Аллоҳ таоло яратган бандаларига фаҳш ишлардан сақланишни қаттиқ буюрган. Қуръони каримнинг Исро сураси, 32-оятида шундай марҳамат қилинади: «Зинога яқинлашманглар! Чунки бу бузуқлик ва энг ёмон йўлдир». Инсон ҳаётини барбод қиладиган бу йўллардан қайтариқ бўлишига қарамай, баъзи кимсалар гуноҳи кабираларни қилишдан тоймайди. Буни ҳаётнинг ўзи кўрсатиб қўймоқда.
Яқинда интернетда Тошкент шаҳридаги Қўйлиқ бозори атрофида фоҳишалик билан шуғулланаётган аёллар тасвири туширилган видео пайдо бўлди. Унда ҳудуд кексалари томонидан бундай кимсалар ёшларга салбий таъсир ўтказаётгани, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар эса вазиятга мана бир неча йилки, бефарқ қараб келаётгани таъкидланади.
Фоҳишалар фаолиятига қарши туман ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан тезкор тадбир уюштирилди. Натижада фоҳишалик билан шуғулланувчи 80 нафарга яқин аёл ушланди. Уларга нисбатан маъмурий ишлар бўйича Бектемир туман суди томонидан жазо белгиланди. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга кўра, фоҳишалик билан шуғулланган шахсга нисбатан энг кам иш ҳақининг 1 бараваридан 3 бараваригача жазо назарда тутилган. Улар жазосини олди. Шу билан муаммо ўз ечимини топдими? Йўқ...
Баён қилмоқчи бўлган фикрларимиз қўпол чиқадиган бўлса, айбга буюрмайсиз, чунки бу мавзуга батафсил тўхталиб ўтиш ва уни холис ёритиш ана шундай қўпол фикрларни юзага чиқаради. Хўш, суддан сўнг улар уйига боради, телефонини ёқади, “клиент”лари ёки ўзи уларга қўнғироқ қилади (қийин вазиятда эмасми?!). Мижозга одатдагидек фоҳишалик хизмати таклиф этилади. Қарабсизки, белгиланган жарима пули тайёр. Эртасига кассага пулни тўлайди ва юзим-кўзим демай фаолиятини давом эттираверади (агар Аллоҳ инсоф бериб бу гуноҳдан қайтмаса). Кўриб турганингиздек, разолат эгаларига бундай жарима жазоси етарли эмас.
Уларнинг нега бундай қабиҳ ишлар қилишаётгани сабаби билан қизиқдик. Маълум бўлишича, уларнинг аксарияти яшаш жойидаги туман ҳокимиятига мурожаат қилган, иш тополмаган, уйсиз, ажрашганларининг эса ҳуқуқий онги паст, алимент ундиришга мурожаат қилишни билмайдиган ёлғиз аёллар.
Ўтган давр мобайнида уларга нисбатан бефарқлик ҳолатлари кузатилган, тегишли ташкилотлар эса кераксиз қоғозларни тўлдириш билан банд бўлган. Зиммаларидаги вазифаларни бажармай келган. Афсус билан тан олишимиз керак бу - «ўзимиз пиширган ош».
Лекин танганинг иккинчи томони ҳам бор. Ҳаёт қийинчиликларига учраган бошқа аёллар-чи? Улар бундай қабиҳ ишларни қилаётганлари йўқ-ку. Аллоҳга шукр айтиб, ҳалол меҳнати билан оиласини боқаётган аёллар қанчадан қанча. Бу мусулмон миллатига ярашмайдиган жирканч ҳолатдир.
Ривоят қилишларича, жаҳаннамдаги бир водийда илонлар бўлади. Ҳар бир илоннинг йўғонлиги туянинг бўйнидек бўлиб, улар намозни тарк қилувчиларни чақади. Уларнинг заҳри инсон жисмида етмиш йил ўз таъсирини кўрсатади. Сўнг унинг гўштлари шалвираб тушади. Жаҳаннамда “Жуббул ҳузн” (қайғу ўраси) деб номланган яна бир водий бўлиб, у илон ва чаёнлар маконидир. Ҳар чаён хачирдек келади. Унинг етмишта ниши бўлиб, ҳар бир ниши заҳарга тўла. У зинокорни чақиб заҳарлайди. Унинг оғриғи минг йил азоб беради. Сўнг зинокорнинг гўштлари титилиб, фаржидан қон, йиринг оқади. Охиратда зинокорлар ана шундай даҳшатли жазо олишлари саҳиҳ ҳадисларда айтиб ўтилган. Тошкент шаҳар бош имом хатиби ўринбосари ва «Ислом ота» жоме масжид имом хатиби Жасурбек қори Раупов билан айнан мана шу гуноҳи кабира мавзусида суҳбатлашдик. “Бундай гуноҳларга ота-оналарнинг фарзандларига ҳалол ва ҳаром нима эканлигини ўргатмаганликлари сабаб бўлмоқда. Аллоҳ таоло зино қилиш тугул унга яқинлашишни ҳам тақиқлаган. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в): «Қайси бир қавмда зино кўпаядиган бўлса, уларга ота-боболари эшитмаган касаллик келади», - деб айтиб ўтганлар. Бугунги кунда тарқалган ОИТС ва шунга ўхшаш касалликлар ана шундай офатлардан бири ҳисобланади. Яна бир ҳадисда Муҳаммад (с.а.в): «Кимки икки жағи ва икки оёғи орасини гуноҳлардан сақласа, жаннатга киришларига мен кафил», деб айтиб ўтганлар. Шундай экан жаннатга киришнинг осон йўлидан тўсадиган зинодан сақланишимиз зарур.
Бир куни бир саҳоба келиб пайғамбаримиз (с.а.в)га “Ё Расулуллоҳ, зино қилмоқчиман, куч-қувватим кўпайиб кетяпти”, деди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в) «Ўзингнинг опанг, синглинг ёки онанг билан бегона эркак зино қилишини хоҳлайсанми?», дедилар. Шунда унинг жаҳли чиқиб, нега бундай деяётганликларининг сабабини сўради. Шунда Расулуллоҳ: «Сен зино қилмоқчи бўлган инсоннинг ҳам акаси, укаси ёки ўғли бўлиши мумкинлигини унутма», - дедилар. Шунда саҳоба бу гуноҳи кабирадан сақланишга Аллоҳ номи билан қасам ичди.
Жамиятда бундай иллат тарқалишига асосий сабаб инсоннинг нафси, уни жиловлай олмаслиги. Бошқа қийинчиликлар сабаб бўла олмайди. Уруш даврида жуда кўп қийинчиликлар бўлган. Лекин инсонларимиз сабр қилган. Ҳозир жамиятимизда меҳнат қилган инсон ризқини топяпти. Очликдан ўлди, деган гапни эшитганимиз йўқ. Очкўзликдан ўлди, деган гаплар қулоғимизга чалиняпти. Шундай экан сабр қилишимиз, меҳнат қилиб ҳалол ризқ топишни ўрганишимиз зарур. Фарзанд тарбиясига бефарқ бўлмай, солиҳ ва солиҳа фарзандларни тарбиялаб ўстиришимиз керак”, - деди Жасурбек қори Раупов.
Хулоса шуки, биз фарзандларимизга ҳалол ва ҳаром нима эканлигини ёшлик чоғларидан сингдиришимиз керак экан. Бундан ташқари, фаҳш ишлар каби жиноятни қилган шахсларга нисбатан қонунчилик томонидан оғирроқ жазолар назарда тутилиши шарт. Бундай шахсларга маълум бир муддатга мажбурий меҳнат жазоси берилса, адолатдан бўлар эди. Зора жазо даврида ҳалол меҳнатнинг нони ширинлигини тушуниб етишса. Қонунчилик ташаббусига эга ташкилотлардан ана шундай лойиҳаларни кутиб қоламиз. Шу билан бирга, жойлардаги ҳокимликлар, хотин-қизлар қўмиталари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва ёшлар иттифоқи мутасаддилари мазкур муаммо бўйича жамиятни соғломлаштириш бўйича алоҳида дастурларини ишлаб чиқишлари зарур. Муаммо илдизи кўриниб турибди. Унга барҳам бериш қолган холос. Ютуқлар доимгидек биз билан қолади. Келажакда мақтанишга вақт топилади. Муаммо бор. Уни босиқлик билан ривожланган давлатлар тажрибасидан фойдаланган ҳолда ҳал этиш керак. Йўқса, разолат ботқоғи кенгайишда давом этади.
Зафарбек Солижонов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Bugungi kunda xalqlar va dinlar orasidagi bag‘rikenglik, tolerantlik g‘oyasi dunyoda eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. “Tolerantlik” lotincha so‘z bo‘lib, sabr-toqat, chidam va bardosh ma’nolarini anglatadi. Ushbu so‘z o‘zgalarning fikr-g‘oyalari, e’tiqodi, his-tuyg‘ulari, turmush tarzi va xulq-atvoriga nisbatan sabr-toqatli bo‘lishni ko‘rsatadi.
Bag‘rikenglik yoki tolerantlik atamasini immunolog olim P.Madevar tomonidan 1953-yilda muomalaga kiritilgan. Olimning ta’kidlashicha, tolerantlik immunitetiga ega bo‘lgan sog‘lom organizmning yot jismlarga qarshi immun ta’sirining susayishi yoki yo‘qolishidir.
Tolerantlik – insonning har qanday vaziyatda erkin faoliyat ko‘rsatish jarayonida oqilona me’yor va murosa muvozanatini ta’minlash tamoyiliga rioya qilishidir. U o‘z ichiga sabr-chidam, mehr-shafqat, murosaga qilish, hamjihatlik, demokratiya, oqilona me’yor, o‘zaro hurmat, insonparvarlik, xalqparvarlik va boshqa yaxshi ishlarni oladi.
Bu tamoyilning ijtimoiy muhitdagi o‘rnini belgilashda axloq, an’analar, jamoatchilik fikri, turmush tarzi, din, ishlab chiqarish usullari, jamiyatning intellektual-aqliy darajasi singari omillar ta’sir ko‘rsatadi. Uning asosi-aql, ko‘ngil ekanligini, uning mahsuli esa shaxsning komilligini belgilashini, uning mezoni-shaxsning sabrliligining namoyon bo‘lishi ekanligini e’tirof etadi. Bag‘rikenglik tamoyili ezgulik, adolat, go‘zallik, insonparvarlik tamoyillari bilan mushtarak holda dunyoda tinchlik va osoyishtalik uchun xizmat qilmoqda. BMT tomonidan 1995-yil tolerantlik-bag‘rikenglik, sabr-toqatlilik yili deb e’lon qilingan edi va shu yili 16-noyabrda YUNESKO Bosh konferensiyasida “Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi” imzolandi. Bu Deklaratsiyaga jahonning 185 davlatida, shu jumladan O‘zbekistonda ham qat’iy amal qilinadi.
Bu hujjatda bag‘rikenglik tushunchasining mazmun-mohiyati har tomonlama ochib berilgan. Bag‘rikenglik-dunyodagi turli boy madaniyatlarni, o‘zini ifodalashning va insonning alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini hurmat qilish, qabul qilish va to‘g‘ri tushunishni anglatadi. Uni bilim, samimiyat, ochiq muloqot hamda hurfikr, vijdon va e’tiqod vujudga keltiradi; bag‘rikenglik-tinchlikka musharraf qiluvchi va urush madaniyatsizligidan tinchlik madaniyatiga eltuvchidir, bag‘rikenglik-eng avvalo, insonning universal huquqlari va asosiy erkinliklarini tan olishidir. Bag‘rikenglikni alohida shaxslar, guruhlar namoyon qilishi lozim.
Har bir odam o‘z e’tiqodiga amal qilishda erkindir va har kim bu huquqqa ega ekanligini boshqalar tan olmog‘i lozim. Bir kishining qarashlari boshqalarga majburan singdirilishi mumkin emas. Jamiyatda bag‘rikenglik timsollarini qaror toptirish hammaning burchidir. Chunki, bag‘rikenglik tinchlik va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning zaruriy sharti hisoblanadi.
O‘zbekistonda 136 millat va elatlar istiqomat qilayotganligi, 7 tilda maktablar, 130 dan ortiq milliy madaniy markazlar faoliyat yuritayotganligi respublikamizda bu tamoyilga alohida e’tibor qaratilayotganidan dalolatdir.
Bag‘rikenglikni saqlash, mustahkamlash va uni yangi ko‘rinishlarda namoyon etish bugungi kun davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylangan. Bag‘rikenglikni kunlik hayotimizga singdirish, keng joriy etish tizimli ravishda izchillik bilan tashkil etilmoqda. Bag‘rikenglik bizning xalqimizga xos. Bizning xalqimizda “Kattaga hurmatda, kichikka izzatda bo‘l” degan maqol bor. Bu naqadar zarur va manfaatli maqol bizning millatimizga taalluqli. Ya’ni odamlar o‘rtasida o‘zaro hurmat zarur. Ushbu maqol bag‘rikenglikni ham ifodalaydi. Hurmat va izzat haqidagi so‘zlarni biz bolaligimizdan ota-onalarimizdan, ustozlarimizdan va kattalardan eshitganmiz va amalda bo‘lib kelmoqda. Urf-odatimiz bo‘lgan hurmat va izzat maqoliga amal qilib kelamiz. Ota-onalarga, ustozlar va kattalarga hurmat bilan qarash, do‘stlar, tanishlar va atrofdagilar bilan o‘zaro hurmatda bo‘lish kabi xususiyatlar ham bag‘rikenglikdir deb o‘ylaymiz. Albatta bu bizning madaniyatimiz ekanligini ko‘rsatadi.
Bundan tashqari bizning xalqimiz juda ham mehmondo‘st xalq. Mehmondo‘stlik uylarimizga, shaharlarimizga va mamlakatimizga mehmonlarni tashrifida yaqqol ko‘rinadi.
Mamlakatimizda bo‘lgan mehmonlar xalqimizning mehmondo‘stligini hamisha e’tirof etib kelmoqdalar. Bag‘rikenglik turli millat va elatlarni oliyjanob g‘oya va ezgu niyatlar yo‘lida hamkor va bahamjihat yashashga undaydi. Bag‘rikenglik vaqtga bog‘liq emas, makon tanlamaydi. Chegaralar unga to‘siq bo‘la olmaydi. Bag‘rikenglik barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari rivojini ifodalaydi. Bag‘rikenglik insonni irqi, jinsi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi hamda ijtimoiy mavqesidan qat’i nazar, bir xilda teng ko‘rishga asoslanadi. Aynan shu jihatdan yangi O‘zbekiston islohotlari nafaqat ichki muomalada, balki mamlakatimizning tashqi siyosatida ham xalqchil g‘oyalar ustuvorligini ta’minlashga yo‘naltirilgan.
Xulosa qilib aytganda, bag‘rikenglik-tinchlik va osoyishtalik garovidir. U turli millat va elatlarni oliyjanob g‘oya va ezgu niyatlar yo‘lida hamkor va bahamjihat yashashga undaydi. Bag‘rikenglik – dunyodagi turli boy madaniyatlarni, o‘zini ifodalashning va insonning alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini hurmat qilish, qabul qilish va to‘g‘ri tushunishni anglatadi. Bag‘rikenglik – o‘zgalarning fikr-g‘oyalari, e’tiqodi, his-tuyg‘ulari, turmush tarzi va xulq-atvoriga nisbatan sabr-toqatli bo‘lishni ifodalaydi.
Foydalanilgan internet saytlari:
1.uz.wikipedia.org
2.cyberleninka.ru
3.yuz.uz/news
TII “Tillar” kafedrasi katta o‘qituvchisi
Faxriddin Yernazarov tayorladi.