Салмонул хайр (яхши Салмон), Боҳис аънил ҳақиқа (ҳақиқат изловчи), Ибн Ислом (Ислом фарзанди), Соҳибул китабайн (икки китоб соҳиби) каби номлар билан мақталадиган ушбу саҳобанинг исми Абу Абдуллоҳ Салмон Форсий (розияллоҳу анҳу) эди.
Салмон Форсий асли Исфаҳондан бўлиб, мажусийликка эътиқод қиларди. Бир куни у насороларнинг ибодатини кўради ва отасига бу дин мажусийликдан яхши эканини айтади. Шундан сўнг отаси Салмонни тутқунликда сақлай бошлайди. Охир-оқибат у нажот излаб Шомга қочиб кетади. Шомда ўз даврининг роҳибларидан таълим олади. Вақт ўтиб, роҳиблар бирин-кетин вафот этишади. Салмон Форсий ҳар бир роҳибнинг ўлимидан олдин ундан кейин кимга шогирд бўлишни сўрайди. Энг охирги устозидан: “Кимни тавсия қиласиз?” деб сўраганида у бундай жавоб беради: “Болам, Аллоҳга қасамки, ер юзида биз тутган нарса (асл насронийлик)ни тутувчи бирор киши қолмади. Лекин араб ерида пайғамбар чиқадиган замон яқинлашиб қолди. У Иброҳимнинг дини билан юборилади. Сўнгра ўз еридан хурмозорлари бор юртга ҳижрат қилади. Унинг махфий бўлмайдиган аломатлари бор: ҳадяни қабул қилади, садақани емайди. Икки кураги орасида нубувват муҳри бор. Агар имконини қилсанг, ўша юртга бор!”
Салмон Форсий сўнгги устози айтган набийни топиш учун йўлга чиқади. Йўлда қароқчилар унинг молларини олиб қўйиб, ўзини водил қуролик яҳудийга сотиб юборадилар. Яҳудий эса уни ясриблик амакиваччасига сотади. Шундай қилиб, Салмон тақдир тақозоси билан Ясрибга келиб қолади. Бу вақтда Расулуллоҳ (алайҳиссалом) Маккада эдилар. Салмон Форсий қул бўлгани сабаб у зот ҳақларида эшита олмаган. Расулуллоҳ (алайҳиссалом) Ясрибга келганларидан хабар топган Салмон Форсий Аммуриядаги устози айтган гапга мувофиқ ҳадя ва садақа бериб, у кишини синамоқчи бўлади. У зот ҳадяни қабул қилиб, садақани рад этадилар. Кейинги воқеа ҳақида Салмон Форсий бундай ҳикоя қилган: “Расулуллоҳ Бақийда турганларида ҳузурларига келдим. У зот саҳобаларидан бирини дафн қилаётган эканлар. Елкаларига иккита лунгини ташлаб ўтирганларини кўрдим. Мен у кишига салом бердим. Кейин устозим таърифлаган муҳрни кўрармиканман деб, елкаларига қарай бошладим. Набий (алайҳиссалом) ниятимни англадилар ва елкаларидаги ридони тушириб юбордилар. Мен муҳрни кўриб, у зотнинг пайғамбар эканини англадим. Ўзимни оёқларига ташлаб йиғлай бошладим, бошимдан ўтганларни айтиб бердим. У зотга қиссам ёқди ва саҳобалар буни эшитишса, хурсанд бўлишларини айтдилар. Мен уларга ҳам айтиб бердим. Шундай қилиб, мусулмон бўлдим. Қул эканлигим Бадр ва Уҳуд жангларида иштирок этишимга тўсқинлик қилди. Бир куни Расулуллоҳ (алайҳиссалом): “Хўжайининг сени озод қилиши учун у билан мукотаба (тўлов эвазига озод қилиш)га келиш”, дедилар. Айтганларини қилдим. Расулуллоҳ (алайҳиссалом) саҳобаларини менга ёрдам беришга чақирдилар. Аллоҳ мени қулликдан озод қилди. Мусулмон ва ҳур бўлиб яшадим. Расулуллоҳ билан Ҳандақ ва бошқа жангларда қатнашдим”.
Ушбу жангда ҳандақ қазиш фикри айнан Салмон Форсий (розияллоҳу анҳу)дан чиққан. Ўша куни ансорлар: “Салмон биздан”, дедилар. Шунда муҳожирлар: “Йўқ, Салмон биздан, бу ерга ҳижрат қилиб келган”, дейишди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Салмон биздан – аҳли байтдандир”, дея бу баҳсга нуқта қўйдилар.
Салмон (розияллоҳу анҳу)нинг Ибн Ислом деб номланиши боиси, замондошлари: “Сиз кимсиз?” деб сўрашса, у зот: “Мен Ислом фарзандиман! Мен Одам (алайҳиссалом)нинг фарзандлариданман”, дея жавоб қайтарган.
Ҳам Инжил, ҳам Қуръонни тўлиқ ёд олгани учун “Икки Китоб соҳиби” номини олган. Шунингдек, Али ибн Абу Толиб (розияллоҳу анҳу) Салмон Форсийни “Луқмони Ҳаким” деб чақирганлари ҳам машҳур.
Манбаларга кўра, Салмон Форсий Исфаҳон яқинидаги Жайян деган қишлоқда, бир маълумотда эса Ромаҳурмуз деган жойда туғилгани қайд этилади (“Мўъжамул булдон”). Ота-онаси ҳақида маълумот деярли учрамайди. Мусулмон бўлганидан сўнг Мадинада уйлангани ва аёлининг исми Буқайра экани айтилади. “Расулуллоҳ (алайҳиссалом) Салмон билан Абу Дардони биродар қилдилар” (Имом Бухорий).
Бир куни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай хушхабар бердилар: “Жаннат уч кишига муштоқ бўлиб турибди: Али, Аммор ва Салмонга”.
Салмон Форсий (розияллоҳу анҳу) ўз меҳнати билан бирор нарса топса, гўшт ёки балиқ сотиб олар ва касал одамларни чақириб, улар билан бирга ер эди.
У зотдан Анас, Каъб ибн Ужра, Ибн Аббос, Абу Саъид, Абу Туфайл, Умму Дардо (розияллоҳу анҳум) бир қанча буюк саҳобалар, Абу Усмон Наҳдий, Ториқ ибн Шиҳоб, Саид ибн Ваҳб, Абдураҳмон Нахаъий каби тобеинлар ҳадис ривоят қилишган. Имом Бухорийда 4 та, Имом Муслимда эса
3 та ҳадиси келтирилади.
Салмон Форсий Усмон ибн Аффон (розияллоҳу анҳу) даврида ҳижрий 35-йили Мадоинда вафот этган. Жанозасини Али ибн Абу Толиб ўқиган. Қабри Бағдод яқинидаги “Салмон тоҳир” деган мавзедадир.
Манбалар асосида Тошкент
ислом институти ўқитувчиси
Фахриддин Муҳаммад НОСИР
тайёрлади.
Сиз, азизларни, кўпмиллатли бутун халқимизни 8 декабрь – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси куни билан чин қалбимдан самимий муборакбод этиб, барчангизга ўзимнинг чуқур ҳурматим ва эзгу тилакларимни изҳор этаман.
Ушбу қутлуғ айёмда барча ҳуқуқ ва эркинликларимиз, юртимиздаги тинчлик ва барқарорлик, бирлик ва ҳамжиҳатлик, ортга қайтмас демократик ислоҳотларимиз кафолати бўлган Асосий қонунимизнинг ҳаётимиздаги ўрни ва аҳамиятини янада чуқур ҳис этмоқдамиз.
Ҳеч шубҳасиз, халқимиз сиёсий-ҳуқуқий тафаккури ҳамда юксак хоҳиш-иродасининг ифодаси бўлган Конституциямизда муҳрлаб қўйилган қоида ва тамойиллар Янги Ўзбекистонни барпо этишда барчамиз учун беқиёс куч-ғайрат, ишонч ва илҳом манбаи бўлиб хизмат қилмоқда.
Бу ҳақда сўз юритганда, аввало, янада кенг ваколат ва масъулиятга эга бўлган миллий парламентимиз ҳамда илк марта маҳаллий Кенгашлар депутатлари орасидан сайланган раислар бошчилик қилаётган вилоят Кенгашлари, жамият бошқарувида ўрни ва нуфузи тобора ортиб бораётган маҳалла институти фаолияти мисолида халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи экани ҳақидаги конституциявий қоиданинг амалий тасдиғини кўрамиз.
Айниқса, янги парламентимиз томонидан жорий йилда судлар фаолияти ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатларини кучайтиришга оид қонунлар ҳамда юртимизда дўстлик, ҳамжиҳатлик муҳитини мустаҳкамлаш, инклюзив жамият, ёшлар, хотин-қизлар масалалари, кам таъминланган инсонлар манфаатларини ҳимоя қилиш, камбағалликни қисқартириш, миллий қадриятларимизни асраб-авайлаш бўйича кўплаб муҳим қарорлар қабул қилинганини таъкидлаш лозим.
Маҳаллий кенгашлар ҳам ўз ҳудудларидаги долзарб ижтимоий муаммоларни ҳал этиш бўйича фаол иш олиб бормоқда. Улар томонидан ўтган даврда 25 мингдан зиёд масала муҳокама қилиниб, тегишли қарорлар қабул қилингани, мансабдор шахсларга 14 мингга яқин депутатлик сўровлари юборилгани ҳам шундан далолат беради.
Вакиллик органларини чинакам халқ минбари, халқ овозига айлантиришга қаратилган ислоҳотларимизнинг давоми сифатида 2026 йилнинг 1 январидан туман ва шаҳарларда ҳам ҳоким ва Кенгаш раислари вазифаларини алоҳида ажратиш бўйича тегишли чора-тадбирларни амалга оширамиз.
Бир сўз билан айтганда, халқ ҳокимиятчилиги, вакиллик демократияси, Конституция ва қонун устуворлиги каби конституциявий принципларга бундан буён ҳам содиқ қолиб, ушбу йўналишдаги ислоҳотларимизни янада қатъий давом эттирамиз.
Ҳурматли дўстлар!
Маълумки, сўнгги йилларда мамлакатимизда инсон қадри, аҳолининг ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш ҳар қачонгидан ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда. “Конституция – инсон қадри, эркинлик, тенглик ва адолат гарови!” деган эзгу ғоя асосида ўтказилаётган бу йилги байрам тадбирлари орқали шу йўлда эришган ютуқларимиз чуқур таҳлил қилиниб, янги ва долзарб вазифалар белгилаб олинмоқда.
Кейинги вақтда барча соҳа ва тармоқларда қўлга киритаётган натижаларимизга шу нуқтаи назардан баҳо берар эканмиз, уларнинг замирида, энг аввало, инсонпарварлик ва халқпарварлик тамойиллари мужассам эканини ва улар ўз самарасини бераётганини алоҳида қайд этиш ўринлидир. Мисолларга мурожаат қиладиган бўлсак, жорий йилда аҳоли жон бошига даромад 3 минг 500 долларни ташкил этгани, мактабгача таълимда қамров 78 фоиз, олий таълимда эса 42 фоизга етгани, одамларимизнинг ўртача умр кўриш даражаси 73,8 ёшдан75,1 ёшга узайгани ва бошқа рақамларни келтириш мумкин.
Конституциямизга асосан давлат зиммасига юклатилган ижтимоий мажбуриятларни бажариш ҳамда юртимизда ижтимоий давлат барпо этиш борасида ҳам улкан ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, 1 миллион нафардан зиёд фуқаро камбағалликдан чиқарилди, камбағаллик даражаси 6,6 фоизга туширилди.
Иқтисодиётни барқарор ривожлантириш, халқимиз учун муносиб турмуш даражасини таъминлаш, мустаҳкам ҳуқуқий тизим ва очиқ жамият барпо этиш йўлидаги кенг кўламли ислоҳотларимиз дунё жамоатчилиги томонидан эътироф этилмоқда.
Масалан, 2025 йилда Барқарор ривожланиш мақсадлари индексида Ўзбекистон 19 поғона юқори кўтарилиб, Шарқий Европа ва Марказий Осиё минтақасида энг жадал ривожланаётган мамлакат сифатида қайд этилди. Глобал инновация индексида юртимиз Марказий ва Жанубий Осиё мамлакатлари бўйича кучли учликдан жой олди. “S&P”, “Fitch” ва “Moodyʼs” каби нуфузли халқаро агентликлар томонидан Ўзбекистоннинг суверен кредит рейтинги оширилди.
Нуфузли халқаро анжуман – ЮНЕСКО Бош конференцияси сўнгги 40 йил давомида биринчи марта Париждан ташқарида, яъни, Самарқандда муваффақиятли ўтказилгани ҳам жаҳон ҳамжамияти томонидан муҳим воқеа сифатида эътироф этилмоқда.
Азиз ва муҳтарам юртдошлар!
Ислоҳотларимиз ҳал қилувчи босқичга кираётган бугунги кунда биз Конституциямизнинг ҳар бир нормасини давлат ва жамият ҳаётида амалий фаолият мезонига айлантиришимиз зарур. Айниқса, ёшларимизга Асосий қонунимизнинг мазмун-моҳиятини чуқур ўргатиш, уларни конституциявий қадриятлар асосида юксак онгли ва ватанпарвар фуқаролар, сиёсий тафаккур ва ҳуқуқий маданият эгалари этиб тарбиялаш олдимизда турган ғоят муҳим вазифадир.
Фақат Конституция ва қонунларимизга чуқур ҳурмат, пухта ҳуқуқий билим ва амалий тажриба асосидагина биз давлат ва жамият бошқарувида фаол иштирок этиб, Ватан ва халқ олдидаги фарзандлик бурчимизни шараф билан адо эта оламиз. Шундагина Бош қомусимизнинг ҳаётбахш кучи, бунёдкорлик салоҳияти амалда янада ёрқин намоён бўлади.
Барчамиз учун миллий мустақиллигимиз, ғурур ва ифтихоримиз тимсоли бўлган Конституциямиз шарафланадиган ушбу қувончли айём муносабати билан сизларни яна бир бор чин дилдан табриклайман.
Сиз, азиз юртдошларимга сиҳат-саломатлик, бахт ва омад, оилаларингизга тинчлик-тотувлик ва фаровонлик тилайман.
Конституциямиз ва барча ютуқларимизнинг ижодкори бўлган мард ва олижаноб халқимиз доимо омон бўлсин!
Шавкат Мирзиёев,
Ўзбекистон Республикаси Президенти