Ro'zador kishi halim bo'lishi, o'zgalar bilan urishib tortishmasligi, jahli chiqqan vaqtda ham o'zini qo'lga ola bilishi ro'zaning odoblaridan hisoblanadi. Bu haqida payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday xabar berganlar:
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ، أَنَّ النَّبِىَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: » الصِّيَامُ جُنَّةٌ إِذَا كَانَ أَحَدُكُمْ صَائِمًا فَلاَ يَرْفُثْ وَلاَ يَجْهَلْ فَإِنِ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَمَهُ فَلْيَقُلْ إِنِّى صَائِمٌ إِنِّى صَائِمٌ «. رَوَاهُ اَبُو دَاوُدَ.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Ro'za qalqondir. Qachon birortangiz ro'zador bo'lsa yomon gap gapirmasin, johillik qilmasin. Agar biror kishi u bilan urushsa yo uni haqorat qilsa: “Men ro'zadorman, men ro'zadorman”, desin”, dedilar”. Abu Dovud rivoyat qilgan.
Hadisi sharifdagi “qalqon” deya tarjima qilingan “junnatun” kalimasi lug'atda “to'suvchi”, “himoya qiluvchi” kabi ma'nolarni anglatadi. Shunga ko'ra ulamolar ushbu kalimadan qanday ma'no ko'zlangani haqida quyidagilarni aytganlar:
– Ro'za, gunoh ma'siyatlardan himoya qiluvchidir. Chunki u tufayli ro'zador tanasidagi shayton yuradigan yo'llar bo'lgan taom va qon yo'llari torayadi. Ana shu e'tibordan ro'za uni gunohlardan himoya qiluvchi bo'ladi;
– Ro'za, do'zaxdan to'suvchidir. Chunki iymon va savob umidida tutilgan ro'za ro'zadorning oldingi gunohlari mag'firat qilinishiga sabab bo'ladi. Ana shu e'tibordan u do'zaxdan to'suvchi bo'ladi.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam so'zlarining davomida ro'zadorga “yomon gap gapirmasin”, deya tayinlaganlar. Ya'ni, birovni haqoratlash, birov ustidan kulish, la'nat aytish va fahsh gaplarni gapirish kabi shariat man qilgan gaplardan qaytarganlar. Demak, ro'zador kishi halim bo'lishi, o'zgalar bilan urishib tortishmasligi, jahli chiqqan vaqtda ham o'zini qo'lga ola bilishi ro'zadorning odoblaridan hisoblanadi.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ro'zadorning yana bir sifatini ta'kidlab “johillik qilmasin”, deganlar. Ya'ni, ro'zador shariat man qilgan noto'g'ri so'zlarni gapirmasin va noto'g'ri ishlarni qilmasin. Shunga ko'ra ro'zador kishini birov urishib haqorat qilgan taqdirda ham: “men ro'zadorman, men ro'zadorman” deyishi va uning haqoratiga “javob” qaytarishdan o'zini tiyishi lozim. Ana shunda u ro'zaning hurmatini saqlagan hamda mazkur hurmat sababli o'ziga johillik qilayotgan beodob kimsani ham odobga chaqirgan bo'ladi.
Demak, ro'zador kishi agar mazkur holatlarga tushib qolsa, eshitiladigan darajada “men ro'zadorman, men ro'zadorman” deyishi kerak. Ana shunda, avvalo, o'zining ro'zador ekanini yodga olib, shunga munosib bo'lishga harakat qiladi. Qolaversa, unga johillik qilayotgan kimsaga ham ro'zaning hurmati tufayli uning beadabchiligiga sabr qilishini, yomonligiga yarasha javob bermasligini bildirib qo'yadi.
E'tibor beriladigan bo'lsa aslida ro'za bo'lmagan paytlarda ham uni qilish mumkin bo'lmagan ishlardan ro'zada ta'kidlab qaytarilgan. Buning hikmati haqida ulamolar shunday deganlar: “Inson bir narsadan uzluksiz bir oy o'zini saqlasa, o'sha narsa uning odatiga aylanib mazkur muddatdan keyin ham doimo undan saqlanadigan bo'lib qoladi”.
Shu ma'noda hozirgi kunimizda ham ayrim muhim xavfsizliklarni insonlarning odatlariga aylantirish maqsadida ba'zi oylarni “harakat xavfsizligi oyligi”, yoki “yong'in xavfsizligi oyligi” kabi nomlar bilan atalayotgani barchaga ma'lum bo'lgan oddiy haqiqatdir.
Zero ro'zadan ko'zlangan asosiy maqsad boshqa payt iste'mol qilish mumkin bo'lgan eyish-ichish kabi narsalardan saqlanishdangina iborat emas, balki nafsni jilovlash malakasini hosil qilishdir.
Demak Ramazon oyida mazkur qaytariqlarning ta'kidlanishi faqatgina uning boshqa oylardan afzal ekanini bildirib qo'yish uchun emas, balki bu oyda odatga aylangan ishlar boshqa barcha oylarda ham bardavom bo'lishi uchundir. Shunga ko'ra Ramazonda o'zlashtirilgan sifatlarni odatlariga aylantirib olganlarning oilalarida va bunday oilalardan tashkil topgan jamiyatda tinchlik, totuvlik va xayru baraka butun yil bo'yi davom etadi.
Alloh taolo barchalarimizni dunyoda gunohlardan, oxiratda do'zaxdan qalqon bo'ladigan darjadagi ro'za tutish baxtiga muvaffaq qilsin.
Olamlar Robbisiga hamdu sanolar, Payg'ambarimiz Muhammad Mustafoga hamda u zotning oilalariyu sahobalariga salavot va salomlar bo'lsin!
Abdulqodir Abdur Rahim
Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.
– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.
Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.
Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:
– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga tayyormiz.
Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.
Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi.
Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi.