1517 yili Usmoniy turklar tomonidan Misrga hanafiy mazhabi kiritiladi. Hozirgi kunda sud mahkamalarida shaxsiy maqom borasida hanafiy mazhabi tatbiq etilsada, ko'p misrliklar, ayniqsa, qishloq joylarda o'z diniy urf-odatlarida shofe'iy an'analariga sodiq qolganlar. Falastin va Iordaniyaning aksariyat musulmonlari, Suriya, Iroq, Hijoz, Pokiston, Hindiston, Indoneziya hamda Eron va Yamandagi sunniy musulmonlar ham shunday qiladilar.
Shofe'iy mazhabi murakkab mantiqiy tahlilni talab qiluvchi Hanafiy mazhabidan va Madina fiqhiy maktabining huquqiy majmuasini to'liq bilishni talab qilgan Molikiy mazhabidan farq qiladi. Aynan mana shu bu mazhabning Suriya, Iroq va Misrda chuqur ildiz tarqalishiga va musulmon davlatlariga yoyilishiga imkon berdi.
Hanbaliylik tarqalgan hududlar HH asr Saudlar oilasining hukumat tepasiga qaytishi Saudiya Arabistonida hanbaliy mazhabini rasmiy mazhab sifatida ta'sis etilishiga olib keldi. Shuningdek, hanbaliylik Qatarda rasmiy mazhab va Falastin, Suriya, Iroq va yana boshqa joylarda o'z izdoshlariga ega.
Hulosa qilib aytganda to'rt fiqhiy mazhablar yuqorida ta'kidlaganimizdek, ba'zi juz'iy masalalardagina farqlanadilar xolos. Shuningdek bir fiqhiy mazhab ichida ham turli fikrlash keng miqyosda yo'lga qo'yilgan. Misol uchun Hanafiy mazhabida ba'zi masalalarda Imom Abu Hanifaning shogirdlari u kishining fatvolaridan boshqacha fatvo chiqarganlar va shogirdning fatvosiga amal qilingan.
Lekin, fuqaholarning bu fikr erkinliklari zulm va javr ila ba'zi kishilar tomonidan ixtilof, deb nomlangan. Aslida bu ish ixtilof emas, ko'pfikrlikdir. Masalani hal qilishda afzal va oson yo'lni tanlashga urinishdir. Ayni paytda bu ko'pfikrlilik yuksak odob doirasida bir birini hurmat qilgan holda yo'lga qo'yilgan. Munozara odoblari ishlab chiqilgan va bu bobda kitoblar ham bitilgan. Bularning hammasi fikr va so'z erkinligining samarasidir.
Mazhabsizlar Qur'oni karim va sunnatdan shar'iy hukmlarni chiqarishda o'zlarining qadimgi maslakdoshlari bo'lmish “Zohiriylik” mazhabining yo'lini tutganlar. Hech kim mazhablarni faqat shu to'rt mazhabga cheklab qo'ymagan, balki tarixiy sharoit shuni taqozo qilgan. Mazhablar orasidagi ixtilof aqidaviy ixtiloflar kabi shariat man etgan ixtilof emas, aksincha ular musulmonlar uchun rahmat. Bu ixtiloflar sahobiy va tobe'iylar orasidagi ixtiloflarning uzviy davomidir.
Mazhab imomlarining sahih hadis haqidagi gaplari Imom Buxoriy va Muslim kabi sahih hadislar to'plamida mazhabga to'g'ri kelmaydigan masalalarda mazhabni tashlab, hadisga ergashish kerak degani emas, bu gaplar faqat juda ham kam kishilar bajara oladigan shartlarga javob bera oladigan mazhab ichidagi mujtahidlarga va mutloq mujtahidlarga qaratilgan.
