1. Yashab turgan uy-joylari, kiyib turadigan kiyimlari, minilib turadigan ulov, oziq-ovqat, pardoz buyumlari (agar tilla, kumushdan yasalmagan bo'lsa), gavhar, marjon, yoqut, zumrad (agar sotish uchun saqlanmayotgan bo'lsa) olimning foydalanib turgan kitoblari, kasb-hunar asboblari kabi narsalardan zakot berilmaydi. Bo'yoqchining idishdagi bo'yog'idan, teri oshlovchining idishdagi yog'-moylaridan zakot beriladi. Kirchining kir sovunidan zakot berilmaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
2. Garovga qo'ygan boyligi, madomiki, garovga olgan kishi qo'lida ekan, undan zakot berish vojib emas. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
3. Bo'yniga olmay yurgan qarzdorga qarshi dalil-hujjatga ega bo'lib qolsa va qarzni undirib olsa, o'tgan yillar uchun zakot vojib emas. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
4. Odamlardan qarzdor kishi agar boyligidan qarziga beradigan bo'lsa, nisobdan kamayib qoladigan bo'lsa, unga zakot vojib emas. Ammo nazr, kafforat, fitr sadaqasi, haj puli kabi Allohning haqlari ham zimmasidagi qarzi hisoblanadi. Lekin bu qarzlar zakotga to'sqinlik qilmaydi, ya'ni mazkur joylarga sarf qilsa, nisobdan kamayib qolish ehtimoli bo'lsa ham zakot beraveradi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
5. Qarzdor uzoq joyga qochib ketsa, qaraladi, agar qarz bergan odam uni topib kelishga qodir bo'la turib, harakat qilmasa, zakot soqit bo'lmaydi, topib kelishga imkoniyati bo'lmasa, qarzdordagi puldan zakot bermaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
Fatvo hay'ati
فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا صَالِحًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا
“Amrimiz kelgan paytda rahmatimiz ila Solihga va u bilan birga iymon keltirganlarga najot berdik” (Hud surasi, 66-oyat).
“Rahmatimiz ila” degan joyini taammul qiling.
Ziqlik ketidan xursandchilik keldimi, demak Allohning rahmati bilan.
Bemorlik ketidan shifosi keldimi, dori yo shifokor emas, Allohning rahmati bilan bo‘libdi.
Ishsizlik ketidan jo‘yali ish chiqdimi, diplom yo tajribangizdan emas, balki Allohning rahmati bilan ekan.
Umidingiz uzilganda farzandli bo‘ldingizmi, zo‘r shifoxonadan emas, Allohning rahmatidandir.
Bu dunyo sabablari Alloh izn bermasa, hech narsaga yaramaydi.
Ko‘rib turibmizku, minglab kasallar davolansa ham tuzalmayapti.
Qancha oliy ma’lumotlilar ishsizlikdan aziyat chekyapti.
Oila hammada bor, lekin farzand...
Huzuringizdagi barcha ne’matning muallifi Allohdir. Shunday ekan fazl qilgan Zotning fazlini e’tirof eting.
Sharqoviy. “Qurondan maktublar”.