19 Апрел, 2025, 21 Шаввол, 1446
19 Апрел, 2025, 21 Шаввол, 1446
ТАОМЛАНИШ СИРЛАРИ (7 қисмдан иборат)
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(4-қисм)
ХАЛҚ МАҚОЛЛАРИ:
è Чақирилган ерга бор,
Чақирилмаган ерда сенга нима бор?
è Нафсини тийган киши султон бўлур,
Нафсини тиймаган киши ултон бўлур.
è Нафсини тийган – валий.
è Нокаснинг ўзи тўйса ҳам, кўзи тўймас.
è Нон ҳам – нон, ушоғи ҳам – нон.
è Нон боласи – нонушоқ.
è Олғирлик офат келтирар,
Баднафслик – ҳалокат.
è Кам-кам есанг – доим ерсан,
Кўп-кўп есанг – нени ерсан?
è Отангга не қилсанг,
Олдингга шу келар.
è Нонга ҳурмат – элга ҳурмат.
è Нон ҳам – нон, увоғи ҳам – нон.
è Ноннинг уч кунлигини, гўштнинг бир кунлигини егин.
è Нон ҳидида ҳаёт бор, ҳар мағзида мамот бор.
è Нон бўлса – бас, ўзгаси – ҳавас.
è Нонсиз яшаб бўлмас, гапни ошаб бўлмас.
è Қириб есанг, қирқ кунга етар,
Ўйиб есанг – ўн кунга.
è Ҳар куни ема паловни,
Ҳар куни ёққин оловни.
è Ҳисобини билган – бир йил етим,
Ҳисобини билмаган – ўлгунча етим.
è Ҳамёнини қадрлаган
Ҳисобини пухта қилар.
è Товуқни есанг – бир ейсан,
Тухумини есанг – минг ейсан.
è Тежаб еган – дармонда,
Тежамаган – армонда.
è Эрта турган йигитнинг бир ризқи ортиқ,
Эрта турган аёлнинг бир иши ортиқ.
è Қаноат тўрга элтар,
Очкўзлик – гўрга.
ТИББИЁТ ОЛИМЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ:
Ø Инсон кўп еганда:
юрак қисилиб, тиниқ ишламайди;
мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади;
ошқозон зўриқиб ишлайди;
одамнинг танбаллиги ортади;
камҳафсала ва серуйқу бўлиб қолади.
Ø Кўп овқат ейиш – инсон табиатига ёт нарса:
шифокорлар ҳамиша кўп таом ейишдан қайтаришган,
кам таомланишнинг кўплаб фойдаларини айтиб ўтишган.
Ø Қирқ кундан зиёд умуман гўшт емасликнинг зарари бор.
Ø Мунтазам равишда кўп гўшт истеъмол қилиш соғлиққа зарарлидир.
Ø Сут ёки сутли таом билан балиқ, тухум ва нордон нарсани,
қовурилган гўшт билан қайнатилганини,
эски гўшт билан янгисини,
мижози турлича бўлган овқатларни бир-бирига аралаштириб ейиш,
ҳидланган таомни истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Овқатларни бир-бирига аралаштириб еб бўлмайди;
масалан, қатиқдан сўнг ғўр узумни,
барча турдаги овқатлардан кейин ўрик ва шафтоли еб бўлмайди;
ғўр узум билан балиқни,
сирка билан саримсоқни,
пиёз билан саримсоқ пиёзни ҳам аралаштириб истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Асал билан қовунни,
товуқ гўшти билан балиқни,
саримсоқ, боқила, айрон ва қатиқни ҳам аралаштириб бўлмайди.
Ø Овқатланишда тез ва шитоб билан ейиш соғлиққа зарар қилади.
Ø Замонавий тиббиёт ҳам тик турган ҳолда шошилиб овқатланиш таомнинг яхши ҳазм бўлмаслиги ва семириб кетиш сабабларидан эканини аниқлади.
Ø Замонавий фан бармоқлар учларида иштаҳа қўзғашга ва овқат ҳазмига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини кашф этди.
Ø Киши оч қолганда овқатга қўл узатса, жуда ҳам тўйиб кетмасдан олдин ейишни тўхтатса, ҳеч қачон бетоб бўлмайди.
Ø Сувни терлаб турганда ичиш яхши эмас.
Ø Уйқудан уйғонар-уйғонмас дарҳол сув ичиш тўғри эмас.
Ø Қишда қувватлироқ, ёзда эса енгил ҳазм бўладиган таом ва мева-сабзавотларни тановул қилиш.
Ø Дастурхондан асал, узум, хурмо, зайтунни узмаслик.
Ø Чарчаганда ширинлик ейиш.
Ø Бир ойда бир кун бўлса ҳам рўза тутиб, танага дам бериш.
Ø Овқат тез ейилмайди.
Ø Овқат шошилмасдан, яхши чайнаб ейилади.
Ø Таомни яхшилаб чайнамай ютмаслик.
Ø Таом билан ичимлик ўтириб тановул қилинади.
Ø Олинган луқмалар яхшилаб чайнаб, сўнг ютилади.
Ø Иложи борича ўнг тарафда чайнаган маъқул.
Ø Овқатланиш меъёрида бўлгани маъқул.
Ø Таом иссиқ ёки жуда совуқ ҳолда ейилмайди.
Ø Сархил овқатлар, мунтазам қуюқ зиёфатларни яхши кўриш одамни ялқов қилиб қўяди, соғлигига путур етказади, тоатдан чалғитади.
Ø Гўштли таомлар мунтазам ейилмайди, тарк ҳам қилинмайди.
Ø Ноннинг қотгани ёки эскирганини истеъмол қилиш зарарли эмаслиги, ҳатто айрим кишиларнинг саломатлиги учун фойдали эканлиги турли йўллар билан исботланган.
Ø Таомланиш пайтида китоб-газета ўқиш, телевизор кўриш, телефон ва бошқа машғулотлар билан банд бўлиш саломатлик учун зарарли.
Ø Қорин тўйгунча ейиш ҳам дуруст эмас.
Ø Таомдан кейин асло совуқ сув ичмаслик.
Ø Замонавий фан ҳам тик туриб сув ичиш зарарлигини исботлаган.
Ø Тишларни овқатлангандан сўнг тозалаб, ювиб юришга одатланган одам асло тиш оғриғига учрамайди. Бундай кишининг милклари соғлом бўлур.
Ø Буюк Британиянинг Астон давлат илмий-тадқиқот университети олиб борган тадқиқот натижаларига кўра, ерга тушиб кетган егуликни беш сония ичида ердан олиб истеъмол қилиш соғлиқ учун хавфсиз экан. Чунки бу вақт ичида ҳеч қандай микроорганизм егуликка тегишга ёки уни зарарлашга улгурмас экан.
Ø Оилавий кечки овқат фойдали. Биргаликда овқатланиш анъанаси нафақат оилавий муносабатларни мустаҳкамлайди, балки соғлом овқатланиш одатларининг шаклланишига ҳам ҳисса қўшади.
Бу айниқса болалар учун жуда муҳимдир – болаларда ёлғиз овқатланиш келажакда овқатланиш қоидаларини бузилиши хавфини оширади. Шундай қилиб, кунига камида икки марта ота-онасидан алоҳида овқатланадиган болаларда семириш хавфи 40 % юқори.
Оиласи билан ҳафтасига 5 мартадан кўпроқ овқатланадиган болаларда овқатланиш бузилиши хавфи паст бўлади, соғлом овқат истеъмол қилади ва яхши ўқийди. Оилавий кечки овқат қанча кўп бўлса, одамлар шунчалик кўп сабзавот истеъмол қиладилар.
Ø Инсондаги ичак ва мия боғланган. Озиқ-овқат ёрдамида биз кайфиятимизни кўтариб, энергия даражасини оширишимиз мумкин.
Мазали таом ва идишларнинг чиройли тақдимоти ҳазм қилиш жараёнини рағбатлантиради; аммо бунда хавф ҳам бор – биз уларга берилиб, психологик муаммоларни муваффақиятсиз "ютишимиз" мумкин.
Ø Ош тузи – саломатлик ва нозик қоматнинг душмани.
Ø Ёғлардан сақланиш – соғлиқ учун зарарли.
Ø Фан бармоқ учларида иштаҳа қўзғашга ва овқатнинг яхши ҳазм этилишига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини аниқлади.
Ø Баланд мусиқа сизни кўпроқ ва тез-тез ичишга мажбур қилади. Ейишга ҳам.
Ø Таомни кайфиятсиз ҳолда тановул қилмаган маъқул.
Ø Овқатланаётган пайтда яхши кайфиятда бўлинг!
Ø Инсоннинг барча сезги органлари бош мия назорати остида. Мия ошқозондан унинг бўшлиги ҳақида сигнал олиши биланоқ, одам очликни ҳис қилади ва аксинча. Тўйганлик ҳисси пайдо бўлиши учун ўртача 20 дақиқа керак бўлади. Демак, шошқалоқлик билан кўп еб қўймаслик учун, ҳар бир таомланишга камида 20 дақиқа ажратиш керак. Шу билан бирга яхшилаб чайнаб, кичик бўлакларга бўлиб овқатланиш даркор. Таомни тез ёйиш ортиқча истеъмол қилишга олиб келади. Натижада танада ортиқча вазн пайдо бўлади.
ЗАМОНАВИЙ ФАН ТАДҚИҚОТЛАРИ ва АЖОЙИБ МАЪЛУМОТЛАР:
Башарият мавжудлиги тарихи давомида одамлар ҳар доим 3 нарсани қилишган – турмуш қуришган, вафот этишган ва овқатланишган...
Бу вақт ичида озиқ-овқат ҳақида жуда ҳам кўп қизиқарли фактлар мавжуд. Мана улардан баъзилари:
v Овқат пиширишга аёллар эркаклардан икки баравар кўп вақт сарфлашади.
v 2015 йилдан бери Сиэтл (Австралия)да овқатни ташлаш тақиқланган. Қолдиқларни уйсизларга, ҳайвонларга тарқатиш ёки ўғитга айлантириш керак. Қонунни бузган корхоналар 50 доллар ва жисмоний шахслар – 1 доллардан жаримага тортилади.
v Озиқ-овқатлар ичида асал – бузилмайдиган ягона маҳсулотдир.
v Космик нон 1 тишлаш учун етарли бўлган пакетларга қадоқланган. Бундай қадоқлаш космонавтларни нафас олиш йўлларига тушиши мумкин бўлган ноль тортишиш кучида учадиган ушоқлар билан боғлиқ бахтсиз ҳодисалардан ҳимоя қилишга имкон беради.
v Ўртача одам ҳаёти давомида тахминан беш йилни озиқ-овқатга сарфлар экан.
v Овқатнинг таъми одам овқатланадиган баландликка ҳам боғлиқ.
v Лондон (Буюк Британия)даги ҳинд ресторанлари сони Ҳиндистоннинг Деҳли ёки Мумбайдаги ҳинд таомларини таклиф қиладиган ресторанлар сонидан кўп.
v Дунёга машҳур Читос чиплари 1976 йилда фаррош Ричард Монтанез томонидан ихтиро қилинган.
v McDonald's ҳар йили 2,5 миллиард бургер сотади. Яъни ҳар сонияда 75 та, ҳар куни 6,5 миллион бургер сотилади.
v Мексика ва Жанубий Америка цивилизациялари шоколадни валюта сифатида ишлатган.
v Гуруч – дунё аҳолисининг ярмидан кўпининг асосий озиқ-овқатидир.
v Наполеон Бонапарт кечки овқатга 12, тушликка 8 дақиқа сарфлаган экан.
v Инсон ҳаётининг 5 фоизини овқатланиш билан ўтказади.
v Бир таомланиш 20 дақиқа атрофида давом этади.
v Одатда одам кунига 3 марта овқатланади.
v Инсон ҳаётида овқат тайёрлашга тахминан 1064 кун ёки 2,9 йил сарфланади.
v Тайёрланган озиқ-овқатни ейиш учун бизга 3,66 йил керак бўлади, бу ҳар куни тахминан 67 дақиқага тенг.
v Биз бутун ҳаётимиз давомида тахминан ўртача 35 тонна озиқ-овқат истеъмол қиламиз.
БМТ (Бирлашган Миллатлар Ташкилоти) МАЪЛУМОТИ:
³ БМТ Бош Ассамблеяси ҳар йилнинг 15 октябрь санасини “Халқаро қўл ювиш куни” деб эълон қилган.
(4 – қисм тугади. Давоми бор...).
Иброҳимжон домла Иномов
Сўнгги йилларда мамлакатимизда мутафаккир алломаларимизнинг ибратли ҳаёт йўлларини ўрганиш, уларнинг бой илмий-маънавий меросини кенг тарғиб қилишга ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ эътибор қаратилмоқда. Зотан, инсоният цивилизацияси ривожига бебаҳо ҳисса қўшган аждодларимизнинг асарларидаги эзгу ғоялар, умуминсоний қадриятлар, бағрикенглик ва мўътадиллик, илм-фан, ақл ва тафаккурнинг инсон ҳаётидаги ўрни ва аҳамиятига оид қарашлар ёшларни комил инсон этиб тарбиялаш, жамиятда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашнинг муҳим омили бўлиб ҳисобланади.
Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар натижаси ўлароқ ташкил этилган Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Имом Бухорий, Имом Мотуридий ва Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказлари бой тарихий-маданий меросимизни ўрганиш ва қайта тиклашга хизмат қилмоқда.
Мамлакатимизда буюк мутафаккир аждодимиз, ақида илми ривожига улкан ҳисса қўшган Имом Абу Мансур Мотуридий ва у асос солган мотуридийлик таълимотини ўрганишга алоҳида аҳамияти берилиши диққатга сазовордир. Ҳануз ўз долзарблигини йўқотмасдан келаётган мазкур таълимотнинг бугунги кундаги ўрни ва аҳамияти ҳақида муҳтарам юртбошимиз: “Мотуридий таълимоти илм эгаллаш жараёнида бағрикенглик ғояси асосида инсон ақл-заковатининг ўрни ва аҳамиятига юксак эътибор қаратади. Бу ўз навбатида ушбу таълимотнинг кенг оммалашувида муҳим ўрин тутган. Бундай ғояларга бугунги кунда ҳам инсоният катта эҳтиёж сезмоқда”, деб таъкидлаган эди.
Сўнгги кунларда мамлакатимиз тарихида, хусусан, мотуридийшунослик соҳасида юқорида зикр қилинган ишларга ҳамоҳанг бўлган улкан тарихий воқелик содир бўлди. Ўзбекистон Республикаси Президенти муҳтарам Шавкат Мирзиёев “Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида” қарор қабул қилди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ушбу қарор нафақат юртимизда, балки халқаро миқёсда ҳам Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотини тизимли ҳамда илмий асосда ўрганишни янги босқичга олиб чиқишга замин яратади.
Унга мувофиқ, жорий йилда буюк аждодимиз, мутафаккир олим Имом Абу Мансур Мотуридий таваллудининг 1155 йиллиги мамлакатимизда кенг нишонланади. Шу муносабат билан ташкил қилинадиган тадбирлар доирасида Самарқанд шаҳрида “Мотуридийлик – бағрикенглик, мўътадиллик ва маърифат таълимоти” мавзусида халқаро илмий-амалий конференция ташкиллаштириш, хорижлик тадқиқотчилар ўртасида мотуридийлик таълимоти бўйича илмий танлов ўтказиш, олим асарларининг ўзбек тилидаги илмий-изоҳли академик таржималарини нашр қилиш, унинг серқирра ҳаёт йўли ва илмий меросининг бугунги кундаги аҳамиятини очиб берадиган бадиий-публицистик фильм яратиш, эсдалик сувенирлари, почта маркалари, тақвимлар ва бошқа кўргазмали ахборот воситаларини муомалага чиқариш, Самарқанд шаҳридаги Имом Абу Мансур Мотуридий мажмуасини қайта таъмирлаш ва ободонлаштириш ишларини амалга ошириш белгилаб олинди.
Мазкур Қарорнинг қабул қилиниши нафақат Ўзбекистонда, балки мусулмон мамлакатларида ҳам катта қувонч билан кутиб олинди. Таъкидлаш лозимки, Қарор юртимизда Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотини ўрганишни янада рағбатлантириш, бу борада амалга оширилаётган ишларни мутлақо янги босқичга кўтариш, Имом Мотуридий сиймосини халқимизга янада кенгроқ танитишга хизмат қилиши билан бирга, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказига алоҳида масъулият ҳам юклайди. Биринчи навбатда, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказида Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотини ўрганиш ва кенг тарғиб қилиш юзасидан амалга ошириладиган ишлар, илмий тадқиқот мавзуларини Қарорда белгиланган вазифалардан келиб чиққан ҳолда белгилаб, асосий фаолият йўналишларини мувофиқлаштиради.
Имом Абу Мансур Мотуридий мусулмон оламида буюк мутакаллим, қомусий олим ва улуғ мутафаккир, мотуридийлик таълимотининг асосчиси сифатида кенг эътироф этилади. У асос солган мотуридийлик таълимоти пайдо бўлганидан то ҳозирги кунга қадар эътиқод мусаффолигини асраб-авайлаш, мусулмонларнинг жипслиги ва бирдамлигини таъминлаш, ислом ниқоби остидаги оқимларнинг бузғунчи ғояларга қарши раддиялар беришда муҳим илмий-амалий аҳамиятга эга бўлиб келмоқда. Хусусан, турли адашган оқимларнинг ғояларига қарши нақлий ва ақлий далиллар асосида раддия бериш методологияси ҳамда маърифий асосларини ишлаб чиққан Имом Мотуридий мазкур хизматлари учун “Имом ал-ҳуда” – “Ҳидоят имоми”, “Мусаҳҳиҳ ақида ал-муслимин” – “Мусулмонларнинг ақидасини тўғриловчи” деган шарафли номларга сазовор бўлган. Алломанинг Абу Муин Насафий, Абу Баракот Насафий, Абу Ҳафс Насафий каби издошлари унинг йўлини муносиб давом эттириб, ихтилофли ақидавий муаммоларга илмий ечим топиш, мўътадил таълимотни одамлар орасида кенг тарқатишга улкан ҳисса қўшганлар.
Имом Мотуридийнинг мутаассибликка қарши кураш методологияси ҳам нақлий, ҳам ақлий далилларга асослангани сабабли бузғунчи оқимлар фаолиятига барҳам беришда ўта самарали бўлган. Ушбу методологиянинг асосини олимнинг “Қуролингни илмда яса”, деган ҳикматли сўзи ташкил қилган. Бугунги кунда Имом Мотуридийнинг ушбу ҳикмати мамлакатимизда муваффақиятли қўлланилаётган “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси билан ҳар томонлама муштарак эканлигини кўришимиз мумкин. Умуман олганда, юқоридагилардан келиб чиқиб, Имом Мотуридий ҳаёти, илмий мероси ва мотуридийлик таълимотини ўрганиш ҳамда кенг тарғиб қилиш ёшлар тарбиясида, шунингдек, жамиятда бағрикенглик ва мўътадиллик тамойилларини қарор топтириб, ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштиришда нақадар юксак аҳамиятга эга эканлиги ойдинлашади.
Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотининг ўрганилиши хусусида шуни айтиш мумкинки, бугунги кунда Марказда бу борада кенг кўламли ишлар амалга ошириб келинмоқда. Энг биринчи навбатда, Марказ қошида ташкил қилинган Халқаро илмий ҳайъат фаолиятини алоҳида тилга олиш зарур. Миср, Туркия, Иордания, Босния ва Герцеговина, Германия, Россия, Малайзия каби мамлакатларнинг етук олимлари, маҳаллий мутахассисларни ўз таркибида жамлаган ушбу Ҳайъат илмий тадқиқот мавзуларини мазмунан бойитиш ва янада такомиллаштириш, Марказ фаолиятини замонавий талаблар асосида йўлга қўйишда беназир платформа вазифасини бажармоқда. Шу билан бирга, Ҳайъат аъзолари Имом Мотуридий сиймосини жаҳонга танитишга ҳам катта ҳисса қўшмоқдалар.
Шунингдек, Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ислом ташкилоти (ICESCO), Ислом тарихи, санъати ва маданиятини тадқиқ қилиш маркази (IRCICA), Туркия Ислом тадқиқотлари маркази (ISAM), Ислом тафаккури институти, Салжуқ университети, Анқара Йилдирим Боязид университети, ал-Азҳар университети, Малайзия ислом илмлари университети каби жаҳоннинг нуфузли илмий ва таълим муассасалари билан имзоланган ҳамкорликка оид меморандумлар доирасида мотуридийлик таълимоти тарихи ва бугунги кундаги аҳамияти, шунингдек, замонавий исломшуносликка оид долзарб муаммоларни ҳал қилишга қаратилган конференция, семинар, давра суҳбатлари ва бошқа илмий-маърифий тадбирлар мунтазам ташкил этиб келинмоқда.
Марказ томонидан Мисрнинг ал-Азҳар мажмуаси тадқиқотчилари ўртасида Имом Мотуридий мероси бўйича халқаро танлов ўтказилди. Шунингдек, хорижлик тадқиқотчилар учун Имом Мотуридий номидаги халқаро стипендия жорий қилинди. Бу ўз навбатида Ўзбекистонда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар, ижобий ўзгаришларни жаҳон ҳамжамиятига етказиш билан бирга, Марказ фаолиятини ҳам хорижда кенг тарғиб қилишга хизмат қилмоқда.
Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотига оид манбаларнинг ўзбек тилидаги илмий-изоҳли академик таржималарини яратиш, қўлёзмалар асосида илмий танқидий матнларини тайёрлаш, шу асосда халқчил рисолаларни нашр қилиб, аҳоли, айниқса ёшлар орасида мотуридийлик таълимотидаги бағрикенглик ва мўътадиллик ғояларини кенг тарғиб қилишга ҳам алоҳида эътибор қаратилаётганлигини таъкидлаб ўтиш лозим. Жумладан, ўтган йилнинг ўзида бугунги кундаги долзарб муаммоларга бағишланган 40 га яқин монография, китоб ва халқчил рисола чоп этилди.
Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисидаги қарорнинг қабул қилиниши Марказ фаолиятини янги босқичга олиб чиқишга, уни маҳаллий ва халқаро миқёсда кенгайтиришга хизмат қилади. Шу нуқтаи назардан, ушбу Қарор нафақат Ўзбекистон, балки халқаро миқёсдаги мотуридийшунослик соҳаси ривожида муҳим ўрин тутишига шубҳа йўқ.
Жамолиддин Каримов,
Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 