Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

E'tiqod durdonalari: SIDDIQA VA ZAHRO ROZIYaLLOHU ANHUMO FAZILATLARI

28.02.2022   2953   9 min.
E'tiqod durdonalari: SIDDIQA VA ZAHRO ROZIYaLLOHU ANHUMO FAZILATLARI

39- وَلِلصِّدِّيقَةِ الرُّجْحَانُ فَاعْلَمْ    عَلَى الزَّهْرَاءِ فِي بَعْضِ الْخِلاَلِ

 

Ma'nolar tarjimasi:

Siddiqa (roziyallohu anho)ning Zahro (roziyallohu anho)dan ba'zi fazilatlarda ustunligi borligini bilib qo'ygin.

 

Nazmiy bayoni:

Siddiqada Zahrodan ustun taraf bor,

Ba'zi xislatlarda, qilsang e'tibor.

 

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

الصِّدِّيقَةِ – jor majrur xabari muqaddam.

الرُّجْحَانُ – xabaridan oldin kelgan mubtado.

فَاعْلَمْ – amr fe'li. Taqdiriy اَنْتَ foili.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

الزَّهْرَاءِ – jor majrur  الرُّجْحَانُ ga mutaalliq. 

فِي  – majoziy zarfiyat ma'nosida kelgan jor harfi.

بَعْضِ – bu jor majrur ham الرُّجْحَانُ ga mutaalliq. 

الْخِلاَلِ – bu kalima خَلَّة ning ko'plik shakli bo'lib, “o'ziga xos ijobiy xususiyatlar” ma'nosini anglatadi. خَلَّةٌ va خَصْلَةٌ o'rtasida umum va xoslikda farq bor:

خِصَالٌ – خَصْلَةٌ – o'ziga xos xususiyatlar. Ijobiy xususiyatlarga ham, salbiy xususiyatlarga ham qo'llanadi.

خِلاَلٌ – خَلَّةٌ – o'ziga xos xususiyatlar. Faqat ijobiy xususiyatlarga qo'llanadi. Shuning uchun Nozim rahmatullohi alayh خِلاَلِ ni ishlatgan.   

 

Matn sharhi:

Siddiqa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning jufti halollari Abu Bakr siddiq roziyallohu anhuning qizlari Oisha roziyallohu anhodir. Zahro esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qizlari Fotima roziyallohu anhodir. Ushbu baytda chahoryorlarning qolgan barcha insonlardan afzal ekanlarining isboti bor. Ya'ni Oisha roziyallohu anho ba'zi xislatlarda Fotima roziyallohu anhodan afzal bo'ladigan bo'lsa, to'rtalalari bilittifoq Oisha roziyallohu anhodan afzaldir. Ushbu muhtarama zotlarning ikkalalari haqlarida ham afzalliklariga dalolat qiladigan hadislar kelgan. Quyidagi hadisi sharifda Fotima roziyallohu anhoning jannatiy ayollarning sayyidasi ekani ochiq-oydin bayon qilingan:  

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ تَمْشِي كَأَنَّ مِشْيَتَهَا مَشْيُ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرْحَبًا بِابْنَتِي ثُمَّ أَجْلَسَهَا عَنْ يَمِينِهِ أَوْ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ أَسَرَّ إِلَيْهَا حَدِيثًا فَبَكَتْ فَقُلْتُ لَهَا لِمَ تَبْكِينَ ثُمَّ أَسَرَّ إِلَيْهَا حَدِيثًا فَضَحِكَتْ فَقُلْتُ مَا رَأَيْتُ كَالْيَوْمِ فَرَحًا أَقْرَبَ مِنْ حُزْنٍ فَسَأَلْتُهَا عَمَّا قَالَ فَقَالَتْ مَا كُنْتُ لِاُفْشِيَ سِرَّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى قُبِضَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَسَأَلْتُهَا فَقَالَتْ أَسَرَّ إِلَيَّ إِنَّ جِبْرِيلَ كَانَ يُعَارِضُنِي الْقُرْآنَ كُلَّ سَنَةٍ مَرَّةً وَإِنَّهُ عَارَضَنِي الْعَامَ مَرَّتَيْنِ وَلاَ أُرَاهُ إِلاَّ حَضَرَ أَجَلِي وَإِنَّكِ أَوَّلُ أَهْلِ بَيْتِي لَحَاقًا بِي فَبَكَيْتُ فَقَالَ أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَوْ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ فَضَحِكْتُ لِذَلِكَ.  رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Fotima yurib kela boshladi. Uning yurishi xuddi Nabiy sollallohu alayhi vasallamnikidek edi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Marhabo xush kelibsan qizim”, – dedilar. So'ngra uni o'ng tomonlariga yo chap tomonlariga o'tirg'izdilar. So'ngra unga bir so'zni shivirlab aytdilar. U yig'lab yubordi. Men unga: "Nega yig'layapsiz", – dedim. So'ngra unga bir so'zni shivirlab aytgan edilar, u kuldi. Shunda men: “Bugungi kundagi kabi xursandlikning xafalikka yaqinligini ko'rmaganman”, –dedim va undan u zotning nima deganlarini so'radim. U: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sirlarini fosh qiluvchi emasman”, – dedi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam vafot etdilar, so'ngra men undan so'radim. U shunday dedi: “U zot shivirlab: “Jabroil Qur'onni menga har yili bir marta o'qib berardi, bu yil ikki marta o'qib berdi, buni men ajalim kelgani deb bilyapman, uydagilarimdan birinchi bo'lib orqamdan etib boradigani sensan”, – dedilar, men yig'lab yubordim. U zot: “Jannat ahli ayollarining sayyidasi bo'lishga rozi bo'lmaysanmi? yoki mo'minlar ayollarining sayyidasi bo'lishga rozi bo'lmaysanmi?”,  – dedilar, men o'shanga kuldim”.   Buxoriy rivoyat qilgan.    

Ushbu hadisda Fotima roziyallohu anhoning jannat ahli ayollarining yoki mo'minlarning ayollarining sayyidasi bo'lishi bayon qilingan bo'lsa, quyidagi hadisda Oisha roziyallohu anhoning boshqa barcha ayollardan afzal ekaniga ishora qilingan:      

عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَضْلُ عَائِشَةَ عَلَى النِّسَاءِ كَفَضْلِ الثَّرِيدِ عَلَى سَائِرِ الطَّعَامِ كَمُلَ مِنْ الرِّجَالِ كَثِيرٌ وَلَمْ يَكْمُلْ مِنْ النِّسَاءِ إِلَّا مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَآسِيَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.  رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ

Abu Muso Ash'ariy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Oishaning ayollardan afzalligi "sariyd"ning boshqa taomlardan afzalligi kabidir. Erkaklardan ko'pchiligi kamolga etgan ayollardan esa faqat Imron qizi Maryam va Fir'avnning ayoli Osiyolargina kamolga etgan”, – dedilar”.  Buxoriy rivoyat qilgan.

Ushbu hadisda Oisha roziyallohu anho boshqa ayollardan “sariyd”ning boshqa taomlardan afzalligi kabidir, deyilgan. “Sariyd” deb ataladigan taom esa hozirgi kunda bizlardagi “qozon kabob”ga o'xshagan non bilan go'shtdan iborat taom bo'lgan. Nonga qo'shib eyiladigan narsalarning eng ulug'i go'sht ekani esa boshqa bir hadisda kelgan:    

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُرَيْدَةَ، عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ سَيِّدُ إِدَامِ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ اللَّحْمُ وَسَيِّدُ رَيْحَانِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْفَاغِيَةُ.  رَوَاهُ الْبَيْهَقِىُّ

Abdulloh ibn Burayda roziyallohu anhumo otasidan rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Dunyoyu oxiratda nonga qo'shib eyiladigan narsalarning ulug'i go'shtdir, jannat ahli rayhonining ulug'i xinadir”, – dedilar”.  Bayhaqiy rivoyat qilgan.

Oisha roziyallohu anhoning boshqa ayollardan afzalligi "sariyd"ning boshqa taomlardan afzalligi kabidir, degan so'zdan u zotning dunyoyu oxiratdagi eng afzal ayol ekani ma'nosi kelib chiqadi.

Oisha Siddiqa roziyallohu anhoning ba'zi xislatlarda Fotima Zahro roziyallohu anhodan afzal deb hisoblanishiga Mulla Ali Qori ikkita dalilni iqtibos qilib keltirgan: 

  1. Oisha roziyallohu anho rivoyatlari va bilimlari ko'pligi jihatidan afzaldir;
  2. Oisha roziyallohu anho oxiratda Nabiy sollallohu alayhi vasallam bilan birga bo'ladi, Fotima roziyallohu anho esa Ali roziyallohu anhu bilan bo'ladi, ana shu jihatidan afzaldir.

So'ngra so'zlarida davom etib: “Ammo bu so'z imom Molikdan naql qilingan: “Fotima Nabiy sollallohu alayhi vasallamning bir bo'laklaridir, u zotning bir bo'laklaridan hech kimni afzal sanamayman”, – degan so'zlariga zid emas. Chunki imom Molik rahmatullohi alayh aytgan jihatdan qaralsa, hech kim u zotning gapiga qarshi chiqmaydi, – degan.

Mazhabboshimiz Imom A'zam rahmatullohi alayh “Vasiyat” kitobida shunday yozgan: “Oisha roziyallohu anho Hadijai kubrodan so'ng olamdagi barcha ayollarning sayyidasi va mo'minlarning onalaridir”.  

 

KYeYINGI MAVZU:

YaZID IBN MUOVIYa HAQIDAGI BAHSLAR

Kutubxona
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   2121   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan