Кордобадан Дамашқ ва Бағдодга қадар баъзи қадимий шаҳарларнинг эски кўчалари ҳали ҳам бузилмаган бўлиб, 1 000 йил олдинги ҳаёт ҳақида тасаввур беради. Кордоба ва Севилья каби Испания шаҳарларида ҳали ҳам эски шаҳар жойлари сақланган бўлиб, одамлар кўп асрлар олдин мусулмон ҳукмронлиги остида қандай яшаганлигини кўриш мумкин.
Islam-Today хабарига кўра,-бугунги кунда мусулмон цивилизацияси даврида режалаштирилган шаҳарлар диний ва фуқаролик ҳаётида муҳим роль ўйнайдиган масжид атрофида жойлашган. Яқин атрофда савдогарлар озиқ-овқат, зираворлар, шам ва хушбўй нарсалар сотадиган бозор бор бўлган. Ишбилармонлик жойлари ўз ичига китоб дўконлари, кутубхоналар ва шифохоналарни ўз ичига олган.
Ҳар бир шаҳарнинг ўзига хос хусусияти ҳаммом бўлиб, кўпинча ҳашаматли кошинли девор, фавворалар ва декоратив ҳовузлар бўлган биноларда жойлашган. Буғ ванналари, иситилган ванналар ва совуқ сувли кичик ҳовузлари бўлган ҳаммомга ташриф буюриш ҳар бир мусулмоннинг кундалик ҳаётининг бир қисми эди.Эркаклар ва аёллар куннинг турли вақтларда чўмилишган. Сершовқин марказдан узоқдаги турар жойлар тор кўчаларда жойлашган. Уйларнинг боғлари, пешайвонлари ҳамда туядаги чавандоз улар орқали кўролмайдиган етарлича баландликда ўралган деворлари бўлган ҳовлилари бўларди.
Ўша вақтдаги бошқа Европа шаҳарларига нисбатан бу шаҳарлар тош ётқизилган йўллар, ахлат йиғиш ва ҳаттоти усти ёпиқ коллекторлар билан анча ривожланган бўлган.
10-асрда Кордоба дунёдаги энг ривожланган шаҳарлардан бири бўлиб, ҳаттоки қоронғулик тушишидан кейин ҳам кўчалар мой лампалари билан ёритилган. Бундан ташқари, Қоҳирада кўп қаватли бинолар ва томдаги боғлари бўлган.
Боғлар мусулмон цивилизацияси даврида кўп одамлар учун дунёвий жаннат рамзи бўлган. Тафаккур учун мўлжалланган боғлар ва боғдорчилик 8-асрдан бошлаб Испаниядан то Ҳиндистонгача мусулмон дунёси бўйлаб тарқалди. Уларнинг ўзига хос хусусиятлари билан бу яшил жойлар фақат мева ишлаб чиқариш ва тайёрлаш учун ишлатилади, балки ҳали ҳам боғдорчилик дизайнига таъсир этиб келади.
Геометрик шакллардаги гулзорлар, саёз каналлар ва фавворалар 9-асрда боғларнинг янги ўзига хос белгиларига айланди. Фавворалар ва боғ сув объектлари мусулмон дунёсидаги сарой ва масжидларда жуда машҳур бўлиб келган. Кўпгина иссиқ мамлакатларда сув кам бўлса-да, бу сув ҳавзалари оқим шаклини ўзгартирган форсункалар билан жиҳозланган ва ҳаттоки кейинчалик вақтни аниқлаш механизмларига ҳам эга бўлишган. Ушбу деталлардан кўпчилиги кўп асрлар ўтиб қурилган Европа боғларига ўз таъсирини ўтказган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу ёшлари ўтиб, кексайиб қолган чоғларида Мусҳафи шарифни олиб, йиғлаб туриб шундай дер эдилар: “Жиҳодлар билан овора бўлиб сени ўқий олмай қолдик”.
Бу қандайин гўзал узр! Хўш, биз ўзимизни нима деб оқлаймиз?! Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу шундайин гап айтдилар, аммо биз нима деймиз?! Қиёмат кунида “Қуръони карим ўқишдан сени нима чалғитди?!” – деб сўралсак, нима деб жавоб берамиз?! Токи у бизни зараримизга эмас, фойдамизга ҳужжат бўлиши учун кўксимизга босиб, кечаю кундуз тиловат қилиб бормаймизми?! Ахир Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таолонинг зикрини лозим тут, Қуръони карим тиловатида маҳкам бўл. Чунки бу сенинг осмондаги руҳинг, ердаги зикрингдир” [1], деганлар.
Қурони карим оятларини тадаббур қилмасдан, маънолари ҳақида фикр юритмаган ҳолда, ҳеч қандай тушунчасиз кўп тиловат қилиш асосий мақсад эмас. Агар инсон бир неча оятни тадаббур қилса, тафсир китобларига мурожаат этса ёки тафсир дарсларига қатнашса, маъноларни ўзлаштирса ва уларга амал қилса, бу иши ўша инсон учун улкан яхшилик, хайр-барака бўлади.
Имом Ғаззолий ҳазратлари бундай дейдилар: “Қуръон сиз сўрашингиз мумкин бўлган ва у сизнинг сўровларингизга жавоб бера оладиган тирик Расулдир. Сиз унга қулоқ солсангиз, у сизни қондиради”.
Қалблари иймон нури ила қоришиб кетган зотлар учун, албатта, Қуръонда шифо бордир. Яна Қуръони каримда саросима, шайтоний васвасалар, нафсу ҳавога эргашишдан сақловчи шифо бор. Қуръон ўқиган пайтимизда бизни фаришталар қуршаб олади ва улар ҳам бизга қўшилиб Раҳмон бўлган Зотнинг оятларига қулоқ тутади. Само фаришталари туни билан Қуръонга қоим бўладиган ер фаришталарига яқинлашадилар. Энди айтинг-чи, одамлар ухлаётган пайтда, тун қоронғусида биз Қуръон тиловат қиляпмизми?! Еру осмонлар Робби бизга қулоқ соладиган даражада оятларини тиловат қиляпмизми?!
Аллоҳ таолонинг шифо оятлари қуйидагилардир:
«...Ва мўмин қавмларнинг кўнгилларига шифо берадир» (Тавба сураси, 14-оят).
«Эй одамлар! Сизга ўз Раббингиздан мавъиза, кўксингиздаги нарсага шифо, мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди» (Юнус сураси, 57-оят).
«Биз Қуръонни мўминлар учун шифо ва раҳмат ўлароқ нозил қилурмиз...» (Исро сураси, 82-оят).
«...У иймон келтирганлар учун ҳидоят ва шифодир...» (Фуссилат сураси, 44-оят).
«...Унда (асалда) одамлар учун шифо бордир...» (Наҳл сураси, 69-оят).
«Бемор бўлганимда менга шифо берадиган ҳам Унинг Ўзи» (Шуаро сураси, 80-оят).
Қуръони каримни тиловат қилиш, эшитиш, амал қилиш ва ҳар бир ишда ундаги ҳукмларга таяниб иш кўришдан четлашманг!
Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Имом Аҳмад ривояти.