Бугун бутун дунё коронавирус “COVID-19” инфекциясига қарши кураш олиб боряпти. Тарихда турли касалликлар эпидемиясига қарши курашишда ҳар бир жамият вакили, айниқса, фаоллар иштироки, шубҳасиз, муҳим аҳамият касб этган.
Жумладан, XIX аср охири – XX аср бошларида Ўрта Осиё ҳудуд (Тошкент – 1892 й., Самарқанд – 1898 ва 1916 йй., Бухоро амирлиги – 1892 й.)ларида вабо (холера), ўлат (чума) ва безгак (лихорадка) каби касалликлар эпидемиясига қарши курашда тиббиёт ходимлари билан бир қаторда қозилар, оқсоқоллар ва бошқа маҳаллий ҳокимият вакиллари қатнашган.
1892 йили Тошкентда ва 1898 йили Самарқандда оммавий ўлимга сабаб бўлган вабо касаллигининг тарқалиши маҳаллий аҳолини саросимага солиб қўйган эди. Шу мудҳиш воқеаларнинг олдини олиш учун Бухоро амирлиги билан Россия империяси бу ҳудудларда карантин эълон қилиб, тегишли чоралар кўришга алоҳида эътибор қаратгани ҳақида архив ҳужжатлари сақланиб қолган.
Ўзбекистон Миллий архиви ҳужжатларига кўра, Бухоро амири Абдулаҳадхон 1892 йил 5 июлда рус фельдшерларидан бири Станислав Сталевскийни Бухоро шаҳрида тарқалган вабога қарши курашиш учун таклиф қилган. Ўтган давр мобайнида фельдшер ўз хизмат вазифаларини сидқидилдан бажарган. Бухоро амири фельдшернинг хизматини юксак баҳолаб, 1893 йил 18 августда уни катта олтин медаль билан тақдирлаган.
Кўп ўтмай, 1898 йили Самарқанд вилоятининг Анзоб қишлоғида ўлат (чума) касаллиги эпидемияга айланган. Бу хабар бутун Россия империясини ваҳимага солган. Россия империясидан бу касалликни ўрганиш учун шифокорлар жўнатилади. Улар маҳаллий аҳоли орасида касалликка қарши кураш бўйича тушунтириш ишлари олиб боришади. Жумладан, 1899 йили Петербургдан тиббиёт фанлари доктори Ягодинский Самарқандга таклиф қилинади, у самарқандлик мударрис ва талабаларга юқумли касалликлар, хусусан, чума ҳақида маъруза ўқиб, унга қарши замонавий усулларда курашиш йўллари ҳақида маълумотлар беради. Унинг маърузаси ўзбек тилига таржима қилиб турилади. Бу Самарқанд мадрасаларида ўқилган биринчи маъруза эди.
Шундан сўнг тиббиёт доктори Ягодинский Бухоро мадрасаларига маъруза ўқишга келади. Дастлаб у қозикалонга бу маърузасини ўқиб беради, шундан сўнг унга мадрасада маъруза қилишга рухсат берилади.
1898 йили Самарқанднинг Анзоб қишлоғида тарқалган ўлат касаллигининг келиб чиқиш ўчоғини ўрганган шифокор Ягодинский маҳаллий уламолар билан учрашув ўтказган. У таржимон орқали уламолар билан суҳбатлашган. Баъзилар унинг гапларига ишонмаганлари боис Ягодинский уларга юқумли касалликларнинг тарқалишига сабабчи бўлган микробларнинг ҳужайраларини микроскоп ёрдамида кўрсатган.
Кўп ўтмай, Самарқанднинг Шердор мадрасасида қози ва муфтийлар билан 300 нафар мусулмон йиғилиб, юқорида зикр этилган масалани муҳокама қилишган. Уларга ҳар хил юқумли касалликлар одамларга пичоқ кесганда, игна кирганда ёки турли-туман таом истеъмол қилганда ёхуд ифлос сувларни ичгандагина эмас, балки кўзга кўринмайдиган ниҳоятда кичкина микроблар инсон баданига кириб қолиши сабабли тана ҳароратини ошиши (иситма) касали, ўлат ва вабо каби хасталанишларга олиб келиши тушунтириб берилган. Шундан сўнг маҳаллий аҳоли шифокор Ягодинскийнинг тавсияларига қулоқ сола бошлаган.
Аммо Бухоро амирлиги аҳолиси улар учун ёт бўлган рус тиббиётини ишончсизлик ва эҳтиёткорлик билан қабул қилган. Хусусан, Миллий архив жамғармаларида сақланаётган фондда қозига келиб тушган юзга яқин маҳаллий аҳоли томонидан имзоланган мурожаатнома сақланади. Унда мурожаат этувчилар рус шифокорларининг вабо касаллигига қарши курашиш талабларини рўкач қилиб, туб аҳоли уйларига кириб келаётганидан норозиликларини билдирганлар. Қозилар эса, янги тиббий ва санитария талабларининг фойдасини аҳолига тушунтиришга уринганлари ёзилган.
Хулоса қилиб айтганда, шу кунларда бутун дунёда кузатилаётган оммавий касаллик “COVID-19” коронавирусининг юртимиздаги салбий оқибатларининг олдини олиш мақсадида Ўзбекистон мусулмонлари идораси “Уламолар Кенгашининг коронавирус инфекцияси бўйича” фатвоси эълон қилингани айни муддао бўлди. Зеро, юқорида таъкидлаб ўтилганидек, инсоният учун зарарли бўлган ҳар қандай хавф-хатарнинг олдини олиш Ислом динимизнинг асл мақсадларидан биридир.
Насриддин МИРЗАЕВ,
ЎзХИА докторанти,ЎМИ Фатво бўлими ходими
Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси хабар беришича, май ойининг 13-санасида бир кунда 3 млрд сўмлик энергоресурсларини талон-торож қилиш ҳолатлари аниқланган. Афсуски, бугун бундай газ ва электр энергияга яширинча уланиб, давлатга миллиардлаб зарар етказган кимсалар ҳақидаги хабарларни тез-тез ўқиб қоламиз.
Бировнинг, айниқса, халқ ҳақидан қўрқмай ўғрилик орқали манфаат топмоқчи бўлаётган инсонлар орамизда кўплаб топилади. Бундайларнинг наздида газ, сув, электр энергия туганмас бойлик. Ундан ҳар ким ўз манфаати йўлида фойдаланиши мумкин. Бироқ бу неъматлар хонадонларга кириб бориши учун минглаб инсонлар меҳнат қилишини, давлат эса миллиардлаб маблағ сарфлашини, улар ҳам бир кун тугаб қолишини хаёлига ҳам келтирмайди.
Аслида ушбу неъматлардан оқилона фойдаланиш, исроф қилмаслик нафақат фуқаролик мажбуриятимиз, балки инсоний вазифамиз, мўминлик бурчимиздир.
Айтиш жоизки, уйда, ишда, кўчада коммунал тўловлар атрофида айланаётган қатор муаммолар ҳақида кўп эшитамиз, баъзан ўзимиз унинг гувоҳи ёки бевосита иштирокчисига айланамиз. Лекин бу муаммолар тўловни ўз вақтида амалга оширмаслик ёки айрим нобоп кимсаларнинг қилмиши оқибатида юзага чиқаётгани ёдимизга ҳам келмайди. Тўловларни имкон бўла туриб асоссиз баҳоналар ёки ўз вақтида тўламаслик ёки ҳисоблагич жиҳозларини тескарига айлантириш ёхуд ҳар хил ҳийлалар ишлатиб, уларни тўлашдан қочиш давлатнинг ва халқнинг ҳақини ейиш ҳисобланади. Чунки табиий бойликлар давлат ва халқ мулкидир.
Қолаверса, коммунал хизматлардан фойдаланиш учун ҳар бир хонадон таъминотчилар билан шартнома тузиб, қўл қўйган ва ўзаро келишувда тўловни ўз вақтида адо этишга келишган. Шу боис тўловларни вақтида адо этишимиз шаръан ҳам жоиз.
Таъкидлаш лозимки, халқнинг мулкида барча фуқаролар, хусусан, кам таъминланганлар, ногиронлар, етим-есирлар, кексаларнинг ҳақи бор. Улардан фойдаланишга келганда фаол бўлиб, тўловга келганда қочаётган, пайсалга солаётганлар юқорида зикр этилган қатламларнинг ҳам ҳақини ўзлаштириб, ноҳақ еяётганини билиб олсинлар. Зеро, Қуръони каримда: “Эй иймон келтирганлар, бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманглар” (Нисо сураси 29-оят), дея огоҳлантирилган. Шундай бўлгач, ҳар бир фуқаро ўзгаларнинг молига, айниқса, жамоат мулкига хиёнат этмаслиги даркор! Бунга эътиборсизлик охиратда ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин.
Ҳавла бинти Амр розияллоҳу анҳо ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Баъзи бир одамлар Аллоҳнинг мулки (жамоат пуллари)га хиёнат қилади. Қиёмат куни улар жаҳаннамга равона бўлишади” (Имом Бухорий ривояти). Шундай экан, бу масалага жиддий ёндашишимизга тўғри келади.
Шунингдек, газ, электр энергия ва сув каби неъматлардан оқилона фойдаланиш ҳам динимиз талабидир. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Иқтисод қилган кимса камбағал бўлмас, маслаҳат қилган пушаймон бўлмас” (“Мушкотул насобиҳ”), деб тавсия берганлар.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Солиҳ ҳидоят, гўзал кўриниш ва иқтисодли бўлиш набийликнинг етмишдан бир жузидир”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Демак, доим аҳли солиҳлардан бўлиб, тежамкор бўлиш, исрофга йўл қўймаслик, ҳар бир нарсани ўз ўрнида, меъёрида тасарруф қилиш, керагидан ортиқ, беҳудага сарфламаслик набийликнинг етмиш жузидан бир жуз, етмиш бўлагидан бир бўлак экан. Буни ҳар бир мўмин-мусулмон яхши англаб, ҳаётига татбиқ қилиши лозим.
Хулоса қилиб айтганда, ҳалоллик инсон ҳаётини хотиржам, осойишта ва фаровон қилади. Шундай экан, коммунал тўловларни ўз вақтида тўлаб, халқ ҳақига хиёнат қилмайлик, азизлар!
Ғайрат БОЗОРОВ,
Деҳқонобод тумани
“Оқработ ота” жоме масжиди
имом-хатиби
"Ҳидоят" журналининг 6-сонидан олинди