Mazhabsizlik jamiyat hayotida ixtilof va janjallarni keltirib chiqaradi va buning natijasida turli radikal oqimlarga moyil “kadrlar” etishib chiqadi. Birdamlik va barqarorlikka salbiy ta'sir etadi. Bugungi kunda mazhabsizlikning oldini olishning ma'naviy, diniy va ma'rifiy asoslariga alohida ahamiyat berish lozim.
Abdulloh Samatov
Xabaringiz bor, 2025 yil hajga borgan yurtdoshlarimiz Arafot vodiysida muhtaram Prezidentimizga Qurbon hayiti tabrigini yo‘llab, yurtga qaytgach har bir hoji «Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari» degan ezgu tashabbusni bir ovozdan olg‘a surgan edilar.
Ana shu ezgu tashabbus bugun amalga ko‘chib, hojilar, imom-xatiblar, mahalla faollari bilan birgalikda xonadonlarga, oilalarga kirib boryapti.
Bugun, 10 iyul kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasi Xorazm viloyati vakili Xayrulla domla Abdullayev boshchiligida tuman bosh imom-xatiblari, hojilar, otinoyilar va mahalla faollari ishtirokida Xonqa tumanidagi «Sayid ota» jome masjidida sayyor yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.
Tadbirdan so‘ng Xayrulla domla Abdullayev hududdagi bemor va nogironligi bor oilalar holidan xabar olib, moddiy ko‘maklar ko‘rsatdi hamda haqlariga xayrli duolar qildi.
Ishchi guruh a’zolari hamda imom-xatiblar, vakillik xodimlari, tuman bosh imom-xatiblari va otinoyilari, shuningdek, “Haj – 2025” ziyoratchilari, mahalla raislari ishtirokida tumandagi mahallalarga tashrif buyurdilar.
Mahalladagi oilalarga kirilib, ehtiyojmand, boquvchisini yo‘qotgan, kam ta’minlangan, nogironligi bor oilalar holidan xabar olindi. Shuningdek, er-xotin, aka-uka, ota-bola, qaynona-kelin, o‘rtasidagi kelishmovchilik va janjallar sababli notinch bo‘lib turgan oilalar o‘rganilib, ularga nasihat qilindi. Ajrim yoqasida turgan yoshlar yarashtirildi, spirtli ichimlikka ruju qo‘ygan kishilar bilan yakka tartibda suhbatlar o‘tkazilib, ularga yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatildi, tavsiyalar berildi.
Shuningdek, adashib aqidasi buzuq kimsalar tuzog‘iga tushib qolgan fuqarolar bilan ham suhbatlar o‘tkazilib, ularga islomning sof ta’limoti haqida ma’lumotlar berildi.
Shundan so‘ng ushbu sayyor uchrashuvda ishtirok etgan diniy soha xodimlari bilan tahliliy yig‘ilish tashkil qilindi. Unda tumandagi mahallalarda o‘rganilgan muammolar, diniy sohadagi yutuq hamda kamchiliklar muhokama qilinib, ijroga yo‘naltirildi. O‘tkazilgan tahliliy yig‘ilishda masjidning hujjat yuritish va obodonchilik bo‘yicha hamda aholining turli qatlamlaridan o‘rganilgan kamchilik va muammolar hamkor tashkilotlar bilan birgalikda ijroga yo‘naltirish choralari muhokama qilindi. Shuning bilan bir qatorda, diniy soha xodimlariga rahbarlar tomonidan aholi bilan yanada yaqinroq ishlash, sohaning rivojini yanada takomillashtirish hamda joylarda diniy vaziyatni yanada sog‘lomlashtirish va shu kabi dolzarb yo‘nalishlar bo‘yicha kerakli ko‘rsatma hamda topshiriqlar berildi.
Mazkur tadbirlardan so‘ng Allohdan yurtimiz tinchligi, osmonimiz musaffoligi, yurtboshimizning olib borayotgan ishlariga zafarlar so‘ragan holda xayrli duolar qilindi.
Xorazm viloyati vakilligi
Matbuot xizmati