02 Апрел, 2025, 4 Шаввол, 1446
02 Апрел, 2025, 4 Шаввол, 1446
Ислом динида касални зиёрат қилиш энг улуғ савобли амаллардан бири ҳисобланади. Барча эзгу амаллар каби бу ишни ҳам астойдил, ихлос билан адо этиш лозим. Киши бемор бўлганда соғ пайтидан кўра яхшироқ амал ёзилади. Унинг ҳар бир ҳолати ибодат қилган билан тенг.
Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Касалнинг инграши – тасбеҳ, оҳи – таҳлил, нафаси – садақа, уйқуси – ибодатдир, бир томондан иккинчи томонга ағдарилиши – Аллоҳ йўлида жидду жаҳддир. Унга соғлик вақтидаги амалдан яхшироқ амал ёзилади”, – дедилар.
Касаллик туфайли мусулмон киши улкан ажру савобни қўлга киритади, гуноҳлари кечирилади. Жаноби Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Мўмин кишига етган ҳар бир мусибат учун – касаллик, қийинчилик, алам, нотинчлик, ғам-ташвиш, ҳаттоки кирган бир тикан учун ҳам улкан савобларга сазовор бўлиши билан бирга, ўша етган мусибатлар эвазига бандачилик билан қилган сахву хатолари кечириб юборилади".
Аллоҳ таоло ҳар кимга ҳам дард беравермаc экан, балки дардни Ўзининг суйган бандасига унинг амал дафтарига яхшироқ амал ёзилиши учун, унинг гуноҳларини кечириб даражасини кўтариш учун берар экан.
Шу билан бирга, беморни зиёрат қилишнинг фазли ҳам улуғ. Беморни кўргани, ҳол-аҳволини сўрагани борган киши ҳам улкан ажру савобни қўлга киритади.
Ибн Умар ривоят қиладилар. Ҳазрати Пайғамбар алайҳиссалом: “Ким касални зиёрат қилса, гўёки Аллоҳ йўлида бир кун рўза тутгандекдир. Бир куни етти юз кунга тенг”, – дедилар. Яна бир ҳадиси шарифларида Жаноби Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Кимки касал ётган одамни кўргани борса, осмондан бир нидо келадики: “Яхши иш қилдинг, қадаминг қутлуғ бўлди, сен ўзинг учун жаннатдан жой тайёрладинг”, – дедилар (Имом Термизий ривоятлари).
Шу боис бемор одамни зиёрат қилгани борганда ундан дуо сўрашни ҳам унутмаслик керак. Зеро, Аллоҳнинг берган дардига сабр қилиб ётган беморнинг дуоси, албатта, ижобат бўлади. Бу ҳақда Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар ҳаста-бемор кимсани олдига борсангиз, сизни ҳаққингизга дуои хайр қилишини сўранг, чунки унинг дуоси фаришталарни дуоси каби ижобат бўлади”, – деб марҳамат қилдилар.
Демак, бирор-бир орзу ниятингиз бўлса, ижобат бўлишини хоҳласак, улкан савоб истасак, бемор яқинимизни йўқлашимиз керак экан. Шунда нафақат ажрга эга бўламиз, балки ундан дуо олиб хожатимиз раво бўлади.
Жаноби Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмон киши қачон касал дўстини зиёратига борса, то у қайтиб келгунича жаннат боғлари ичра сайр қилиб юрган бўлади”, – деб марҳамат қилдилар (Имом Муслим ривоятлари).
Оиша разияллоҳу анҳо ривоят қиладилар. Ҳазрати Пайғамбар алайҳиссалом касалларни бориб кўрардилар ва: “Ё Аллоҳ, инсонларнинг Парвардигори, касалликни кетказгин, шифо бергин, Ўзинг шифо берувчисан, Ўзингнинг шифоингдан ўзга шифо йўқ, касални ташлаб қўймайдиган шифо беришни сўрайман”, деса, Аллоҳ унинг бу касаллигига шифо беради, – дедилар» (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).
Узоқ умр кўриши ва соғайиб кетишини айтиб касални хушнуд этиш тавсия этилган амаллардандир. Абу Саид Худрий разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар, Ҳазрати Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар касалнинг олдига кирсангизлар, унга умри ҳақида тасалли берингизлар. Чунки у бирон нарсани қайтармайди ва касални хушнуд этади”, – дедилар (Имом Термизий ва Имом Ибн Можа ривоятлари).
Маълумки, хаста одам, айниқса, анча муддат ётган бўлса, инжиқтабиат, кўнгли жуда нозик бўлиб қолади. Бундай ҳолга тушган киши мулойимлик ва ширин сўзга эҳтиёжманд бўлиб қолиши табиий. Инчунин, касал зиёратига борган киши мазкур ҳолатларни, албатта инобатга олиб ширин сўзларни айтиши керак.
Албатта, юқорида зикр қилинган ҳадиси шарифлар ва шу асосдаги фикр-мулоҳазалар одатий турмуш тарзимизга хос бўлган ишлардир. Айни пайтдаги карантин ҳолатида бемор яқинимиз ё дўстимизни телефон орқали ҳол-аҳвол сўрашимиз, дардманд биродаримизнинг ёнидаги кишилар орқали дори-дармон ё зарур озиқ-овқат учун электрон шаклда пул ўтказиб, дуосини олишимиз бугунги кунда жуда ҳам зарур ва беқиёс савобли ишлардандир!
Аллоҳ таоло барчаларимизни хайрли ишларга ҳарис қилсин, беморларимизга комил шифо берсин, бир-биримизга меҳр-оқибатли бўлишимизни насиб этсин!
Уйда ётган, шифохонада ётган барча-барча беморларимизга Меҳрибон Парвардигоримиз Ўзи шифосини берсин! Тез кунларда яхши бўлиб, оилалари билан доимо соғ-омон бўлишсин!
Иброҳимжон ИНОМОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари
Абу Мансур Мотуридий ҳаёти давомида Самарқанддан чиқмай, шогирдларига мусулмон илоҳиётининг сир-асрорларини, хусусан, ҳанафий мазҳабининг асл мазмун-моҳиятини, яъни Абу Ҳанифа асҳоби эътиқодини пухта мантиқий асосда ўргатди.
Абу Мансур Мотуридий дастлабки маълумотни ўз отаси Муҳаммад ибн Маҳмуддан, сўнгра ўша даврдаги бошланғич мактабдан олади. Кейин у Самарқанддаги "Работи ғозиён" масжиди қошидаги мадрасада таҳсил олган. У асосий илмини Самарқандда Абу Бакр Аҳмад ибн Исҳоқ, Абу Носир Аҳмад ибн Аббос ("Фақиҳ Самарқандий" номи билан машҳур), Нусайр ибн Яҳё Балхий, Муҳаммад ибн Муқотил Розий сингари ўз даврининг пешқадам уламоларидан олган ва кейинчалик улар билан бир қаторда туриб фиқҳ ва каломдан дарс берган.
Мотуридий бутун куч-ғайратини ҳанафий мазҳабининг каломий таълимоти тараққиёти йўлида сарфлаган. Унинг таълимотида инсон яратилган мавжудотлар ичида энг юқори табақада турувчи, Яратгувчининг мукаррам бандаси сифатида талқин этилган бўлиб, инсоннинг ақл-идроки имкониятларига алоҳида урғу берилган. Таниқли исломшунос олим Убайдулла Уватовнинг таърифига биноан, калом илми "диний ақидалар ва уларнинг асосларини ақлий далиллар ва исботлар асосида талқин қилиб, улардаги ҳар қандай шубҳали, бир томонлама қарашларга барҳам берадиган илм"дир. Шу нуқтаи назардан, Имом Мотуридий ҳам нақлий, ҳам ақлий далилларга таяниб, холис ва мантиқан тўғри хулосалар чиқарган. Унинг каломий ёндошуви мутакаллимлар ичида энг "оқилона-цивилизацион" ёндашувдир, деб таърифланган. Чунки Мотуридий масалага ҳар тарафлама, етарли асос ва далиллар билан ёндашиб, эътиқод қилувчининг қалби ва ишончига тўғри йўл топадиган, сингадиган фикрларни илгари сурган. Унгача каломда фақат нақлий далилларга суяниб хулоса чиқариш расми ҳукм сурган. Бу усул турли зиддиятларни бартараф қилишга тўлиқ етарли бўлмаган.
Айни борада унинг инсон моҳияти хусусидаги қарашлари эътиборга молик. Мотуридий ўз таълимотида инсоннинг ақлли мавжудот эканига қатъий урғу берган ҳолда, Қуръони каримнинг инсон тўғрисидаги оятларига мувофиқ унинг фаолияти илоҳий ҳикматга дохиллиги, чунки қаерда ҳикмат намоён бўлар экан, ўша ерда инсоннинг ақли уни англовчи сифатида зоҳир бўлишини қайд этган. Бу концепция ҳозирги замон космологиясида илгари сурилган "антроп тамойили"ни эслатади. Унга кўра, инсоннинг коинотдаги бугунги ўрни, дастлабки сингуляр ҳолатдан портлаш йўли билан чиқаётган пайтидаги ҳолати билан чамбарчас боғлангандир. Агар у пайтда (яъни оламнинг яратилиш пайтида) портлаш жараёни ўзгачароқ бўлганида эди, бугунги кунимиз рўёбга чиқмас эди. Ҳаммаси, дастлабки портлаш лаҳзасида ҳисобга олинган. Коинот шундай вужудга келганки (яратилганки), тараққиётининг муайян босқичида (10–15 млрд. йил ўтгач) коинотни кузатувчи, ўрганувчи инсон яратилган. Яъни инсон шу яратилган гўзалликдан баҳра олувчи, ақл-идрокка, ахлоққа эга (яратилган) мавжудоддир. Бу мавжудотнинг миссиясида мазкур оламни асраш вазифаси ҳам бор, яъни инсон яратилган олам мувозанатини сақлашга масъулдир.
Имом Мотуридий концепциясида инсон имонга эга бўлиб туриб хатога йўл қўйиши, осий бўлиши ҳам мумкин. Лекин бу ҳолатда у диндан чиқмайди. Унинг қилган гуноҳини кечириш ёки кечирмаслик эса Аллоҳнинг ихтиёрида. Шу сабабли, Мотуридий инсонларни ақл-идрокка эга бўлиб туриб, яъни билиб туриб, гуноҳкор бўлмасликка чақиради. Ҳар бир хатти-ҳаракатингиз, тақдирингиз илоҳий китобда белгиланган, аммо ақл-идрокка таяниб, тўғри йўлни танлаш сизнинг ихтиёрингизда, дейилган бу концепцияда.
Хуллас, Мотуридий ҳанафий мазҳаби концепциясига мос келувчи фаол, ақл-идрокли, ислом таълимоти талабларига бўйсунувчи, одоб-ахлоқли, имон-эътиқодли, хатоларга ҳам йўл қўювчи, аммо уларни зинҳор жоиз демайдиган мўмин инсон концепциясини илгари сурган.
Бу концепциянинг асосий тамойилларини олимнинг «Китоб ат-Тавҳид» ва «Таъвилот ал-Қуръон» номли асарларидан топишингиз мумкин.
Имом Мотуридий ҳанафий мазҳаби доирасида исломий мўътадиллик йўналишини ривожлантирганлиги учун ҳам дунё мусулмонларининг кўпчилиги каломнинг мотуридийлик мактабига эргашишади. Бу талқин инсон эркинлигини ҳимоя қилувчи асосли концепциядир. Мотуридий замонасида классик фалсафий мантиққа оид мулоҳазалар танқидий таҳлил қилинган бўлиб, илмда мантиқий амалларга риоя қилишнинг зарурлиги таъкидлаб кетилган эди. Шу сабабли кўпчилик олимлар ўз илмий изланишларида мантиқий амалларга жиддий эътибор қилишган.
Жумладан, Имом Мотуридий ҳам ўз инсон концепциясини асослашда мантиқнинг силлогистик қоидаларига амал қилади. Унинг фикрича, оламда фақат қатъий сабаб-оқибат кетма-кетлиги рўй бермасдан, тасодифлар ҳам бўлишини тан олиш керак. Инсоннинг “тасодифлар туфайли содир қилган хатолари тафтиш қилинади, атайлаб содир қилинган хато эса жазога лойиқдир”. Алломанинг кейинги даврларда ижод қилган шогирдлари унинг мантиқий салоҳиятига юксак баҳо беришган. Мантиқий хулоса чиқаришда фикрнинг тўғрилигини тасдиқловчи етарли даражада асосли далиллар бўлсагина хулосанинг чинлигига ишониш мумкин, деб ҳисоблайди аллома. Бундай мантиқий хулоса чиқариш қоидаси логика фанида “етарли асос қонуни”нинг Г.В.Лейбниц (1646-1716) томонидан асослаб берилишидан қарийб саккиз аср илгари Имом Мотуридий томонидан ҳам илгари сурилгани ҳайратланарли ва алоҳида эътиборга лойиқдир. Бу мулоҳазалар Мотуридийнинг инсон моҳияти ҳақидаги концепцияси ҳозирги замон илмий методологияси асосида янада чуқурроқ ўрганилиши, таҳлил этилиши лозимлигини кўрсатади. Жорий йилда буюк аллома Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллиги кенг нишонланади. Шу муносабат билан Имом Мотуридий меросига яна бир бор теран илмий назар ташлаш имконияти юзага келади.
Б.Тураев, фалсафа фанлари доктори, профессор,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 