Ibn Muborakning ismlari ba'zi tarjimai hol kitoblarida[1] otalari ismidan qisqartirib olingan deyilsa, ba'zilarida[2] bobolarinikidan deyiladi.
U kishi Abdulloh ibn Muborak ibn Vodih Al-Hanzaliy At-Tamimiy mavlolari, Abu Abdurrohman Marvaziy. U taba' tobe'inlardan, bani hanzala mavlolaridan.
Ibn Javziy “Mudhish”da keltiradilar: “Abdulloh ibn Muborak ismi bilan nomlanuvchilar oltita. Birinchisi – Marvaziy, bu kishi mana shu. Ikkinchisi – Hurosoniy. Uchinchisi – Buxoriy. To'rtinchisi – Javhariy. Qolganlari Bag'doddan”[3].
Abdulloh ibn Muborakning onalari Horazmdan, otalari turk bo'lgan. Otalari Bani Hanzaladagi Hamzon ismli tijoratchining quli bo'lganlar. U kishi taqvodor, solih, ibodatgo'y, xilvatni sevuvchi, o'ta darajada parhezkor edi. Tarix sahifalari bizga u kishi haqlaridagi ajoyib hodisani yozib qoldirgan:
Abdullohning otalari Muborak xo'jayinlarining bog'ida ishlab yurar edi. Bir kuni bog' egasi Muborakdan shirin anor keltirishini so'radi. Anor keltirilib, ichi yorilganda xom bo'lib chiqdi. Shunda xo'jayin jahli chiqqancha, “Men senga shirin anor keltir, desam, xomini olib kelasan-mi?!” dedi. Muborak yana boshqa bir daraxtdan yangi anor keltirdi. Unisi ham xom chiqdi. Bu holat uchinchi bor takrorlanganda xojaning g'azabi kuchayib dedi:
- Nima, sen shirin meva bilan xomini farqiga bormaysanmi?
- Yo'q.
- Bu qanaqasi bo'ldi?!
- Bog'dagi birorta mevadan tatib ko'rmaganman.
- Nima uchun tatib ko'rmading!?
- Chunki siz bog'dagi mevalardan eb ko'rishimga izn bermagansiz – da...
Hoja bundan taajjubga tushdi. Muborak uning ko'zlariga yuksak inson bo'lib ko'rindi. Uning qadri oshdi.
Bog' egasining bir qizi bo'lib, sovchilari ko'p edi. Muborakka dedi:
- Ey, Muborak, qizimni kimga uzatsam ekan, nima deysan?
- Johiliyat ahli obro'liga, yahudiylar puldorga, nasroniylar chiroyliga uzatadilar. Bu ummat esa diyonatliga loyiq deb biladi.
Bog' egasi uning etuk aqlidan lol qoldi. Tezda borib ayoliga uning xabarini berdi va “Qizimiz uchun Muborakdan munosibroq kuyov topilmasa kerak”, dedi. So'ng uni Muborakka nikohlab berdi. Abdulloh ismli farzand ko'rdilar. Bu farzandga otasining yaxshiligi o'tdi, Alloh taolo solih farzandlardan qildi.
Bu ajib qissa Abdulloh ibn Muborakning oilasi taqvodor, diyonatli va solih ekanligini ko'rsatadi. Abdulloh ibn Muborakka ham go'zal xislatlar otasidan o'tgan. Ko'rinishi va shakli shamoili otasiga o'xshagani kabi, xulqi va diyonati ham otasiga juda-juda o'xshagan.
“Tarixi Bag'dod”da Muhammad ibn Abdulaziz ibn Abu Razimadan keltiriladi: “Abdulloh ibn Muborakdan eshitdim, u aytadi: “Abu Hanifa otamga razm solib: “Bu bolaning onasi sendagi omonatini ado etibdi”, dedi. Chunki u otasiga quyib qo'ygandek o'zi edi”.
Abdullohning otasi haqida faqatgina yuqorida zikr qilgan voqea ma'lum. Bobolarining esa ismlari ma'lum. Otalarining boshqa farzandlari bo'lmagan.
N.Saidakbarova,
Toshkent Islom instituti
“Hadis va Islom tarixi” kafedrasi o'qituvchisi.
[1] Tarixi Bag'dod, Al-ibar fi axbori min g'ubar, Al-javahirul mudiyya, Al-bidoya van Nihoya.
[2] Tahzibul asmo val lug'ot, Tazkirotul huffoz, Tahzibut tahzib, Vafoyotul A'yon
[3] Al-a'lom, Zarkiliy. 4:256
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Sen biror narsani Allohdan taqvo qilib tark qilsang, Alloh taolo senga undan-da yaxshirog‘ini ato qiladi” [1], deganlar.
Kim “odamlar nima derkin”ni tashlab, yuzing-ko‘zing qilib o‘tirmasdan Alloh taolodan boshqadan umidini uzsa, Alloh taolo unga tark qilganlaridan ko‘ra yaxshirog‘ini beradi. Uni nafsning izzati, maxluqotdan behojat bo‘lish bilan rizqlantiradi. Bu borada Nabiy alayhissalom shunday deya marhamat qilganlar: “Kim iffatli bo‘lish harakatida bo‘lsa, Alloh uning iffatini saqlaydi. Kim odamlarga sarg‘ayib yurishdan qutulish harakatida bo‘lsa, Alloh taolo uni behojat qilib qo‘yadi. Kim sabrli bo‘lishga urinsa, Alloh taolo uni sabrli bandalardan qiladi”[2].
Kim Allohning qadariga e’tiroz qilishni tashlasa va hamma ishlarini Robbiga topshirsa, Alloh taolo u bandani rozi bo‘lish va kuchli iymon bilan siylaydi hamda uning ishini shu darajada go‘zal nihoyaga yetkazadiki, u bu holni yetti uxlab tushida ham ko‘rmaydi.
Kim folbin va sehrgarlardan yuz o‘girsa, Alloh taolo unga sabrni nasib etadi, tavakkul va tavhidning haqiqati bilan siylaydi.
Kim dunyo matohlariga qiyo boqmasa, Alloh uning ishlarini ilgari qiladi, qalbiga sokinlik beradi. O‘zi xohlamasa-da, dunyo unga eshiklarini ochadi.
Kim Allohgagina ibodat qilsa, faqat yagona Allohdan qo‘rqsa, vahimalardan qutuladi. Alloh taolo uni omonda saqlaydi. Qo‘rqinchli narsalar ham u uchun salomatlik, orombaxsh bo‘lib qoladi.
Kim yolg‘onni tark etib rostgo‘ylikni mahkam tutsa, Alloh uni yaxshilik tomon yo‘llab qo‘yadi va Allohning huzurida siddiqlar safida bo‘ladi, odamlar orasida rostgo‘ylik ila taniladi va shu orqali odamlar uning gaplariga quloq soladi, uning hurmatini qiladigan bo‘ladi.
Haq bo‘lsa-da, tortishuvni tark etgani evaziga Alloh taolo jannatda bir uy nasib qiladi. Dushmanning yomonligidan asraydi. Qalbi musaffo bo‘ladi. Uning ayblarini ochadiganlardan omonda saqlaydi.
Oldi-sotdida aldovni tark etganga nisbatan odamlarning ishonchi ortadi. Uning savdosida xaridorlari soni ko‘payib boradi.
Kim harom narsalarga qaramasa, Alloh qalbiga bir lazzatni ato etadi.
Baxillikdan saqlanib, saxovatpeshalikni ustun qo‘ygan kishini odamlar ham yaxshi ko‘radi. Allohga va jannatga yaqinlashadi. G‘am-tashvishlardan yengillaydi. Fazilat bobida martabasi ortib boradi. «...Kimki o‘z nafsining baxilligidan saqlana olsa, bas, ana o‘shalar najot topguvchidirlar»[3].
Kibrlanishni chetga surib, kamtarinlikni shior qilib olgan kishining qadri oshadi. Bu Rasululloh alayhissalomning so‘zlaridir: “Kim Alloh uchun tavozeli bo‘lar ekan, Alloh uning qadrini ko‘tarmay qo‘ymaydi” [4].
Kim ko‘p uyqu va uning lazzatidan voz kechib, vaqtini Allohning rizosi uchun namoz o‘qish bilan o‘tkazsa, Alloh taolo unga shodlik, tetiklikni ato etadi.
Ichish-chekishning barcha turlarining yaqiniga yo‘lamagan kishiga Alloh O‘zi madadkor bo‘ladi. Unga sihat-salomatlik, baxt-saodat nasib etadi. Bu baxt haqiqiy baxt bo‘ladi, kayf qilgandagi soxta baxt emas.
Kim qodir bo‘la turib, qasos va o‘ch olmasa, Alloh uning ko‘ksini keng qilib qo‘yadi. Qalbiga surur beradi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo bir bandani afv qilishidan faqat va faqat uning izzati ortadi”[5], deganlar.
Yomonlar bilan hamtovoq bo‘lishdan saqlanganni Alloh taolo yaxshi kishilarga yo‘liqtiradi. Haloldan rizq topadi, dunyo va oxirat yaxshiliklarini qo‘lga kiritadi.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Ahmad rivoyati.
[2] Imom Buxoriy rivoyati.
[3] Hashr surasi, 9-oyat.
[4] Imom Muslim rivoyati.
[5] Imom Muslim rivoyati.