Mamlakatimizning Turkiyadagi elchixonasi tomonidan O'zbekiston Halqaro Islom akademiyasi va Turkiya Strategik tafakkur instituti bilan hamkorlikda Anqara shahrida «O'zbekiston – islom tamadduni markazi» mavzusiga bag'ishlangan ilmiy-amaliy anjuman tashkil etildi, deb xabar bermoqda «Dunyo» AA muxbiri.
Tadbirda ma'ruza bilan qatnashgan mamlakatimiz akademiyasi professor-o'qituvchilari buyuk ajdodlarimizning jahon tamadduni, diniy va dunyoviy ilmlar rivojiga qo'shgan hissasi, «Yangi O'zbekiston – Uchinchi Renessans» shiori ostida bugungi kunda mamlakatimizda kuzatilayotgan umummilliy yuksalish haqidagi atroflicha ma'lumotlarni o'rtoqlashdilar.
Turkiya vakillari buyuk allomalarimizning ulkan ilmiy, diniy-ma'naviy merosini chuqur o'rganish maqsadida Prezident Shavkat Mirziyoev tashabbusi bilan tashkil etilgan Imom Buxoriy va Imom Termiziy ilmiy-tadqiqot markazlari, O'zbekiston Halqaro Islom akademiyasi va O'zbekistondagi Islom tsivilizatsiyasi markazlari singari ilm-ma'rifat maskanlarining ahamiyatini alohida e'tirof etdilar.
Anqara universiteti Ilohiyot fakul'tetining professori So'nmez Kutlu o'z ma'ruzasida O'zbekiston – tom ma'noda tamaddunlar chorrahasi, Islom tsivilizatsiyasning markazida joylashganiga e'tibor qaratdi.
– Tarixda Bog'dod, Andalusiya kabi ilm markazlari qatori Movarounnahr ma'rifat havzasida o'ziga xos o'ringa ega bo'lgan, - dedi u. - Qoraxoniylar davrida bir shaharda 300 faqih-huquqshunos faoliyat ko'rsatgan. 9-10 asrlarda Samarqandda ilm shu qadar taraqqiy etganki, yoshlar maktab va madrasada o'qishining majburiyligi belgilangan. Qoraxoniylar davrida ilm-fanga katta e'tibor qartilgan va ilm ahli qo'llab-quvvatlangan. Aynan shuning natijasi o'laroq ushbu zaminda ilmu irfon taraqqiy topib, gullab yashnagan. Bugun O'zbekiston Prezidenti tomonidan «Uchinchi Renessans» g'oyasi ostida ushbu qadimiy ana'nalarni qayta tiklash, yoshlarni ilm-fanga yo'naltirish bo'yicha amalga oshirilayotgan ishlar tahsinga sazovordir. Imom Moturidiy, Imom Termiziy, Imom Buxoriy kabi ulug' zotlar nomi bilan ochilgan bir qancha tadqiqot markazlari uchun O'zbekiston rahbariyatiga butun turk olimlari nomidan minnatdorlik bildiraman.
Qayd etish kerakki, Turkiyada O'zbekistonga bo'lgan yuksak qiziqish sababli mamlakatimiz bilan bog'liq tadbirlarda nafaqat jamoatchilik vakillari, balki yuqori martabali davlat xizmatchilarining keng ishtiroki ham an'anaga aylangan. Mazkur tadbirda ham Turkiya Buyuk Millat Majlisining ֿ«Turkiya – O'zbekiston» parlamentlararo do'stlik guruhi raisi Osman Mesten ishtirok etib, mamlakatimizga oid o'z fikrlarini o'rtoqlashdi.
– Men Turkiya Buyuk Millat Majlisiga Bursa viloyatidan saylanganman, - dedi u. - Asli mazkur viloyatning Keles qishlog'idanman. Bizning vohada O'zbekiston bilan bog'liq xotiralar bor. Ota-bobolarimizning aytishlaricha, 1400 yillarda O'zbekiston zaminidan kelgan Salohiddin Buxoriy nomli zot bizning qishloqqa asos solgan ekan. Islom tamaddunining beshigi bo'lgan Movarounnahrdan Onado'liga kelib ma'rifat tarqatgan bunday zotlar ko'plab uchraydi. Bursa markazida Amir Sulton Buxoriy hazratlarining maqbarasi mavjud. Shaxsan mening taxminimcha, Turkiyaning turli shahar va qishloqlarida Buxoriy, Samarqandiylarga borib taqaladigan kamida 200ta olimning dahmasi mavjud. Aslida bu borada ham umumiy bir tadqiqot amalga oshirilishi mumkin. Bu ham Movarounnahr va Onado'li o'rtasidagi ma'naviy-ma'rifiy hamkorlik tarixini yoritish nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Deputatligim, xususan, o'zbek-turk do'stlik guruhiga rahbarligim sababli so'nggi besh yilda O'zbekistonni o'nlab marotaba ziyorat qilish sharafiga muassar bo'ldim. Har safar yangi bir qadriyatlarni kashf etaman. Har ziyoratimda O'zbekistonning go'zalliklariga bot-bot guvoh bo'laman. O'zbeklarning kundalik hayotida, o'zaro muomalasi, yurish-turishida, axloq-odobida muqaddas Islom dinining go'zal fazilatlari namoyondir. Binobarin, ushbu qutlug' zaminning “Islom tamadduni markazi” deya atalishi bejiz emas.
Tadbirda O'zbekistondan kelgan professor-o'qituvchilar turk hamkasblari bilan yaqindan ilmiy hamkorlik qilish, qo'shma loyihalar ustida ishlashga kelishib oldilar.
O'zbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati
Ba’zi ulamolar insonning hayot bilan vidolashuv damlarini “safar chog‘i”, “safar soati” deyishadi. Xususan, mashhur olim Oiz Qarniy “Sahobalar hayotidan xotiralar” kitobida Amr ibn Os roziyallohu anhuning “safar soati” haqida so‘z yuritib, bu vaqtning rostgo‘ylik, ruhning poklanishi, oshkoralik va shaffoflik onlari ekanini ta’kidlaydi.
Bu vaqtda o‘lim to‘shagida yotgan insondan dunyo bezaklariga intilish, ig‘vo, munofiqlik, soxtakorlik kabi illatlar chekinar va u o‘zining haqiqati bilan yolg‘iz qoladi. Hatto Fir’avn ham jon berish onida ichidagi maxfiy haqiqatni oshkor qilib, bunday degan:
لا إِلَهَ إِلا الَّذِي آَمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ
“Iymon keltirdimki, Isroil avlodi iymon keltirgan Zotdan o‘zga iloh yo‘qdir. Men ham musulmonlardanman” (Yunus surasi, ٩٠-oyat).
Mashhur sahobiy Amr ibn Os roziyallohu anhu o‘lim to‘shagida yotarkan, yuzini devorga burib olgandi. Atrofida o‘tirgan do‘stlari va o‘g‘li Abdulloh Amr ibn Osga Misrni fath etib, Islomning yoyilishiga katta hissa qo‘shganini, Allohning rahmatidan umidvor bo‘lishini eslatar, u zot bo‘lsa, o‘zini qanday oqibat kutayotganini bilmagani bois qo‘rquvdan yig‘lardi.
Amr ibn Os roziyallohu anhu so‘nggi lahzalarini boshdan kechirar ekan, yashab o‘tgan hayotini xotirlab, bunday xulosaga keladi: “Mening umrim uch bosqichda o‘tdi. Islomdan oldin jaholat bosqichida yashadim. O‘sha paytda eng yomon ko‘rganim Rasululloh sollallohu alayhi va sallam edilar. Har qancha hiyla-nayrang ishlatib bo‘lsa ham, u zotni o‘ldirishga tayyor edim. Islomni qabul qilgach, Madinaga hijrat qildim. Bu hayotimdagi ikkinchi bosqich, ya’ni kufrdan Islomga o‘tish bosqichi edi...”
Amr ibn Os Makkadan Madinaga Xolid ibn Valid bilan birga hijrat qilgandi. Ular Madinaga yaqinlasharkan, Amr ibn Os Xolid ibn Validga: “Yo oldinda yur yoki orqada qol. Mening gunohlarim ko‘p. Rasulullohga ular haqida aytmoqchiman. U zot bilan yolg‘iz qolishni istayman”, dedi. Shundan so‘ng Xolid ibn Valid oldinga o‘tib ketdi. Amr ibn Os roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning oldilariga kelib: “Qo‘lingizni bering, bay’at qilaman”, dedi.
Rasululloh Amr ibn Osga bay’at uchun qo‘llarini cho‘zganlarida, u payg‘ambarimizning muborak qo‘llarini mahkam ushlab oldi. Nabiy alayhissalom: “Senga nima bo‘ldi, ey Amr?” deb so‘radilar. Amr ibn Os: “Men shart qo‘ymoqchiman, ey Allohning Rasuli”, dedi. U zot: “Nimani shart qo‘yasan?” dedilar. Amr ibn Os: “Rabbim o‘tgan gunohlarimni mag‘firat qilishini shart qilib qo‘yaman”, dedi. Amr ibn Os johiliyat davrida Islomga qarshi janglarda qatnashgan va ko‘pgina gunoh ishlarga qo‘l urgandi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ey Amr, bilmaysanmi? Islom o‘zidan oldingi narsalarni yo‘q qiladi (gunohlarni kechiradi)”, dedilar.
Amr ibn Os roziyallohu anhu aytadi: «Qo‘limni Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning qo‘llariga qo‘yib, bay’at qildim. Shundan so‘ng muhabbat va itoatkorlik ila u zotga hamroh bo‘ldim. U zot men uchun insonlarning eng sevimlisi edilar. Islomdan avvalgi nafratim muhabbatga aylandi. Rasuli akram sollallohu alayhi va sallamga bo‘lgan hurmatim sababidan u zotga tik qaray olmaganman. Agar mendan u zotni tasvirlab berishimni so‘rasangiz, bu ishni uddalay olmayman. Chunki u zotga bo‘lgan muhabbatim, ehtiromim va hayoim sababli Rasulullohning yuzlariga qaray olmaganman. Ana shu muhabbat tufayli qaytadan dunyoga kelgandek bo‘ldim... Koshkiydi, o‘sha holatimda vafot topgan bo‘lsam. Chunki mazkur holat din uchun kurash, ilm, tavba va hidoyat kabi his-tuyg‘ularni o‘zida jamlagandi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning vafotlaridan so‘ng o‘zgarib qoldim. Bu hayotimning uchinchi bosqichi edi. Bu bosqichda dunyo men bilan oshkora o‘yin qildi. Siffin va Jamal kabi fitnali hodisalar sodir bo‘ldi. Allohga qasam, jannatga kiramanmi yoki do‘zaxgami, bilmayman!.. Hozir birgina kalima bor, xolos. Uni Allohning huzurida o‘zim uchun hujjat qilaman. Bu: “La ilaha illallohu vahdahu la shariyka lah. Lahul-mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shay’in qodir” kalimasidir».
Shundan so‘ng Amr ibn Os roziyallohu anhu kaftini mahkam siqdi va ruhi tanasidan chiqib ketdi. Uning o‘g‘li Abdulloh ibn Amr aytadi: “Otamni yuvgani olib kirdik. G‘assollar uning barmoqlarini yuvish uchun ochmoqchi bo‘ldilar, lekin ular mahkam siqilgandi. So‘ng uni kafanlash uchun barmoqlarini ochdik, lekin ular yana yopilib qoldi. Uni qabrga qo‘yganimizda ham qo‘llari mahkam siqilgandi”...
Ushbu voqea zamirida barchamiz uchun ulkan saboq bor. Amr ibn Os roziyallohu anhuning naqadar samimiyligi, tavhid kalimasini dili va tilida mahkam tutib, Rabbisiga yuzlanganiga havasdamiz, albatta.
Amr ibn Os roziyallohu anhu umrini uch bosqichga bo‘ldi. Bizning “safar soati”miz qanday kecharkin? Hayotimiz necha bosqichdan iborat bo‘ladi? Umrimiz qanday kechyapti? Rabbimiz biz ojiz bandalariga bu borada ham O‘z “taklif”ini taqdim etgan. Oli Imron surasi ٨-oyatida bunday duo bor:
رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ
“Robbanaa laa tuzig‘ quluubanaa ba’da iz hadaytanaa vahab lanaa mil-ladunka rohmah. Innaka antal Vahhaab”.
“Ey Rabbimiz, bizni hidoyat yo‘liga solganingdan keyin dillarimizni (to‘g‘ri yo‘ldan) og‘dirma va bizga huzuringdan rahmat ato et! Albatta, Sen Vahhob (barcha ne’matlarni tekin ato etuvchi)dirsan”.
Mehribon Zot barchamizni ushbu duo-oyat haqiqati bilan rizqlantirsin!
Mavjuda NURIDDINOVA
tayyorladi.