Sayt test holatida ishlamoqda!
23 Dekabr, 2024   |   22 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:17
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
23 Dekabr, 2024, 22 Jumadul soni, 1446

Eng jirkanch illat

22.12.2021   1903   7 min.
Eng jirkanch illat

Dunyo tarixiga teran nazar tashlasak, har qanday ko'ngilsiz voqea-hodisa zamirida, albatta, fitnalar uyushtirilganiga guvoh bo'lamiz. Odam alayhissalom davridan to Rasuli akram sollallohu alayhi va sallam zamonlarigacha, saodat asridan bugungi kungacha kuzatilgan har qanday urush, qirg'inbarot janglar, qonli to'qnashuvlarga fitnalar sabab bo'lganini hech kim inkor eta olmaydi.

Hazrati Umar va hazrati Usmon roziyallohu anhumoning shahid etilishi, hazrati Ali va Muoviya roziyallohu anhumo o'rtasidagi kelishmovchiliklar va undan keyingi asrlarda sodir bo'lgan mash'um hodisalarda halok bo'lganlarni hech ikkilanmay fitnalar qurboni bo'lishgan, deyish mumkin.

Shu bois Alloh taolo Qur'oni karimda: «Fitna qotillikdan ham ashaddiyroqdir», deb marhamat qilgan (Baqara surasi, 191-oyat). Tinch, osuda hayot kechirib turgan odamlar orasidan halovat va tinchlik ko'tarilishiga sabab bo'ladigan har qanday fitna harakatlari aslida odamlarning qonini to'kishdan ham og'ir, yomon oqibatlarga olib keladigan gunoh ekanini aslo unutmaslik zarur.

Ifk hodisasini olaylik. Payg'ambarimiz alayhissalomning suyukli ayollari Oysha onamiz roziyallohu anhoga munofiqlar fitna uyushtirdilar. Ularning fitnasiga ba'zi sodda musulmonlar ham qo'shilib qolishdi. Alloh taolo Nur surasining 11–22-oyatlarini nozil qiilib, mo'minlarning onasi Oysha roziyallohu anhoning pokdomon ekanliklarini ilohiy vahiy bilan tasdiqladi. Fitna yushtirgan Ubay ibn Salul boshchiligidagi munofiqlar razil bo'lib qolishdi.

Olamlar sarvarining jufti halollariga tuhmat qilgan munofiqlarga qiyomatgacha la'nat yog'iladi. Oxiratda esa ularga alamli azob borligini Alloh taolo Nur surasining 11-oyatida: «Albatta, (bu) bo'htonni (vujudga) keltirgan kimsalar o'zlaringizdan bo'lmish bir to'da kimsalardir. Uni (bo'htonni) sizlar o'zlaringiz uchun yomonlik deb o'ylamangiz, balki u sizlar uchun yaxshidir. Ulardan (bo'htonchilardan) har bir kishi uchun o'zi orttirgan gunoh (jazosi) bordir. Ularning orasidagi (gunohning) kattasini ko'targan kimsa (Abdulloh ibn Ubay) uchun esa ulkan jazo (jahannam) bordir».

Hadisi shariflarda ham fitna qattiq va qat'iy qoralanadi.  Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday marhamat qilganlar: “Yaqin orada fitnalar bo'ladi. O'sha chog'da o'tirib olgan odam tik turgandan yaxshiroqdir. O'rnida jim tik turgan esa, yurayotgan odamdan yaxshiroqdir. Yayov yurgan esa, tez-tez yurayotgan odamdan yaxshiroqdir. Kim o'sha fitnalarga e'tibor bersa, uni fitna o'ziga tortib oladi. Kimki qutulishga joy topsa, o'sha joyda fitnadan himoyalansin” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).

Ushbu muborak hadisda Nabiy alayhissalom kinoya bilan ham fitnaga aralashib qolishdan qattiq qaytarmoqdalar. “Tik turgan odam bilan o'tirgan odam” deganda, fitnaga qiziqib turgan odam bilan unga e'tibor qilmagan odam nazarda tutilmoqda. Demak, fitnachilar haqida qiziqishdan ko'ra, ularga aslo e'tibor qilmaslik zarur.

“O'rnida jim tik turgan odam bilan yurayotgan odamdan” murod esa, fitnaga qiziqib turgan va fitnaga qo'shilish uchun harakatga tushganlardir. Demak, fitnaga qo'shilish uchun harakatga tushgandan, unga qo'shilmay, shunchaki qiziqqan durustroq sanalmoqda. Yayov yurgan odam bilan tez-tez yurayotgan odamdan murod esa, fitna sari tez harakat qilayotganlardan ko'ra, sust harakat qilayotganlar Allohning nazdida sal tuzukroq odam, demakdir.

Bu illat jamiyatda ildiz otar ekan, unga aralashgan odam darhol chiqib ketishi qiyin. Chunki fitna odatda jozibali bo'ladi, unga qiziqqanlarni darrov o'ziga jalb qiladi. Mo'min kishi har qanday og'ir bo'lmasin, fitnadan qochishi shart.

Imom Zaynuddin Birgaviy rahimahulloh “Tariqat ul-Muhammadiya” asarida islomiy odob-axloq, xususan, qalb xastaliklari borasida so'z yuritar ekan, qirq sakkizinchi o'rinda “Fitna” haqida alohida to'xtalib, jumladan. Bunday degan: “Ma'naviy illatlardan yana biri fitnachilikdir. Fitna deb odamlarni iztirob, ixtilof, mashaqqat va baloga giriftor qilishga aytiladi. Masalan, xalqni davlatga qarshi chiqishga targ'ib qilish, va'z aytishda tinglovchilarning saviyasini hisobga olmasdan tushunmovchilik keltirib chiqaruvchi murakkab tilda gapirish kabi holatlar umumma'noda fitnaga misol bo'ladi. Shuningdek, kitob mutolaa qilishda ehtiyotsizlik qilib, tushunib-tushunmasdan ommaga noto'g'ri tushuncha berib qo'yish ham fitna deyiladi”.

Bugun fitnalar shu qadar chuqur ildiz otyaptiki, bunday holatda mo'min-musulmon kishi ziyrak va hushyor bo'lishi qat'iy talab etiladi. Ijtimoiy tarmoqlarda, internet saytlarida tirnoq ostidan kir qidirishni “kasb qilib olgan” kaslarning dinimizga, Vatanimizga tosh otishlari Oysha onamizga fitna uyushtirganlarnikidan kam emas.

Shunday ekan, bugun o'zi mo'min hisoblagan, shu aziz diyorning fuqarosi bo'lgan kishi har qanday fitnaga duch kelsa, avvalo, mazkur oyati karima va hadisi sharifga murojaat qilishi, aql bilan ish tutishi zarur.

Buyuk Parvardigorimiz barchamizni fitnalardan asrasin!

 

Nuriddin domla HOLIQNAZAROV,

O'zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy

 

 

 

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

«Buyuk» geografik kashfiyotlar

23.12.2024   694   6 min.
«Buyuk» geografik kashfiyotlar

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Bu kashfiyotlarga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar uchta asosiy banddan iborat:

1. Yevropa mamlakatlari Sharq bilan savdo-sotiq qilishda duch kelgan qiyinchiliklar.

2. Pul metali sifatida oltin tanqisligi.

Yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti tobora ko‘proq pul talab qilar edi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishi tovar xo‘jaligining, savdo-sotiqning o‘sishi edi. Buyuk geografik kashfiyotlarga sabab bo‘lgan yana bir muhim omil ham shunga bog‘liq: Yevropada shakllanib borayotgan kuchli absolyutist (mutlaq) monarxiyalarga dabdabali saroylar, yollangan armiyani ta’minlash uchun ulkan mablag‘lar kerak bo‘layotgan edi. Ana shu davlatlar yirik dengiz ekspeditsiyalarini tashkil etishi mumkin edi. Bundan tashqari, yakka shaxslarning bu qadar xarajatlarga imkoni yo‘q edi. Shuning uchun bu kashfiyotlarda feodal tarqoq mamlakatlar emas, aynan markazlashgan davlatlar (Ispaniya, Portugaliya, Angliya) asosiy o‘rin tutgani tasodif emas. Biroq, bunday ekspeditsiyalar uchun savdogarlar ham mablag‘ ajratar edi. Shuningdek, katolik cherkovi ham qo‘shimcha yerlar, katta daromadlar va yangi qavmlarga ega bo‘lish istagida bunday istilolarga «oq fotiha» berar edi.

Bunday davr uchun muqarrar bo‘lgan feodal mulklarning parchalanish jarayoni Yevropa mamlakatlarida har qanday yo‘l bilan uzoq qit’alarda boylik va yerlarni qo‘lga kiritishga intiluvchi ko‘plab avantyuristlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bular qaramlik va qashshoqlikdan qutulishni orzu qilib yurgan zodagonlar va dehqonlar edi.

3. Fan-texnikaning, ayniqsa kemasozlik va dengiz navigatsiyasining rivojlanishi. XV asrda yangicha tuzilishga ega bo‘lgan kemalar – karavellalar paydo bo‘ldi. Uning to‘shi (kil, pushtak) bor bo‘lib, yelkanlar bilan shunday jihozlangan ediki, yonboshdan esgan shamolda ham yura olara edi. Shuningdek, o‘sha davrga kelib kompasdan tashqari astrolyabiyalar, ya’ni kenglikni aniqlovchi asboblar hamda anchagina ishonchli xaritalar – portolanlar ham paydo bo‘lgan.

Buyuk geografik kashfiyotlar oxir-oqibatda mustamlaka tizimining vujudga kelishiga olib keldi. Agar XVI asrda Yevropada kapitalizm rivojlana boshlagan bo‘lsa, agar Yerovpa iqtisodiy jihatdan boshqa qit’alarning xalqlaridan o‘zib ketgan bo‘lsa, bunga mustamlakalarning talon-taroj qilinishi va ayovsiz ekspluatatsiya qilinishi ham sabab bo‘lgan.

Mustamlakalar darhol kapitalistik usullar bilan ekspluatatsiya qilina boshlamagan, ular darhol xom ashyo manbaiga va yangi bozorlarga aylanmagan. Avval ular obdon talon-taroj qilingan, birlamchi kapital (sarmoya) to‘plash manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ispaniya va Portugaliya mustamlakalarni feodal usullar bilan ekspluatatsiya qilgan birinchi mustamlakachi davlatlar bo‘lishgan.

Bu yerlarda zodagonlarga odatdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari emas, balki oltin, kumush yoki hech bo‘lmaganda Yevropada qimmat baholarga sotish mumkin bo‘lgan anvoyi mevalar kerak edi. Ular hindularni oltin va kumush konlarda ishlashga majburlashar, bo‘ysunmaganlarni butun-butun qishloqlari bilan yo‘q qilib yuborishar edi. Guvohlarning aytishicha, konlar atrofida chirib yotgan yuzlab murdalarning badbo‘y hidi anqib yotar edi. Shakarqamish va qahva plantatsiyalarida ham yerlik aholi ana shunday usullarda ekspluatatsiya qilinar edi.

Yerlik aholi bunday og‘ir mehnatga bardosh bera olmay, yoppasiga qirilib bitar edi. Ispanlar Espanola (Gaiti) orolida ilk bor paydo bo‘lgan paytda u yerda millionga yaqin aholi yashar edi, biroq XVI asrning o‘rtalariga kelib ular bitta qo‘ymay qirib tashlandi. Ispanlarning o‘zi ham XVI asrning birinchi yarmida amerikalik hindularni qirib tashladik, deb hisoblashar edi.

Biroq, ispanlar ishchi kuchini yo‘q qilib, o‘z mustamlakasining xo‘jalik asosiga putur yetkazishdi. Yetishmayotgan ishchi kuchini to‘ldirish maqsadida Amerikaga afrikalik qoratanlilarni olib kelishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, mustamlakalar paydo bo‘lishi bilan quldorlik qayta tiklandi.

Ispanlar tomonidan Amerika yerlarining mustamlaka qilinishi konlarga, shakarqamish va tamaki plantatsiyalariga haydab kelingan son-sanoqsiz yerlik aholini majburlab ishlatish yo‘li bilan, bo‘ysunmaganlarni ommaviy qirg‘in qilish yo‘li bilan amalga oshirildi (Yamayka orolida XVI asrning birinchi yarmida 50 mingdan ortiq yerlik aholi halok bo‘lgan, Peru va Chilida esa XVI asrning ikkinchi yarmida hindularning soni besh baravar kamayib ketgan), oqibatda bir necha o‘n yildan so‘ng ishchi kuchi keskin kamayib ketdi. Mustamlakachilar Afrikadan qullar olib kela boshlashdi. Jismonan chidamliroq bo‘lgan qoratanlik afrikaliklar ispan mustamlakalaridagi asosiy ishchi kuchiga aylandi.

Qul savdosi serdaromad ish chiqib qoldi: Afrikada qabila boshliqlarini ichirib, suv tekin taqinchoqlar bilan aldab, qullarni juda arzonga sotib olish va Amerikada ularni 20-30 baravar qimmatga sotish mumkin edi. Ba’zan qullar umuman sotib olinmas, balki ularni kuch ishlatib, tutib olib, kemaga yuklashar va Amerikaga olib ketishar edi. Ispan mustamlakalariga har yili 6-8 ming qoratanli qullar olib kelinar edi. (Manba: allbest.ru).

(Bu ishlarning barchasi Yevropa uyg‘onishining gumanizm – insonparvarlik shiori ostida amalga oshirilganmi?)

Yevropada dinga bo‘lgan munosabatda ham keyinroq o‘zgarish yuz berdi. Bir guruh dinsiz bo‘lib ketdi. Bir guruh dinni cherkovga qamab olib, bu har kimsaning o‘z ishi deyish bilan kifoyalandi. Ammo Darvinning asl shogirdlari dinni Karl Marks boshchiligida xalq uchun afyun deb e’lon qildilar va uni batamom yo‘q qilib yuborishga bel bog‘ladilar.  Karl Marksning xayolini Lenin va uning safdoshlari Rossiyada va unga qaram bo‘lgan diyorlarda hayotga tatbiq qildilar. Lenin tuzgan davlat dunyo tarixida kufrni o‘ziga shior qilib olgan birinchi davlat bo‘ldi. Ular dunyoning o‘zlariga qaram bo‘lgan barcha yurtlarida «ilmiy ateizm» asosida dinga va dindorlarga qarshi qatag‘on o‘tkazdilar. Son-sanoqsiz ibodatxonalar yer bilan yakson qilindi. Diniy xodimlar va ulamolar qatl qilindi, qamaldi va surgun qilindi. Diniy kitoblar va dinga bog‘liq madaniyat durdonalarni olovga yoqildi. Ilmiy ateizm ta’limotlari dunyodagi yagona to‘g‘ri e’tiqod sifatida barchaga majburiy ravishda talqin qilindi. 

«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi

Maqolalar