Abu Abdulloh Muhammad ibn Abdulloh ibn Hamdavayh ibn Muhammad ibn Na'iym Zobiy Naysoburiy hijriy 359 yilda Naysobur (hozirda Eronning Mashhad shahri g'arbida joylashgan shahar)da tavallud topdi.
Ilk diniy saboqlarni otasidan, so'ngra amakisidan oldi. Keyinchalik, Iroq Hijoz, Huroson va Mavorounnahrga ilm olish maqsadida safar qildi. U erlarda ikki mingga yaqin ustozlardan ilm oldi, hadislar to'pladi.
Abu Sahl Sa'lukiy, Abu Bakr Ahmad ibn Sulaymon, Abulabbos, Da'laja ibn Ahmad, Ibn Ahzom, Abu Ali Nasobiruy, Doraqutniy kabi yirik ulamolardan hadis ilmini egalladi. O'z navbatida Imom Bayhaqiy, Abulfattoh ibn Abulfavoris, Abu Zarr Hiraviy, Abu Solih Hiraviy kabi zabardast shogirlarga ustozlik qildi.
O'z yurti – Naysoburga qaytib, u erda qozilik bilan shug'ullandi. Shuning uchun uni Hokim deb atashgan. Boshqa shahar qozilari agar biror qiyinchilikka duch kelishsa, Imom Hokimga maktub yozib, shu ishning hukmini so'rardilar. Keyin javobga qarab hukm qilardilar. Ammo Imom Hokim bir muddat ilm egallash va asarlar yozish maqsadida qozilikni tark qildi.
Imom Hokim rahimahulloh umrining asosiy qismini hadis ilmini o'rganishga bag'ishladi. “Ilal”, “Amoliy”, “Favoidul shuyux”, “Ma'rifat ulum al-hadis”, “Tarixu ulamoi Naysobur”, “Madxalu ila ilmi as-sahih”, “Mustadrak ala sahihayni”, “Mustalah al-hadis” va boshqa ko'plab asarlar yozdi, 1500 juzdan ortiq katta ilmiy-ma'naviy meros qoldirdi.
Hokim Naysoburiy rahmatullohi alayh “Ma'rifat ulum al-hadis” (“Hadis ilmlarini bilish”) asarida bir qator ishonchli roviylar tomonidan rivoyat qilingan, ammo zaif va nuqsonli deb bilgan hadislarni keltirib, “hadislardagi yolg'onni aniqlash uchun isnodni chuqur tahlil etish kerak”, deb yozadi. Olimning hadis sohasida yozgan asarlari mazkur yo'nalishda tadqiqotlarning rivojlanishiga turtki bo'ldi.
Imom Hokim rahimahullohning yuksak ilmiy salohiyatini bir qancha olimlar e'tirof, madh etganlar. Jumladan, Ibn Hallikon: “Imom Naysaburiy o'z davrining imomi, qator kitoblar muallifi, hadis va fiqh olimlaridan edi”, degan.
Abu Hozim aytadilar: “Naysoburda Muslim ibn Hajjojdan keyin hadis ilmida eng mashhuri Imom Hokim edi. Hijoz, Shom, Iroq, Tobariston va Hurosonda unga teng keladigan olim topilmagan”.
Hofiz ibn Kasir: “Imom Hokim omonatdor, xotirasi mustahkam va taqvodor muhaddis edi”, degan.
Muhaddis Imom Hokim rahimahulloh hijriy 405 yili vafot etdi.
Imom Hokim rivoyat qilgan hadislardan namunalar:
Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu anhumo rivoyat qiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo rizosi ota-ona roziligida bo'ladi. Ota-ona g'azab qilganga Alloh ham g'azab qiladi”, dedilar (Imom Hokim rivoyati).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Insonlarni jannatga eng ko'p kiritadigan narsa taqvo va go'zal xulqdir”, deganlar (Imom Hokim rivoyati).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sizlarning yaxshilaringiz – uzoq umr ko'rib, ko'proq yaxshi amallar qiladiganlaringizdir”, deganlar (Imom Hokim rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD
Inson zimmasida bir nechta omonatlar borki, bularni qadrlash zarur hisoblanadi. O‘z joniga o‘zi qasd qilish esa ana shu omonatga xiyonat qilishdir. Binobarin, Quroni karim Niso surasi 29-oyatida Haq taolo xitob qilgan: "Bir-birlaringizni o‘ldirmangiz".
Jundab ibn Abdulloh roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Sizlardan ilgari o‘tganlardan bir kishi jarohatlandi. Besabrlik qilib pichoq oldi-da, qo‘lni kesib tashladi va ko‘p o‘tmay, qon yo‘qotib vafot etdi. Alloh: "Bandam joniga qasd etdi, unga jannatni harom qildim", dedi" (Muttafaqun alayh).
Yana bir hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kimki tog‘dan o‘zini tashlab, joniga qasd qilsa, u jahannam olovida abadulabad o‘zini pastga tashlaydi. Kimki zahar ichib joniga qasd qilsa, u qo‘lida zaharini tutib, jahannam olovida abadulabad o‘zini zaharlaydi. Kimki o‘zini temir bilan o‘ldirsa, u qo‘lida temirini tutib, jahannam olovida abadulabad u bilan o‘zini uradi" (Imom Buxoriy, Muslim va boshqalar rivoyati).
Mo‘tabar fatvo kitoblarimizdan “Fatavoi Sirojiya”da: “Qachon kema yona boshlasa, undagilarning agar o‘zlarini dengizga tashlashsa, suzish bilan xalos bo‘lib ketishga gumonlari g‘olib bo‘lsa, shunday qilishlari vojib bo‘ladi. Agar o‘zlarini dengizga tashlasalar ham g‘arq bo‘lishlari yoki tashlashmasa, kuyib ketishlari ehtimoli bo‘lsa, u holda kemada qolish va dengizga o‘zlarini otish orasida ixtiyorlidirlar. Kimki o‘zini o‘ldirsa, uning gunohi boshqa birovni qatl qilgandan ko‘ra qattiqroqdir!”
Yuqorida keltirilgan manbalardan ko‘rinib turibdiki dinimiz inson o‘z joniga qasd qilishga emas, balki bu omonatni asrashga qadrlashga chaqiradi. Lekin, jamiyatda ba’zi insonlar borki, o‘z joniga qasd qilishga, xudkushlikka rag‘bat qiladilar. Aslini olganda o‘zini-o‘zi o‘ldirish Alloh bergan ne’matni mutlaqo mensimaslikdir. Shu bilan birga bunday holat o‘sha jamiyatga ham musibat hisoblanadi.
O‘zini-o‘zi o‘ldirishning gunohi birovni o‘ldirishdan ko‘ra og‘irroq va kattaroq hisoblanadi. Endi, salgina hayot tashvishi deb, ozgina g‘am va alam deb o‘zini o‘ldirayotganlarning gunohi birovni o‘ldirishdan ko‘ra og‘irroq ekanligini bildik. Biroq, bundan ham eng achinarlisi, birovlarning yolg‘on-yashiq gaplariga uchib, “fatvo”lariga aldanib, begunoh mo‘min-musulmonlarni o‘ldirishga qasd qilib o‘zini o‘ldirishning gunohi bundan necha barobar og‘irroq hisoblanadi. Bu shahidlik emas, bu qahramonlik ham emas, balki xudkushlikdir.
Uychi tumani "Devona bobo" jome masjidi imom-xatibi
Abdufattoh Musaxanov
Manba: @Softalimotlar