Tafsir
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا. يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا. إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا
«Ey mo'minlar! Allohdan qo'rqingiz va to'g'ri so'zlangiz! (Shunda Alloh) ishlaringizni o'nglar va gunohlaringizni mag'firat etar. Kimki Allohga va Uning payg'ambariga itoat etsa, bas, u ulug' yutuqqa erishibdi. Biz (bu) omonatni (chin bandalik omonatini) osmonlarga, Yerga va tog'larga taklif etdik, ular uni ko'tarishdan bosh tortdilar va undan qo'rqdilar. Inson esa uni o'z zimmasiga oldi. Darhaqiqat, u (o'ziga) zulm qiluvchi va nodondir»(Ahzob surasi, 69–71-oyatlar).
Alloh taolo mo'min bandalariga taqvodor bo'lishni, xuddi U zotni ko'rib turgandek ibodat qilishni buyurdi. Allohdan qo'rqqan va U zotni ko'rib turgandek ibodat qiluvchi kishi to'g'riso'z bo'ladi.
Oyatdagi “...to'g'ri so'zlangiz”dan murod istiqomatda bo'lish, qing'ir-qiyshiq yo'llarga yurmaslik va o'zgarmaslikdir. Agar bandalar shunday qilsalar, Alloh taolo ularning amalarini isloh etishni va'da qilmoqda. Ya'ni, biz to'g'ri yo'lda yursak, Rabbimiz bizni solih amallarga muvaffaq qiladi hamda gunohlarimizni afv etadi.
Ikrima roziyallohu anhu oyatdagi “to'g'ri so'z”ni “Laa ilaha illalloh” degan. Ayrim olimlar barcha haq va ishonchli so'z “to'g'ri so'z” ekanini ta'kidlashgan.
Imom Zamaxshariy rahmatullohi alayh “Kashshof” asarida: “Tilni yolg'ondan tiyish va har doim to'g'ri so'zlash har bir yaxshilikning boshidir”, degan. Ajdodlarimiz buyuk mufassirning ana shu gapiga asoslanib: “Boshingga qilich kelsa ham, rost so'zla”, degan va bu gap ko'p ishlatilgani bois maqol darajasiga etgan.
“Kimki Allohga va Uning payg'ambariga itoat etsa, bas, u ulug' yutuqqa erishibdi”. Rabbisiga itoatli va Payg'ambarining sunnatlariga so'zsiz bo'ysungan kishi do'zaxdan ozod bo'lib, jannatga kirishi bayon etilyapti.
Ibn Abu Hotim Abu Hurayra va Abu Muso Ash'ariy roziyallohu anhumodan rivoyat qilingan hadisni keltiradi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bizga peshin namozini o'qib berdilar. Namoz tugagach, qo'llari bilan ishora qildilar, biz o'tirdik. U zot: “Menga Alloh taolo sizlarga Allohdan qo'rqish va to'g'ri so'zlashni buyurishimni amr etdi”, dedilar. So'ngra ayollarning oldiga kelib: “Menga Alloh taolo sizlarga Allohdan qo'rqish va to'g'ri so'zlashni buyurishimni amr etdi”, dedilar» (Imom Ahmad rivoyati).
Ibn Abu Dunyo “Taqvo” kitobida Oysha onamizdan rivoyat qilingan hadisni keltiradi. Oysha roziyallohu anho aytadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam minbarga chiqqanlarida u zot: “Ey mo'minlar! Allohdan qo'rqingiz va to'g'ri so'zlangiz!” oyatini ko'p o'qir edilar».
Ibn Abbos roziyallohu anhumo: “Kimni insonlarning eng ulug'i bo'lish xursand etsa, Allohdan qo'rqsin”, degan.
Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadi: «Alloh taolo Odam alayhissalomga aytdi: “Men omonat (farzlar)ni osmonlaru Yerga hamda tog'larga taklif qildim. Ular: “Ey Rabbimiz, u nimalardan iborat?” deyishdi. Men: “Agar yaxshilik qilsangiz, mukofotini ko'rasiz, yomonlik qilsangiz, jazolanasiz”, dedim. Ular: “Ey Rabbimiz, biz bunga toqat qila olmaymiz. Bordi-yu, uni bizga yuklasang, jiddu jahd qilamiz”, deyishdi.
Alloh taolo Odam alayhissalomga: “Sen ularni o'z zimmangga olasanmi?” dedi. Odam alayhissalom: “Ey Rabbim, ular nimalar?” dedi. Alloh taolo: “Agar yaxshilik qilsang, mukofotini ko'rasan, agar yomonlik qilsang, jazolanasan”, dedi. Shunda Odam alayhissalom omonatni zimmasiga oldi.
Imom Termiziy rahmatullohi alayh rivoyat qilgan hadisda: “Odam alayhissalom omonatni qabul qilib olgach, ko'p o'tmay jannatda uni ko'tara olmasdan taqiqlangan daraxt mevasidan eb qo'ydi”, deyilgan.
Imom Molik Zayd ibn Aslamdan rivoyat qiladi: “Omonat uch xil: 1) namoz; 2) ro'za; 3) janobatdan poklanishdir”.
Bu so'zlar aslo bir-biriga zid emas, balki taklif hamda buyruqlar va qaytariqlarni qabul qilish jihatidan to'g'ridir. Chunki mukallaf kishi zimmasidagi buyruqlarni bajarsa, mukofot oladi, bajarmasa, jazolanadi.
Ibn Abu Hotim Hasan Basriydan rivoyat qiladi. Hasan Basriy “Biz (bu) omonatni (chin bandalik omonatini) osmonlarga, Yerga va tog'larga taklif etdik” oyatini tilovat qilgach, dedi: «Yulduzlar bilan bezatilgan etti qavat osmonga omonat taklif qilinib: “Bu omonatni zimmangizga olasizmi?” deyilganida, ular bosh tortdi. So'ngra tog'lar qoziq qilib mustahkamlangan etti qavat erga taklif qilinganida, Yer ham, tog'lar ham bosh tortdi».
Muqotil ibn Hayyon rahmatullohi alayh aytadi: «Alloh taolo maxluqotlarini yaratgach, insonlar va jinlarni, osmonlar va Yerni, tog'ni bir Yerga jamladi. Ularga omonat (toat)ni taklif qildi va kim bu taklifni qabul qilsa, unga jannatda fazl, ulug'lik va savob ko'p berilishini aytdi. Osmonlar “toqatimiz etmaydi”, erlar “sabrimiz etmaydi”, lekin: “Ey Rabbim, aslo Senga osiy bo'lmaymiz, itoat etamiz”, deyishdi.
Odam alayhissalom bu omonatni zimmasiga oldi. Odamning boshqa maxluqotlardan afzal va mukarram qilinishi boisi ham shundadir: u Rabbisining taklifiga so'zsiz itoat etib, ulug' fazlga erishdi».
Ha, azizlar, bizga otamiz Odam alayhissalomdan Alloh taologa itoat etish go'zal meros bo'lib qolgan. Ana shu merosga rioya qilib, Rabbimiz buyruqlariga labbay deb javob berish, qaytariqlaridan qaytish, Rasululloh sollallohu alayhi va salamning sunnatlariga rioya qilish orqali omonatni ado etgan bo'lamiz, inshoalloh.
“Ibn Kasir”, “Bahrul ulum”, “Kashshof” tafsirlari asosida
Tolibjon NIZOM tayyorladi.
Bugun, 25 dekabr kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari yurtimizning turli hududlaridan kelgan fuqarolarni qabul qilib, muammo, arz va takliflarini tingladilar.
Qabul jarayonida Andijon, Namangan, Farg‘ona, Buxoro, Samarqand, Toshkent, Qashqadaryo viloyatlari va Toshkent shahridan kelgan fuqarolarning masjidlar holati, oilaviy masalalar, diniy ta’lim, haj-umra hamda moddiy yordam olish yuzasidan murojaatlari ko‘rib chiqildi.
Jumladan, oilaviy munosabatlarda kelganlarga muammolar yechimi bo‘yicha maslahatlar, shar’iy masalalar yechimi yuzasidan tavsiyalar va moddiy yordam so‘raganlarga belgilangan tartibda ko‘mak berildi. Ayrim masalalar bo‘yicha murojaatlarni ko‘rib chiqish uchun Idora bo‘limlariga tegishli vazifalar yuklandi.
Darhaqiqat, birovning dardini yengillatish, uning tashvishlari osongina bartaraf etilishiga hissa qo‘shish – savobi ulug‘ amal. Chunonchi Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “... Kim birodarining hojatini ravo qilsa, Alloh uning hojatini ravo qiladi. Kim bir musulmonning tashvishni aritsa, Alloh uning Qiyomat kunidagi tashvishlaridan birini aritadi”, deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).
Mana shunday qabul jarayonlari mamlakatimizdagi barcha jome masjidlarda haftaning har chorshanba kuni imom-domlalar tomonidan amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati