Қадимда Помпей деган шаҳар бўлган. Бу ҳозирги Италиянинг Неапол шаҳри яқинида жойлашган. Бу шаҳар аҳолиси фаҳшга, ҳатто ҳайвонлар қилмайдиган иш: лўттибозликка ўта берилган, ҳатто уларнинг фаҳш билан шуғулланиши ҳозирги бузуқчилик авж олган давлатларда бўладиган фаҳшлардан-да ўтиб кетган эди. Бу шаҳарда зино, жирканчликлар одамлар кўз ўнгида, кўчаларда, дўконларда, уйларда, майдонларда, омманинг кўз ўнгида, фарзандлар олдида содир этиларди. Энг ачинарлиси, улар қилаётган ифлосликларидан фаҳрланишарди.
Келинг, Аллоҳ таоло Помпей аҳолисини қандай ҳалок қилгани ва Қуръони Каримда ўн тўрт аср олдин бунга қандай ишора этилгани борасида сўз юритсак.
Тарихчиларнинг таъкидлашича, Аллоҳ таоло ушбу шаҳар аҳолисини милодий 79 йил 24 августда ҳалок қилган. Ўшанда шаҳар яқинидаги Везувий вулқони отилиб, ундан чиққан лава (ўта юқори даражадаги суюқ олов) шаҳар аҳолиси устига ёғилган. Вулқон лаваси ва куллари шаҳар устига шу қадар тезлик билан катта миқдорда ёғилганки, бунинг оқибатида аҳолининг ҳаммаси турган жойида тош бўлиб қотиб қолган. Эътиборлиси Аллоҳ таоло уларни кул қилиб юбордмади тошга айлантирди. Қотиб қолган жасадлар устида лава тошлари излари, уларнинг юзида эса азоб, оғриқ аломатлари яққол сезилиб турганини кўриш мумкин.
Ўша воқеанинг гувоҳи бўлган сиёсатчи ва ёзувчи кичик Плиний ўз эсдаликларида шундай ёзиб қолдирган: “Улкан қора булут тезлик билан яқинлашиб кела бошлади. Ичида эса жуда катта ҳажмда чақмоқ чақишига ўхшаган олов кўриниб турарди”.
Ҳа, мазкур ҳодисадан анча йиллар ўтгач, ўлик шаҳарларни қазиш жараёнида ўша ҳудуддаги ҳамма нарса асл ҳолатида сақланиб қолганлиги маълум бўлди. Қалин кул остидан кўчалар, тўлиқ жиҳозланган уйлар, одамлар ва ҳайвонлар қолдиқлари топилди. Помпей аҳолисининг аксарияти ҳодисада ҳалок бўлган.
Помпейшунос тарихчи олим Пиер Паоло шундай дейди: “Аввалига ер силкинишлари бўлган, кейин қаттиқ портлаш юз берган. Ундан кейин Везувий устида улкан қора тутун пайдо бўлиб, кратердан катта босимдаги қайноқ газ ажралиб чиқа бошлаган. Вулқондан чиқаётган иссиқлик энергиясининг миқдори Хиросимага ташланган атом бомбаси чиқарган иссиқлик энергиясидан бир неча баробар кўп бўлган. Вулқон отилиши натижасида шаҳар тарафга майда қаттиқ жинслар, вулқон куллари ва ғовакли тошлардан иборат тутун жуда катта тезлик, чамамда – соатига 500-700 км тезликда кела бошлаган. Тутуннинг баландлиги 30-50 метрдан юқори бўлган. Осмонни қоплаб олган улкан массали тутун шаҳар устига тушиб, қисқа муддат ичида Помпейни қоплаб олган”.
Помпей аҳолиси кўчаларни тарк этиб, уйларига яширинишади. Улар уйнинг томи ишончли, бизни сақлаб қолади деб ўйлашади. Шаҳар эса тутун сабабли зулмат ичида қолган эди. Оғир массали кул ва қайноқ тошлар уйларнинг томларини ҳам бузиб, ичкарига кира бошлаган. Камига заҳарли газ одамларни карахт қилган ва натижада ҳеч ким қочишга улгурмаган.
Газнинг ўзи заҳарли бўлиши билан бирга ҳарорати 500-700 даражада иссиқ эди. Бундай кулли ва иссиқ ҳароратли газ йўлида учраган барча нарсани ёндириб юборарди. Кўчада, йўлларда, уйларида бўлган барча кимсалар иссиқдан, заҳарли газ ва тошларнинг баландликдан тушишидан ҳалок бўлдилар. Археологлар кўп миқдорда отлар ва бошқа ҳайвонларнинг қотиб қолган жасадларини ҳам топдилар.
Шу ўринда бир савол туғилади? Ўта юқори ҳароратдаги тутун ва кул инсонни эритиб юбориши керак эди. Аммо Помпей аҳолиси мазкур ҳалокатдан пайтида эриб кетмай, қотиб қолган. Нима учун? Бунинг сабаби шуки, Аллоҳ таоло фаҳш ва зинога берилган кимсаларни қандай аҳволга солганини, қандай ҳалокатга дучор қилганини кейинги инсониятга билдириш, ибрат қилиш учун уларни қотириб қўйди.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
وَلَوْ نَشَاء لَمَسَخْنَاهُمْ عَلَى مَكَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِيّاً وَلَا يَرْجِعُونَ
“Агар хоҳласак, уларни жойларида қотириб қўюрмиз. Бас, олдинги юришга ҳам қодир бўлмаслар, ортга ҳам қайта олмаслар” (Ёсин сураси, 67-оят).
Ушбу оят муфассирларни лол қолдирган. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бу оят маъносининг таржимаси “Агар хоҳласак, уларни уйларида турганларида ҳалок қилурмиз” бўлади” деганлар.
Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ ушбу оят тафсирида бундай деганлар:
“Оятдаги “масх” сўзининг маъноси ташқи кўринишни ўзгартириб, уни тош ё жонсиз нарса ёки ҳайвонга айлантириб қўйишдир”.
Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ ва Қатода раҳимаҳуллоҳ “Бу оят уларни оёқлари турган жойда қотириб қўямиз” деган маънодадир. Шунинг учун Аллоҳ таоло “Бас, олдинги юришга ҳам қодир бўлмаслар, ортга ҳам қайта олмаслар” деган. Ҳа, улар бир ҳолда қотиб қоладилар. Олдинга ҳам, орқага ҳам силжий олмайдилар” дея тафсир қилишган.
Имом Бағавий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг тафсирларида бу оятни “Агар хоҳласак, уларни ўз уйларида ўтирганларида тошларга айлантириб қўямиз. Уларнинг руҳлари бўлмайди” дея тафсир қилганлар.
Эътибор берсак, ушбу тафсирда Имом Бағавий раҳимаҳуллоҳ оятда зикр қилинаётган кимсаларнинг руҳлари бўлмаслигини, фақатгина шакллари бўлишини, ўзлари эса уйларида тошга айлантирилган ҳолда ўтиришларини айтяптилар.
Бу эса биз сўз юритаётган Помпей аҳолисининг ҳалок этилиши ва ундан кейинги қотиб қолган қолдиқларига айнан мос келади.
Қуръони Каримда бундан ўн тўрт аср олдин мазкур ҳодиса ҳақида айтиб қўйилгани Қуръон Аллоҳ таолонинг ҳақ каломи эканлигига ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг ҳақ Пайғамбари эканликларига яққол далилдир!
Азизлар, барчамиз зино, фаҳш ва лўттибозлик каби ифлосликларнинг барча кўринишларидан узоқ бўлиб, иффатли, ҳаёли бўлайлик! Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً
“Ва зинога яқинлашманглар. Албатта, у фоҳиша иш ва ёмон йўлдир”. (Оятда «зино қилманглар» эмас, балки «зинога яқинлашманглар» дейилмоқда. Бу дегани, зино қилманглар, дегандан кўра қаттиқроқдир. Мўмин-мусулмон одам зино қилиш тугул, унинг яқинига ҳам йўламаслиги керак. Зинога олиб борувчи нарсалардан ҳам узоқда бўлиши лозим.) (Исро сураси, 32-оят).
Бошқа бир оятда эса Аллоҳ таоло пайғамбари Лут алайҳиссаломнинг қавми билан мунозара қилгани ҳақида хабар бериб, шундай дейди: “Сизлар бутун оламлардан (ажраб – ҳеч бир жонзот қилмаган ишни қилиб, аёлларга уйланиш ўрнига) эркакларга яқинлашурмисизлар?! Ва Парвардигорингиз сизлар учун яратган жуфти ҳалолларингизни тарк қилурмисизлар?! Йўқ, сизлар ҳаддан ошгувчи қавмдирсизлар” (Шуаро сураси, 165–166).
Аллоҳ таоло барчамизни ҳаромдан ва унга олиб борувчи барча фаҳш ишлардан йироқ қилиб, иффатли, ҳаёли бандалардан бўлишимизни насиб этсин!
Манбалар асосида Саййид Аброр Умар тайёрлади
Согласно традиции, восходящей еще в Древнюю Персию, в исламском мире было принято делить обитаемый мир на определенные географические зоны. Такие зоны назывались «климатами», по-арабски – иклим.
Слово иклим (множественное число: акалим) представляет собой арабизированную форму греческого слова klimatos «наклон», от которого образовалось и современное слово «климат». Действительно, система иклимов была основана на большем или меньшем наклоне эклиптики относительно экватора. Слово проникло в арабский язык через персидский, приобретя значение «регион», и в этом значении встречается в названиях многих географических книг.
Как сообщает портал «Исламосфера», представления о климатах появились в исламском мире с проникновением в него индийских и греческих книг, а также их переводов. Значительную роль в этом сыграла «География» Птолемея. Хотя этому ученому приписывается идея деления Земли на семь климатов, на самом деле она принадлежит персам и приводится еще в «Авесте». Персы, не принимая во внимание широту, делили известный мир на семь климатов (хафт кишвар), имевших форму кругов: Индия, Аравия, Китай, Иран (Иран-шахр), Африка, Тюрк и Рум (Византия, Малая Азия).
Исламские географы пополнили древние знания новой информацией. Мухаммад ибн Муса аль-Хорезми в своём труде «Сурат аль-Ард» пересмотрел и внёс поправки в систему Птолемея, а также составил таблицы, основанные на системе семи иклимов.
Считалось, что из-за формы Земли продолжительность климатов сокращается по мере продвижения на север. Первые два из них содержат бесплодные земли, пустыни и засушливые районы, а их население невелико. Климаты 3–6 характеризуются малым количеством пустынь и засушливых районов, большим населением, а также многочисленными городами и деревнями. Климаты 6–7 обустроены меньше.
В иранской системе хафт кишвар расположенный в центре четвёртый климат, где находился Иран, считался главным. Якуби и Ибн Хордадбех подошли к вопросу по-новому, поместив в центр Ирак как ядро Аббасидского халифата. Балхская географическая школа в корне изменила эту систему, назвав центральным, четвертым, климатом Аравию, где расположены Мекка и Кааба.
Число климатов не оставалось в рамках семи, разные авторы в разные периоды выделяли свои географические зоны. Некоторые арабские географы, такие как Ибн Саид аль-Магриби, считали обитаемые районы за пределами перечисленных регионов немного южнее экватора восьмым климатом, а самые северные регионы – девятым. Истахри выделял уже 20 климатов: Аравия, Персидское море, Магриб, Египет, Шам, Румское море, Джазира, Ирак, Хузистан, Фарс, Кирман, Синд, Азербайджан, Джибал, Дейлам, Хазарское море, Хорасан, Сиджистан, Мафазат-и Хорасан и Мавараннахр, а Ибн Хаукаль добавил к ним Андалусию и Сицилию. Макдиси, заявив, что иклимы связаны с делами людей, следовательно, только с сушей, выступал против использования морей и пустынь в качестве климатов, и ограничил их число четырнадцатью.
Свой подход к системе климатов имел Абу аль-Фида. Проанализировав всю имеющуюся информацию по географии, он объединил птолемеевскую систему с системой из семи климатов, разработанной арабскими географами. Он выделил акалим аль-хакикийа (истинные климаты), соответствующие системе иклимов, и «акалим-и урфийя» (климаты согласно обычаю). Под последними он имеет в виду географические регионы в современном понимании.
Истахри первым составил карты климатов, а Ибн Хаукаль развил их. Иклимы на таких картах не были изображены в соответствии с географической широтой, скорее, климатами назывались сами изображённые на карте регионы.
На систему семи климатов опирался и аль-Идриси, составляя свои знаменитые карты. Каждая из семидесяти карт в его «Нуджат аль-муштах» соответствует одной десятой одного из семи климатов. Таким образом, была создана полная карта обитаемого мира согласно Птолемею.
Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана