31 Октябр, 2024, 28 Рабиъус сони, 1446
31 Октябр, 2024, 28 Рабиъус сони, 1446
1-ФАТВО
«Фарз» намозни фарз деб ўқиётган бўлса-ю, сўзининг маъносини тушунмай ёки намознинг фарз эканини билмай ўқиб юрган бўлса, ўқиган намози дуруст ҳисобланмайди.
«Оламгирия», «Қуня», «Қозихон».
Намознинг фарзларидан бири – қибла, яъни Маккаи мукаррама шаҳридаги Каъба (Байтуллоҳ) томонга юзланишдир. Макка аҳолиси учун қибла – Каъбанинг ўзига бевосита ва билвосита юзланиш, деб иттифоқ қилинган. Аммо Маккадан узоқда яшовчи мусулмонлар олдинги пайтларда қиблани юлдузлар ва бошқа тахминлар асосида аниқлашган ва масжидлар қибласини ҳам шунга кўра белгилашган. Масалан, бизнинг диёримиз учун Шайх Абу Мансур Мотуридийнинг (қ.с.) қибла тўғрисида берган фатвоси асос қилиб олинган. У зот бундай деган эканлар: «Ёзнинг энг узун кунида қуёш ботган жойни белгилаб қўй! Сўнгра қишнинг энг қисқа куни қуёш ботган жойни ҳам аниқлаб, белгилаб қўй! Шу икки аломат ўртасидаги оралиқни учга бўлиб, ўнг томонингга икки ҳиссасини, чап томонингга бир ҳиссасини тақсимлаб, ўртасига юзлансанг, шу қибладир».
«Қозихон».
Изоҳ:
Ҳозирги илм-фан тараққий этган даврда, фалакиёт ва жуғрофия илмлари чуқур ўрганилиб келинаётган бизнинг асримизда қадим замондаги тахминий маълумотлар билан қаноатланиш маъқул эмаслигини ҳисобга олиб, ҳозирги вақтда қиблани фақат компас ва қиблани аниқлаш асбоблари ёрдамида топиш тавсия этилади.
2-ФАТВО
Душман, йиртқич, ўғри кабилардан хавфи бор одам хоҳлаган томонига юзланиб намоз ўқиши мумкин. Аммо кемада хавфсиз пайтда фақат Каъба томонга юзланилади.
«Оламгирия».
3-ФАТВО
Бегона жойда қиблани аниқлаёлмай турганида икки киши қибла бу ёқда деб гувоҳлик берса, қаралади: агар у иккиси шу ерлик бўлса, сўзларига амал қилиш шарт. Борди-ю, улар шу ерлик бўлишмаса, сўзларига парво қилмай, ўзининг ижтиҳоди (қасди) билан бир томонни қибла деб эътиқод қилган ҳолда, намозини ўқийверади. Кейин қибла бошқа тарафда экани маълум бўлса ҳам, ўқиган намозини қайта ўқимайди.
«Қозихон», «Оламгирия», «Хулоса».
4-ФАТВО
Чуқур ертўла, баланд тоғ ва қирларда ҳам Каъба томонга юзланиб ўқиш жоиз. Зеро, Каъбанинг қибла ҳисобланмиш ҳудуди Ернинг еттинчи қаватидан осмоннинг еттинчи қаватигачадир. Шунинг учун Каъба томида ўқилган намоз ҳам кароҳият билан жоиз, дейилган.
«Оламгирия», «Музмарот».
5-ФАТВО
Бегона жойдаги масжидга кириб, меҳроби бўлмагани учун қиблани аниқлай олмасдан бир томонни қибла деб қасд қилиб ўқигандан кейин қиблада адашгани маълум бўлса, сўрамагани учун намозни қайта ўқийди. Адашмаган бўлса, намози дуруст.
«Оламгирия», «Қозихон».
6-ФАТВО
Бир киши саҳрода қиблани бир томонга қасд қилиб намоз ўқиб турганида, бошқа одам келиб, қиблани қасд қилмай, шак билан унга иқтидо қилиб намоз ўқиди. Кейин қиблага тўғри юзланганлари маълум бўлса, иккисининг намози ҳам дуруст. Аммо қибла хато чиқса, имомнинг намози дуруст, қасдсиз иқтидо қилган кишининг намози эса дуруст эмасдир.
«Оламгирия», «Хулоса».
7-ФАТВО
Қайси намозни ўқишга киришаётганини дилида ният билан идрок этиб туриши шарт. Масалан, биров бехос «Қайси намозни ўқияпсан», деб сўраб қолса, ҳеч ўйланиб ўтирмасдан, тўғри жавоб бера олса, қилган нияти ҳисобга ўтади. Неча ракатлигини ҳам ният қилиши яхши, лекин шарт эмас. Фарздан бошқа намозларда фақат намоз ўқишни ният қилишнинг ўзи кифоядир.
«Оламгирия», «Шарҳи Виқоя», «Қозихон».
8-ФАТВО
Мабодо имом бошқа намозхонларга имомлик қилишни эмас, якка намоз ўқишни ният этса ҳам, унга эргашганлар намози дуруст бўлаверади. Аёлларга имомлик қилганда эса, ният шарт.
«Оламгирия», «Қозихон», «Муҳит».
9-ФАТВО
Имомга иқтидо қилиш учун ният қилинади. Имом «Таҳрима такбири»ни айтмай туриб, иқтидони ният қилса ҳам жоиз, дейилган. Лекин иқтидони имом «Аллоҳу акбар» дегандан сўнг ният қилиши афзалдир.
«Оламгирия», «Қозихон», «Муҳит».
10-ФАТВО
Агар «Шу турган Абдуллоҳ исмли имомга иқтидо қилдим», деб ният изҳор этиб, намоз ўқигандан кейин имом Абдуллоҳ эмас, Насруллоҳ экани маълум бўлиб қолса, зарари йўқ.
«Оламгирия», «Табйин».
12-ФАТВО
Намоз бошланганда келган намозхон имомнинг фарз ёки таровеҳ ўқиётганини билмагани учун «Агар хуфтон намози бўлса, иқтидо қилдим, таровеҳ намози бўлса, иқтидо қилмадим», деса, намози дуруст ҳисобланмайди, гарчи хуфтон ўқилаётган эсада.
«Оламгирия», «Хулоса».
13-ФАТВО
Абу Ҳанифа (р.ҳ.) сўзига кўра, аср намозининг қазосини пешин намозининг қазоси, деб ният қилиш дуруст эмас. Шунингдек, зиммамдаги тўрт ракат қазосини ўқийман, деб ният қилиши ҳам дуруст эмас. Яна бир кеча-кундуз ичида бир вақт намозни ўқиёлмаган бўлса, унинг аниқ қайси намоз эканини тайин қилиб, кейин қазосини ўқиши керак. Агар эслай олмаса, беш вақт намознинг ҳаммасини қайтадан ўқиши лозим.
«Қозихон», «ал-Мунтақо».
14-ФАТВО
Намозни бошида фарз деб бошлаб, кейин намоз давомида нафл ўқияпман, деган ният билан ўқиб тамомласа ёки бошида нафл деб ният қилиб, намоз давомида фарз ўқияпман, деган ният билан ўқиб тамомласа, намоз бошидаги нияти эътиборга олинади.
«Қозихон».
15-ФАТВО
Пешин вақти чиққанидан бехабар пешин намозини ният қилиб ўқиса, намози дурустдир. Зеро, вақт чиқиши билан пешин намозининг қазоси зиммасига тушади. Қазо намозни адо (ўз вақтида ўқилаётган) намоз нияти билан ўқиш ҳам жоиздир.
«Қозихон».
16-ФАТВО
Агар намозхон имомга иқтидо қилган бўлса, «Таҳрима такбири»ни имомдан олдин айтиб қўйса, намози тўғри эмас. Иқтидо қилмаган бўлса, намозни якка ўқувчи сифатида бошлаган саналади.
«Оламгирия», «Муҳит».
17-ФАТВО
Намоз қиёмида узрсиз бир оёқда туриб ўқиш макруҳдир. Агар узри бўлса, зарари йўқ.
«Оламгирия», «Жавҳара», «Сирожия».
18-ФАТВО
Намозда аврат ҳисобланадиган аъзоларни ўзгалардан беркитиш фарз. Аммо намозхон ўзидан беркитиши шарт эмас. Масалан, лозимсиз узун куйлак кийиб ўқиётган киши энгашиб, руку қилганида ёқадан авратига кўзи тушса, намози бузилмайди.
«Оламгирия».
19-ФАТВО
Фарз намозларини заруратсиз бузиш жоиз эмас. Зарурат деганда, бирор киши сувга ғарқ бўлаётган, йиртқич ҳайвон ҳамла қилаётган, ёрдам сўраб чақираётган каби ҳолатлар назарда тутилган. Нафл намозларда намозда эканини билмаган одам чақирсагина намозни бузиб жавоб қилинади. Намоз ўқиётганини билиб туриб, ота-онасидан бири чақирса ҳам, жавоб бермаслиги мумкин.
«Ал-Фатҳур-Раҳмоний».
20-ФАТВО
Намозда аврати очилиб кетса, дарҳол ёпиб олса, зарари йўқ. Аммо бир рукн миқдорида очиқ қолдирса, намози бузилади.
«Оламгирия».
21-ФАТВО
Эркак киши кўйлак, лозим, салла билан намоз ўқиши мустаҳаб ҳисобланади. Аммо фақат бир узун куйлак билан ўқиса ҳам, макруҳ эмас. Лекин бир лозимнинг ўзи билан ўқиши макруҳдир.
«Оламгирия».
22-ФАТВО
Намоз учун кийим, бадан, жойнамоз пок бўлиши шарт. Уларда бир дирҳам миқдоридан ортиқ нажосат бўлса, намоз дуруст бўлмайди. Кийимида бир дирҳам миқдоридан ортиқ ғализ нажосат борлигини кўриб қолди. Лекин қачондан бери шундай эканини билмайди. Шу кийим билан ўқиган бирор намозини қайтадан ўқимайди.
«Оламгирия».
23-ФАТВО
Кийимдаги нажосат билан жойнамоздаги нажосатни қўшганда дирҳам миқдорича чиқадиган бўлса, намозни бузмайди.
«Оламгирия», «Хулоса».
24-ФАТВО
Агар калиш ёки унга ўхшаш осон ечиладиган оёқ кийимини ечиб, устига оёқларини қўйиб намоз ўқиса, зарари йўқ. Бунда оёқ кийимининг ости пок ёки нопоклигининг дахли бўлмайди.
«Оламгирия».
25-ФАТВО
Қатнов йўли устида, молхона, ахлатхона, қассобхона (кушхона), ғуслхона, ҳаммом, қабристон каби жойларда ва Каъба томида намоз ўқиш макруҳдир. Яйлов, бўйра, гилам каби нарсалар устида намоз ўқишнинг зарари йўқ.
«Оламгирия», «Қозихон».
26-ФАТВО
Тўққизта вақт борки, ўша пайтларда қазо намози, жаноза, тиловат саждаси жоиз, лекин нафл намоз ўқиш жоиз эмас: бомдод намозининг – фарзидан олдин (суннати бундан мустасно); фарздан кейин Қуёш чиққунга қадар, аср намозидан кейин шомгача; шом намозидан олдин, жума намозининг (арабча) хутбаси пайтида; икки ҳайит намозининг (арабча) хутбаси пайтида; қуёш, ой тутилганда ўқиладиган намоз хутбаси асносида.
«Қозихон».
27-ФАТВО
Макруҳ вақтларда нафл намозини бошлаб қўйган одам намозни бузиши ва кейин қазосини ўқиши керак.
«Қозихон».
28-ФАТВО
Икки вақт намозини қўшиб бир вақтда ўқиш, бизнинг ҳанафий мазҳабимизга кўра, фақат икки жойда жоиз. Биринчиси – Арафа куни Арафотда пешин билан аср намозлари пешин пайтида, иккинчиси – Муздалифада шом билан хуфтон намозлари хуфтон вақтида кетма-кет ўқилади. Аммо шофиъий мазҳабида сафар, касаллик, ёмғир каби узрлар сабабли мазкур намозлар жам қилиб бир вақтда ўқилаверади.
«Қозихон».
29-ФАТВО
Сажда қилиш бобида пешонаси ва бурнида узри бўлса, юзини ёки иягини ерга теккизиб сажда қилиши жоиз эмас. Бундай одам ўтирган ҳолда сажда ниятида боши билан имо-ишора қилади.
«Оламгирия», «Хизона».
30-ФАТВО
Намозда қилинадиган жаҳрий қироатнинг энг пасти – ўзидан бошқа кишига эшиттириб ўқиш, махфий ўқишнинг энг пасти – ўзига эшиттириб ўқишдир. Мабодо ҳарфларни тили билан ўз жойидан чиқариб тўғри ўқиса-ю, ўзига эшиттирмаса, қироат қилган ҳисобланмайди. Шунга кўра, жонлиқ сўйганда айтиладиган «басмала», талоқ иборалари, қасамдаги истисно, савдолашувдаги келишув сўзлари ҳам лоақал гапирувчининг ўзига эшитилиши шарт.
«Мухтасар», «Оламгирия»,
«Муҳит», «Сирожия».
31-ФАТВО
Бомдод намозининг биринчи ракатида қироат миқдорини иккинчи ракатидан узун қилиш суннатдир. Имом Муҳаммад (р.ҳ.) сўзига кўра, барча намозларда ҳам биринчи ракатда Фотиҳа сурасидан кейин узун, иккинчисида қисқароқ сура зам қилиш мақбулдир. Фатво ҳам шунга берилган.
«Оламгирия», «Зоҳидий»,
«Татархония».
32-ФАТВО
Иккинчи ракат зам сурасининг миқдори биринчи ракатда ўқилган зам сурадан уч ёки ундан кўп оят ортиқ бўлса, макруҳ ҳисобланади. Агар фарқи уч оятдан кам бўлса, макруҳ эмас.
«Оламгирия», «Хулоса».
33-ФАТВО
Фарз намозларининг ҳар икки ракатида Фотиҳа сураси билан бирга бутун бир сурани ўқиш афзалдир. Агар биринчи ракатда суранинг айрим оятларини, иккинчи ракатида бошқа оятларини ўқиса, баъзи уламолар бу – макруҳ, десалар, бошқалари макруҳ эмас, дейишган.
«Оламгирия».
34-ФАТВО
Бир ракатда бир неча сурани ўқиб, улар орасидан бир ёки кўпроқ сурани қолдириб ўқиса, макруҳдир. Аммо икки ракатда ўқиганида эса, ўртада бир неча сура қолдирса, макруҳ эмас, бир сура қолдирса, макруҳдир. Баъзи уламолар ўртада қолдирилган бир сура узун бўлса, макруҳ эмас, дейишган. Шунингдек, ўртада икки кичик сура қолдирилса ҳам, макруҳ эмас. Баъзи уламолар, ўртада сура қолдириб ўқиш мутлақо макруҳ эмас, деганлар. Аммо суннат ва нафл намозларда суралар орасида сура қолдириб ўқиш мутлақо макруҳ эмасдир.
«Оламгирия», «Муҳит», «Хулоса».
35-ФАТВО
Намозда Қуръони каримни хатм қилган қори охирги ракатда Фотиҳа сураси билан яна хоҳлаган жойидан оятларни ўқиб, тугатиши тавсия этилади.
«Оламгирия», «Хулоса».
36-ФАТВО
Намозда «етти қироат»нинг қайси бири асосида ўқиса ҳам жоиз, лекин одамларни таажжубга соладиган ғариб, шозз қироатларни ўқимагани маъқул.
«Оламгирия», «Татархония».
37-ФАТВО
Намозхоннинг тили баъзи ҳарфларни ўз махражидан чиқара олмайдиган бўлса, ўша ҳарфлар учрамайдиган оятларни ўқиши керак бўлади. Агар шундай оятлар учрамаса, ноилож ўқийверади. Лекин тили келмайдиган ҳарфлар учрамайдиган оятлар бўла туриб, қийин оятларни ўқиса, намози дуруст эмас.
«Оламгирия», «Қозихон».
38-ФАТВО
Намозда ўқиган оятлари орасидан бирор ҳарф ёки калима (сўз) тушиб қолса, қаралади: агар бу билан маъно ўзгариб кетадиган бўлса, намоз бузилади. Маъно ўзгармайдиган бўлса, намоз бузилмайди.
«Оламгирия», «Муҳит».
39-ФАТВО
Ўқиган оятлари орасига бирор ҳарф қўшиб ўқиса ҳам, қаралади: агар бу билан оят маъноси ўзгариб кетадиган бўлса, намоз бузилади. Ўзгармаса, бузилмайди.
«Оламгирия», «Муҳит», «Хулоса».
40-ФАТВО
Агар оятдаги бир калима ўрнига бошқа сўзни ўқиб қўйса, қаралади: агар Қуръонда бор калималардан бўлиб, маъноси ҳам қолдирилган сўз маъносига яқин бўлса, намоз бузилмайди. Масалан: «ал-Ҳаким» ўрнига «ал-Алим» ўқигани каби. Борди-ю, Қуръонда йўқ калимани ўқиб қўйса, Абу Ҳанифа билан Муҳаммад (р.ҳ.) наздида, агар маъноси қолдирилган калима маъносига яқин бўлса, намоз бузилмайди. Абу Юсуф (р.ҳ.) наздида эса, намоз бузилади. Масалан: «таввобин» ўрнига «тайёбин» ўқигани каби. Борди-ю мазкур калима Қуръонда ҳам йўқ, маъноси ҳам яқин келмаса, билиттифоқ, намоз бузилади. Маъноси эътиқод жиҳатидан куфр саналадиган сўзларга алмаштириб ўқиб қўйса ҳам, намоз бузилади.
«Оламгирия», «Хулоса».
41-ФАТВО
Агар қироатда фарзанд нисбатини бегона ота номига бериб ўқиб қўйса ва у ном Қуръонда йўқ бўлса, билиттифоқ, намоз бузилади. Қуръонда келган номлардан бўлса, Имом Муҳаммад ва барча машойих уламолар наздида, бузилмайди. Аммо Исо (а.с.) бундан мустасно. Масалан, қироатда «Исо ибн Луқмон» деб ўқиб қўйса, намоз бузилади. Лекин «Мусо ибн Исо» деб ўқиб қўйса, намоз бузилмайди.
«Оламгирия», «Важизи Кардарий».
42-ФАТВО
Намоздаги қироатда оят калималаридаги ҳаракат белгиларини (зер-забарни) хато ўқиб қўйса, намоз бузилмайди.
«Оламгирия».
Изоҳ:
Агар маъно бузиладиган бўлса, намоз ҳам бузилади.
43-ФАТВО
Фарз намозларни жамоат билан адо этиш таъкидланган суннатлар сирасига киради. Уни узрсиз тарк этиш гуноҳ ҳисобланади. Лекин бир неча узр саналган ишлар борки, улар боис масжидга ва жамоатга чиқмаслик жоиз ҳисобланади. Масалан, бемор, оёқлари шол бўлган, кексалик сабабли бедармонликка учраган, кўзи ожиз кишилар жамоатга чиқмасдан, уйларида ўқишлари мумкин. Шунингдек, ёмғир, йўлнинг лойлиги, қаттиқ совуқ ҳаво, қалин қоронғилик, тундаги шамол кабилар ҳам узр ҳисобланади.
«Оламгирия», «Сирожул-ваҳҳож».
44-ФАТВО
Бурҳониддин Марғиноний (р.ҳ.) сўзларига кўра, «ҳавойи фикр ва бидъат эгалари» деб номланувчи фирқаларнинг айрим ашаддийларига иқтидо қилиб намоз ўқиш жоиз эмас. Масалан: равофиз, жаҳмий, қадарий, мушаббиҳа сингари фирқаларга. Қуръон – махлуқ деб эътиқод қилувчиларга эргашилмайди. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, имомликка ўтувчи фирқа вакилининг эътиқоди куфрга сабаб бўладиган ақидадан холи, лекин кароҳиятли жиҳатга эга бўлса-да, унга иқтидо қилиш жоиздир. Масалан, Пайғамбаримиз Муҳаммаднинг (с.а.в.) Маккадан Масжиди Ақсога қилган сайрлари (Исро)ни инкор этувчи фирқадан бўлса, унга иқтидо қилинмайди. Зеро, у (Исро) маъноси аниқ оят билан собитдир. Аммо Ақсо масжидидан осмонларга қилган сайрлари (Меърож)ни инкор этадиган фирқалардан бўлса, унга иқтидо қилиш жоиз. Зеро, Меърож ҳақидаги далиллар қатъий эмас.
«Оламгирия», «Табйин», «Хулоса».
45-ФАТВО
Таҳорат бобида узрли кишилар бир-бирларига иқтидо қилишлари жоиз. Лекин узрлари бир хил бўлиши шарт. Масалан, доимий равишда ел чиқиш касалига чалинган одам доимий сийдиги томиб турувчи кишига эргашиши жоиз эмас.
«Оламгирия», «ал-Баҳрур-роиқ»,
«Табйин».
46-ФАТВО
Аъробий, кўзи ожиз, қул, валади зино ва фосиқ кишилардан бири имомлигида намоз ўқилса, унга иқтидо қилиш жоиз, лекин кароҳияти бор.
«Оламгирия», «Хулоса».
Изоҳ:
Валади зинога иқтидо қилиш кароҳиятининг сабаби – одамлар ўртасида шов-шув гапларнинг пайдо бўлиш хавфидир.
47-ФАТВО
Эркак кишининг аёлларга имом бўлиб намоз ўқишининг шартлари – уларга имомликни ният қилиши ва хилват жойда бўлмаслигидир. Аммо аёлларнинг ҳаммаси ёки айримлари имомга маҳрам бўлса, хилватда ўқишлари ҳам жоиз. Лекин фақат аёллар жамоатига имом бўлиб ўқишнинг кароҳияти бор. Жума ва ҳайит намозларида имомга эргашган аёлларга имомликни ният қилмаса ҳам, жоиздир. Аммо эркак кишининг аёлга иқтидо қилиши мутлақо жоиз эмас.
«Оламгирия», «Ниҳоя», «Хулоса», «Ҳидоя».
48-ФАТВО
Аёллардан бири имомлик қилган ҳолда, хоҳ фарз, хоҳ бошқа намозларни адо этишлари макруҳдир. Жаноза намози бундан мустасно. Жамоат билан намоз ўқиган тақдирда ҳам, имомликка ўтган аёл олдинга чиқиб олмай, биринчи саф орасида тургани яхши, дейилган. Аслида, аёллар якка ҳолда намоз ўқиганлари афзалдир.
«Оламгирия», «Хулоса».
49-ФАТВО
Намоз қироатига яраша Қуръон сураларидан ўрганиб олиш ҳаммага фарзи айн экан, саводсиз киши ҳам намозда ўқилиши фарз бўлган миқдорда қироатни тўғри ўқишга кечаю кундуз ҳаракат қилиши лозимдир. Агар ҳаракат қилмаса, Аллоҳнинг ҳузурида узрли саналмайди. Тоқати борича ҳаракат қилса ҳам, тўғри талаффуз билан ўқиёлмаса, намозни ўқийверади. Хато ўқилган қироати узрли ҳисобланади. Қироати дуруст одам қироати узрли кишига, қироати узрли одам соқовга, кийимли одам кийимсизга, масбуқ масбуққа, лоҳиқ лоҳиққа, ердаги одам отлиққа иқтидо қилиши жоиз эмас.
«Оламгирия», «Қозихон», «Хулоса».
50-ФАТВО
Имом билан унга иқтидо қилувчи (муқтадий) ўртасида юпқа девор бўлса, ёки қалин бўлса ҳам овоз ўтказадиган тешикчалар қўйилган бўлса, улар орқали имомнинг энгашаётган, тураётган ҳаракатлари кўриниб турса, ёки такбирлари эшитилиб турса, намози жоиздир.
«Оламгирия», «Муҳит».
Изоҳ:
Шунга кўра, ҳозирда масжид ҳудудида, лекин имомдан олисда, алоҳида хоналарда, сафдан ажралган ҳолда имомга иқтидо қилиб намоз ўқишлар овоз кучайтиргичлар орқали имомнинг ҳолати билиниб тургани учун жоиздир.
51-ФАТВО
Ҳовлиси масжидга қўшни бўлган одам ўз уйида туриб, масжид имомига иқтидо қилишининг шарти – ўртада қатнов йўлининг бўлмаслиги ёки бўлса ҳам, йўл узра саф тортилиб, уни тўлдириб турган бўлишидир.
«Оламгирия», «Татархония».
52-ФАТВО
Имомга иқтидо қилувчи бир эркак ёки намозни тушунадиган ёшга етган норасида (сағир) бўлса, имомнинг ўнг ёнида туриб намоз ўқийди. Агар чап томонида туриб ўқиса, намози жоиз бўлса-да, ёмон иш қилган ҳисобланади. Якка одам имом ортида туриб иқтидо қилса ҳам, намози дурустдир.
Лекин кароҳияти бўлиш-бўлмаслигида уламолар икки хил хулосага келишган.
«Оламгирия», «Муҳит», «Бадое».
53-ФАТВО
Иқтидо қилувчи икки эркак бўлса, имомнинг ортида туришлари лозим. Борди-ю, имомнинг икки ёнида туриб ўқишса ҳам, намозлари жоиздир.
«Оламгирия».
54-ФАТВО
Агар турли жинс ва ёшдаги намозхонлар бир жамоатда бўлиб қолсалар, имом орқасидаги сафларга катта ёшдаги эркаклар, уларнинг ортидаги сафларга норасида ўғил болалар, уларнинг ортидаги сафга хунасалар туриб, улар ортидан аёллар, улар ортидан норасида қизлар саф тортадилар.
«Оламгирия», «Шарҳи Таҳовий».
55-ФАТВО
Аёлларнинг масжидга қатнаб, эркаклар жамоатига қўшилиб намоз ўқишлари макруҳдир. Кекса ёшдаги аёлларнинг бомдод, шом, хуфтон намозларига келишлари бундан мустасно. Лекин «Кофий» китобида «Бузғунчилик сабабли бугунги кунда аёлларнинг барча намозларга келиши макруҳ, деб фатво берилди», дейилган.
«Оламгирия», «Кофий», «Табйин».
56-ФАТВО
Эркаклар сафига кириб намоз ўқиган бир нафар аёл уч эркак кишининг: ўнг, чап ва орқа томонидаги намозхонларнинг намози бузилишига сабаб бўлади. Бошқаларнинг намози бузилмайди. Икки нафар аёл тўрт киши: ўнг, чап ва орқадаги икки кишининг намозини бузади. Уч нафар аёл бўлса, уларнинг икки ёнидаги икки киши ҳамда аёлларнинг ортидаги уч киши билан яна сафлар охиригача ҳар сафдан уч кишининг намози бузилади.
«Оламгирия», «Табйин», «Татархония».
57-ФАТВО
Иқтидо қилган одам «Аттаҳийёт»дан кейинги салавот ёки дуони ўқиб бўлмасидан, имом салом бериб юборса, у ҳам салом бериб намоздан чиқади. Руку ва саждадаги тасбеҳларни уч марта айтмасидан, имом бошини кўтарса, муқтадий ҳам унга тобе бўлиб бошини кўтаради.
«Оламгирия», «Қозихон».
58-ФАТВО
Имомдан олдин рукудан ёки саждадан бошини кўтариб юборган одам дарҳол руку ва сажда ҳолатига қайтиши лозим. Бу билан руку ёки саждани икки бор қилган бўлмайди.
«Оламгирия», «Хулоса».
59-ФАТВО
Намозда шундай бешта амал борки, уларни имом бажармаса, муқтадий ҳам бажармайди: икки ҳайит намозидаги қўшимча такбирлар, уч, тўрт ракатли намозлардаги биринчи қаъда (ўтириб «Аттаҳийёт» ўқиш), тиловат саждаси, саҳв саждаси, «Қунут дуоси». Яна амал борки, уни имом бажарса ҳам, муқтадий бажармайди – бирор саждани ортиқча қилса, ҳайит намозидаги такбирлар сонига қўшса, жаноза намозида 5-такбирни айтса, бешинчи ракатга саҳван туриб кетса. Агар имом эсига тушиб, 5-ракатга сажда қилмай туриб, қайтиб салом берса, муқтадий ҳам бирга салом беради. Борди-ю, имом сажда қилса, муқтадий унга қўшилмайди, балки салом беради. Имом бешинчи ракат саждасини қилмасидан, муқтадий салом бериб қўйса, ҳар иккисининг ҳам намози бузилади.
«Оламгирия», «Важизи Кардарий», «Хулоса».
60-ФАТВО
Намозга кеч келиб қўшилган киши (масбуқ), агар имом товуш чиқариб (жаҳрий) қироат қилаётган бўлса, «Таҳрима такбири»ни айтиб, иқтидо қилади. Лекин «сано» ўқимайди. Намоз охирида қолган қисмини ўқиш олдидан «сано» билан «Аъузу»ни ўқиб, қироат қилади. Имом товушсиз қироат қилаётганда эргашган одам «сано» ўқийди.
«Оламгирия», «Важиз», «Заҳирия», «Қозихон».
61-ФАТВО
Масбуқ имом салом бериши биланоқ қолган қисмини ўқиш учун турмай, имом бошқа суннат ёки нафл намозга туришини ёки меҳробдан юз ўгиришини кутиб туради. Зеро, имом саҳв саждаси қилиб қолиши ҳам эҳтимол.
«Оламгирия», «Баҳрур-роиқ».
62-ФАТВО
Имом охирги қаъда (ўтириш)да «Аттаҳийёт»дан кейинги салавот ва дуоларни ўқиётганида, масбуқ фақат «Ташаҳҳуд»ни ўқийди. Вақти ортиб қолса, «Ташаҳҳуд»ни такроран ўқийди, яъни «Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва расулуҳ»ни қайта-қайта ўқиб туради. Масбуқ «Аттаҳийёт»ни бир марта секин-аста, чўзиб ўқиб, имом билан бирга тугатишга ҳаракат қилади, деган уламолар ҳам бор.
«Оламгирия», «Важиз», «Қозихон», «Хулоса».
63-ФАТВО
Тўрт ракатли намоз тугагач, қавм имомга: «Уч ракат ўқидингиз», деса, имом эса: «Тўрт ракат ўқидим», деса, қаралади: имом шубҳасиз, ишонч билан сўзида турса, намоз қайта ўқилмайди. Акс ҳолда, қавмнинг сўзи эътиборга олиниб, намоз қайта адо этилади.
«Оламгирия», «Қозихон».
64-ФАТВО
Агар имомнинг неча ракат намоз ўқигани тўғрисида намозхонлар ўртасида тортишув пайдо бўлса, имом қайси томонга қўшилса, ўша тарафнинг сўзи эътиборга олинади, гарчи имом қўшилган томонда фақат бир киши бўлса ҳам.
«Оламгирия», «Қозихон».
65-ФАТВО
Намозни тик туриб ўқийдиган одам узр билан ўтириб ўқийдиган кишига иқтидо қилиши жоиз бўлганидек, қомати рост одам букрига иқтидо қилиши жоиздир.
«Қозихон».
66-ФАТВО
Имом қавмдан ўрта бўйли одам баробаридаги баланд жойда намоз ўқиши макруҳдир. Аксинча, имом пастликда, қавм тепаликда ўқиса, макруҳ эмас. Бу Имом Кархийдан нақл қилинган.
«Қозихон», «Наводир».
67-ФАТВО
Имомнинг икки оёғи меҳробдан ташқарида бўлиши керак. Аммо намозхон кўплигидан издиҳом ҳосил бўлганида эса, имом меҳроб ичига кириб ўқиши ҳам жоиз.
«Қозихон».
68-ФАТВО
Муқтадийнинг бўйи имомга қараганда узунроқ бўлиб, имомдан олдинроқ жойга сажда қилса ҳам, намози дуруст. Зеро, муқтадийнинг оёқлари имом оёқларидан олдинга ўтиб кетмаслиги шарт. Аммо саждада боши ўтиб кетса, зарари йўқ.
«Қозихон».
69-ФАТВО
Намозга кечроқ келган киши имомни рукуда турганда топса, тик турган ҳолда «Таҳрима такбири»ни айтиб, сўнгра рукуга энгашиши керак. Борди-ю, энгашган ҳолда такбир айтса, намози дуруст бўлмайди.
«Қозихон».
Изоҳ:
Зеро, «Таҳрима такбири» тик ҳолда айтилиши шарт. Энгашган ҳолда айтилган такбир таҳрима учун ҳам, руку учун ҳам ўтмайди.
70-ФАТВО
Имом рукуда турганида иқтидо қилган киши тик ҳолда рукуга такбир айтса ҳам, «Таҳрима такбири» учун айтган ҳисобига ўтади. Аммо «Таҳрима» учун бир такбир, руку учун яна бир такбир айтса, янада яхшироқдир.
«Қозихон».
71-ФАТВО
Биринчи қаъдада муқтадий «Аттаҳийёт»ни ўқиб бўлмасидан имом учинчи ракатга туриб кетса, у билан бирга туриб кетмасдан, «абдуҳу ва расулуҳ»гача ўқиб, сўнгра туриши керак. Аммо намоз охирида «Аттаҳийёт»дан кейин салавот ёки дуони ўқиб бўлмасидан олдин имом салом бериб юборса, муқтадий ҳам у билан бирга салом бераверади.
«Қозихон».
72-ФАТВО
Муқтадий витр намозида «Қунут дуоси»ни ўқиб бўлмасидан, имом рукуга кетса, «Қунут»ни чала қолдириб, у билан бирга руку қилаверади. Борди-ю, «Қунут дуоси»ни охиригача етказса, имомнинг рукудан бош кўтариб юбориш эҳтимоли бўлмаса, «Қунут»ни охиригача ёки улгурган жойигача ўқийди.
«Қозихон».
73-ФАТВО
Имом рукудан қайтган пайтда унга иқтидо қилган киши «Таҳрима такбири»ни айтиб, руку қилгач, имом билан бирга икки сажда қилса ҳам, шу ракатни топмаган ҳисобланади. Лекин имом билан ўқиган бошқа ракатлари дуруст бўлиб, имомдан сўнг ўша қолган ракатни ўқийди.
«Қозихон».
Изоҳ:
Жамоатга кеч келган киши имомни қайси ҳолатда топса, «Таҳрима такбири»ни айтиб ўша жойидан бошлаб имом билан намозни давом эттириши лозим. Арконлари тўкис адо этилган ракатлар ҳисобга ўтади. Бошқаларининг қазоси ўқилади.
74-ФАТВО
Имом биринчи саждадан бошини кўтармай туриб, муқтадий бошини кўтариб, имом саждада эканини билгач, бошини яна саждага қўйса, бу ерда икки масала бор. Биринчидан, муқтадий агар имом биринчи саждада деб, билган ҳолда бошини қайта қўйишда бу биринчи сажда деб, ният қилган бўлса, намози дуруст. Борди-ю, имомдан олдин бош кўтарганда, имом иккинчи саждага бош қўйган экан, деган фикрга борган бўлса, яъни иккинчи саждага бош қўйдим, деб ният қилган, шу пайтда имом бошини кўтариб, иккинчи сажда қилганини ҳам англамаган бўлса, муқтадийнинг намози бузилади. Аммо англаб, иккинчи саждани қўшса, намози дуруст бўлади.
«Қозихон».
75-ФАТВО
Ҳайит намозига кеч келиб, имомни рукуда топса, «Таҳрима такбири»ни айтиб, сано айтмай руку қилади ва рукудаги тасбеҳлар ўрнига уч такбирни айтади. Зеро, тасбеҳ айтиш – суннат, ҳайит намозининг олтита такбири – вожиб. Зеро, вожиб билан суннат бир вақтга тўғри келиб қолганда, вожиб адо этилади.
«Қозихон».
76-ФАТВО
Имом жамоат намози адосидан сўнг суннат ёки нафл намоз ўқимоқчи бўлса, имомлик қилган жойидан (меҳробдан) бошқа жойга ўтиб ўқиши лозим. Агар жамоатга қараб ўтирмоқчи бўлса, ўнг ёни билан бурилиб ўтириши мустаҳаб амаллардандир.
«Қозихон».
Изоҳ:
Муқтадийга иштибоҳ бўлмаслиги учун имом бошқа жойга ўтиб олиши ёки ёнига бошқа бир-икки намозхонни чорлаши лозим.
77-ФАТВО
Намозга кеч келган икки масбуқ имом саломидан кейин намознинг қолган қисмини алоҳида, мустақил равишда ўқиб олишлари керак. Мабодо бири иккинчисига иқтидо қилса, иқтидо қилганнинг намози бузилади.
«Қозихон».
78-ФАТВО
Масбуқ намоз охирида имом билан бирга саҳван салом бериб қўйса, унга саҳв саждаси лозим бўлмайди. Борди-ю, имомдан кейин салом берса, саҳв саждаси қилади. Зеро, имом саломидан кейин масбуқ мустақил намозхонга айланади.
«Қозихон».
79-ФАТВО
Имом пешин намозини тўрт ракат ўқиб ўтириб, сўнгра янглишиб бешинчи ракатга турса ва шу пайтда бир киши келиб, унга иқтидо қилса, иқтидоси дуруст. Лекин имом бешинчи ракатга сажда қилиб қўйса, имомнинг фарз намози бузилмайди, чунки у «охирги қаъда»га ўтирган. Кейинги ракатлари нафлга ўтади. Аммо масбуқнинг намози бузилади. Зеро, нафл ўқигувчига фарз ўқигувчи иқтидо қилиши жоиз эмас. Қаъдага ўтирмаган бўлишса, ҳаммасининг намози бузилади.
«Қозихон».
80-ФАТВО
Имом шом намозида учинчи ракат охирида ўтириш ўрнига тўртинчи ракатга туриб кетса, муқтадий имом сажда қилмасидан, «Ташаҳҳуд»ни ўқиб, салом берса, намози бузилади.
«Қозихон».
81-ФАТВО
Масбуқ улгурмай кеч қолган жойини биринчи навбатда ўқиб олиб, сўнгра қолган қисмини имом билан ўқиса, намози бузилмайди. Лекин суннатга хилоф иш қилгани учун макруҳ ҳисобланади.
«Қозихон».
82-ФАТВО
Зиммасида саҳв саждаси бўлган имом ҳам, якка ўқувчи ҳам саҳв саждасидан олдин ўқийдиган «Ташаҳҳуд»дан кейин салавот ва дуони ўқимайди.
«Қозихон».
83-ФАТВО
Имом рукуда турганида сафга бир нотаниш киши келиб қўшилаётганини сезиб, рукуга улгурсин деб, бир-икки тасбеҳ қўшиб ўқиса, зарари йўқ. Аммо таниш одами учун руку ёки қироатни чўзиши мумкин эмас.
«Қозихон».
84-ФАТВО
Жума куни имом хутба ўқиб турганида бир намозхоннинг бомдод намозини ўқимагани ёдига тушса, дарҳол туриб икки ракат бомдод фарзини ўқиб олади. Бундай пайтда хутбани тинглаш вожиблиги соқит бўлади. Зеро, хутбадан кейин ўқиб улгурмайди.
«Қозихон».
85-ФАТВО
Намознинг ичида бир ракат кам ўқигандек туюлиб, шубҳа қилса, эҳтиётан бир ракат қўшиб қўяди. Аммо намозни ўқиб бўлганидан кейин бирор ракат кам ўқидим, деб шубҳа қилса, намозни қайта ўқимайди.
«Қозихон».
86-ФАТВО
Имомга бир-икки ракат кейин келиб иқтидо қилган масбуқ имом намоз охирида салавот ва дуо ўқиб ўтиришини кутганда, олдидан одамлар ўтиб, гуноҳкор бўлишидан қўрқса, «Ташаҳҳуд»ни ўқигач, кутмасдан, қиёмга туриб, қолган қисмини ўқиши мумкин.
«Қозихон».
87-ФАТВО
Намозда овоз билан ёки ўзи эшитадиган даражада гапириб қўйиш намозни бузади. Бу хоҳ қасддан бўлсин, хоҳ унутиш билан, хоҳ хатолик юзасидан бўлсин, хоҳ оз, хоҳ кўп сўзласин, барибир намоз бузилади. Овозини чиқармай, фақат тилини қимирлатиб гапирса, намоз бузилмайди.
«Оламгирия», «Муҳит».
88-ФАТВО
Намоз ичида ухлаб қолган пайтида гапирса ҳам намоз бузилади. Баъзи уламолар бунинг аксини айтган бўлсалар-да, лекин намознинг бузилиши амалга татбиқ учун танланган.
«Оламгирия», «Навозил».
89-ФАТВО
Хуфтон намозининг икки ракатини ўқиб бўлгач, бу таровеҳ намози деб ўйлаб, салом бериб қўйса, шунингдек, пешиннинг икки ракатидан кейин бу жума намози, деган фикрда салом бериб қўйса, ёки муқим тўрт ракатли намознинг икки ракатидан кейин ўзини сафарда деб ўйлаб, салом бериб қўйса, намозини қайтадан ўқийди. Аммо мазкур ҳолатларда намознинг охири, деган хаёлда салом берган бўлса, намози бузилмайди, балки давомини ўқиб, охирида саҳв саждаси қилади.
«Оламгирия», «Қозихон».
90-ФАТВО
Намоз ўқиётган кишига намоздан ташқаридаги одам қироатда ёрдам бериб юборса, яъни эсига келмай қолган жойини эсига солса ёки хато ўқиган жойини тузатиб қўйса ва бу ёрдамни намозхон қабул қилса, намози бузилади.
«Оламгирия», «Мунятул-мусаллий».
91-ФАТВО
Имом қироатда ёрдамга муҳтож бўлган тақдирда муқтадий дарҳол ёрдам беришга шошилмаслиги, балки бир оз ўзига қўйиб бериб, агар ўзи уддасидан чиқолмаса ёки сукут сақлаб қолса, шундагина ёрдам бериш лозим бўлади. Лекин имом ҳам, агар намозга яраша қироат қилган бўлса, қавмни ёрдам беришга мажбур қилмаслиги, балки рукуга кетавериши мумкин.
«Оламгирия», «Муҳит», «Кофий».
92-ФАТВО
Намозда инграса, оҳ тортса ёки овоз билан йиғласа, қаралади: агар жаннат, дўзах каби ухровий нарсаларни ўйлаб шундай қилган бўлса, намози бузилмайди. Борди-ю, оғриқ, касаллик, бирор мусибат сабабли бўлса, намози бузилади.
«Оламгирия».
93-ФАТВО
Саждагоҳдаги чанг ёки тупроқни намоз ичида пуфлаб кетказса, қаралади: агар овозсиз ва ҳарф (ифодаловчи товуш)ларсиз нафас чиқарган бўлса, намоз бузилмайди. Акс ҳолда, намоз бузилади.
«Оламгирия», «Хулоса».
94-ФАТВО
Намоз ичида ит, мушук, қўй, эчки каби ҳайвонларни қўриса ёки ўзига чорласа, қаралади: агар ҳарф ҳосил бўладиган овоз билан бўлса, намоз бузилади, ҳарфсиз бўлса, бузилмайди.
«Оламгирия», «Захира».
95-ФАТВО
Аксирганда ёки кекирганда, гарчи ҳарф чиқса ҳам, намоз бузилмаганидек, йўталиш, инграш, оҳ тортиш кабилар узр билан, беихтиёр бўлса ҳам, намоз бузилмайди.
«Оламгирия», «Муҳит».
96-ФАТВО
Намозда қироатга овозини созлаш учун йўталса ёки имом қироатда адашганда уни огоҳлантириш учун ёхуд ўзининг намозда эканини билдириш учун йўталса, намози бузилмайди.
«Оламгирия», «Табйин».
97-ФАТВО
Намозда қироатни Қуръони карим китобидан ўқиб қилса, Абу Ҳанифа (р.ҳ.) наздида, намоз бузилади. Зеро, Китобни кўтариб туриш, варақлаш, унга кўз ташлаш кўп ҳаракатни талаб қилади. Кўп амал ва ҳаракат эса, намозни бузувчи омиллардан. Шунга кўра, агар Китоб бирор нарса устига қўйилса, варақламаса ёки меҳроб деворига ёзилган битикдан ўқиб қироат қилса, намоз бузилмайди. Лекин Абу Ҳанифанинг (р.ҳ.) намоз бузилишига яна бошқа далили бор. У ҳам бўлса, Китобдан ўқиш – бу таълим олиш, ўрганиш демакдир. Бу эса намознинг амалларидан эмас. Демак, Китобни кўтариб ўқийдими ёки қўйилган ҳолда ўқийдими, баробардир. Қайси ҳолатда бўлса ҳам, намоз бузилади. Шу жавоб саҳиҳ деб топилган. Аммо Абу Юсуф ва Муҳаммад (р.ҳ.) наздида, намозда Қуръон китобидан ўқиб қироат қилиш жоиз. Яна Қуръонни ёд билувчи киши Китобдан ўқиб қироат қилса, намози бузилмайди, деганлар.
«Оламгирия», «Кофий».
98-ФАТВО
Меҳроб деворига Қуръон оятларидан бошқа сўзлар, масалан, фиқҳий қоидалар ёзилган бўлиб, намозхон унинг маъносини тушуниб ёки тушунмаган ҳолда ўқиса, Имом Муҳаммаддан (р.ҳ.) бошқа мужтаҳидлар намоз бузилмайди, деганлар.
«Оламгирия», «Табйин», «Захира», «Ҳидоя».
99-ФАТВО
Намозда кераксиз иш ва ҳаракат (амали касир) қилиб қўйса, намоз бузилади. Унинг миқдори тўғрисида уч хил таъриф бор. Биринчиси – икки қўл билан қилинадиган ишлар. Масалан: салла ўраш, кўйлак кийиш, иштон боғини боғлаш, камондан ўқ отиш. Аммо кўйлак ёки шалварни ечиш, дўппи кийиш ёки уни ечиш каби бир қўл билан қилинадиган ишларни икки қўл билан бажарса ҳам, намоз бузилмайди. Иккинчиси – намозхон ўзини кўп иш қилиб юборгандек сезса, шунинг ўзи «амали касир»дир, деган ривоят бўлиб, у Абу Ҳанифа (р.ҳ.) раъйларига ҳам яқиндир. Учинчиси – намозхоннинг ҳаракатларини узоқдан кўрган киши у намоздан ташқарида деб билса. Аммо шак қилса, ҳисоб эмас. Бу таърифни кўпчилик уламолар маъқуллашган.
«Оламгирия», «Табйин», «Қозихон», «Хулоса».
100-ФАТВО
Намоз ичида бир саф миқдорида юрса, намози бузилмайди. Агар икки саф олдинга юрмоқчи бўлса, олдин биринчи сафгача юриб бориб, бир оз тўхтаб, сўнгра иккинчи сафга юриб бориши керак. Бирданига икки саф миқдорида юрса, намози бузилади.
«Оламгирия», «Қозихон».
101-ФАТВО
Намозда юзнинг ўзини у ёқ-бу ёққа бурса, гарчи макруҳ бўлса-да, намоз бузилмайди. Аммо кўкраги билан бирга бурилса, намоз бузилади.
«Оламгирия», «Зоҳидий».
102-ФАТВО
Намоз ичида илон ва чаён ўлдирса, намоз бузилмайди. Аммо ҳеч кимга зиён етказмаслик эҳтимоли бўлса, уларни ўлдиришга ҳаракат қилиш макруҳдир. Кимгадир азият етказиш хавфи бўлганда эса, уларни масжид ичида қувиб бориб, ҳатто имомнинг олдидан ўтиб бўлса ҳам ўлдириш жоиз.
«Оламгирия», «Навозил», «Хулоса», «Муҳит».
103-ФАТВО
Агар намозда бир вақтнинг ўзида уч марта тош отса ёки бит, бурга, чивин кабиларни ўлдирса, ёхуд соқоли, ё сочининг уч толасини биттадан юлса, намози бузилади. Агар тошни қулочини кенг очиб, кучининг борича отса, бир мартада ҳам намози бузилади.
«Оламгирия», «Заҳирия», «Татархония».
104-ФАТВО
Намозда туриб учта сўз ёзса, намози бузилади, ундан кам бўлса, бузилмайди. Агар ҳавога ёки ўз баданига бармоғи билан ёзса, уч сўздан кўп бўлса ҳам, намози бузилмайди.
«Оламгирия», «Хулоса», «Сирожия».
105-ФАТВО
Намознинг бир рукнида уч марта қўлини кўтариб, юзи, бўйни каби жойларни қашиса, намози бузилади. Аммо қўлини бир кўтарганича уч марта қашиса, намози бузилмайди. Лекин намозда узрсиз қашиниш макруҳдир.
«Оламгирия», «Хулоса».
106-ФАТВО
Намозда имомнинг оёқларидан кўра муқтадийнинг оёқлари олдинга ўтиб кетса, муқтадийнинг намози бузилади.
«Қозихон».
107-ФАТВО
Аёл киши намозда боласини эмизса, намози бузилади. Агар бола ўзи келиб, уч марта эмса, сут чиқса ёки чиқмаса ҳам, намози бузилади. Бир-икки марта эмганида сут чиқмаса, намози бузилмайди.
«Қозихон».
108-ФАТВО
Ташқаридаги одам намозхондан бирор нарса сўраса ёки унга савол берса, у боши билан «ҳа» ёки «йўқ» ишорасини қилса, намози бузилмайди.
«Қозихон».
109-ФАТВО
Намозда туриб, чироқнинг пилигини кўтарса (ҳозирги пайтда лампа ўчиргичини босса), намози бузилмайди.
«Қозихон».
110-ФАТВО
Намозда аёл кишининг бошидаги сочидан тўртдан бир қисми очилиб қолиши билан намоз бузилади. Лекин бу миқдор унинг қулоқлари устидаги қисмидан ҳисобланади. Қулоқларидан пастга осилиб турган қисмининг очилиб қолиши намозни бузмайди. Аммо эркаклар назари тушишининг тақиқланишида қулоқ устидаги билан остидаги сочлар баробардир.
«Қозихон».
111-ФАТВО
Имом Абу Юсуф (р.ҳ.) сўзига биноан, аёл кишининг оёқ болдирлари намозда аврат ҳисобланмайди. Билаклари эса, қорни билан баробардир. Абу Юсуф билан Абу Ҳанифадан (р.ҳ.) яна шундай ривоят борки, намозда аёл кишининг билаклари ҳам аврат саналмайди. Яъни, икки билаги очиқ ҳолда ўқиган намози дуруст ҳисобланади.
«Қозихон».
112-ФАТВО
Намоз ичида таҳорати синиб қолган киши таҳоратини янгилаб келиб, намозининг қолган қисмини давом эттириб ўқиши мумкин. Лекин таҳоратга доир амаллардан бошқа иш қилиб қўйса ёки истинжо қилаётганда аврати очилиб қолса, намози бузилади. Шунинг учун намоз ичида таҳорати синган киши бошидан қайта ўқигани афзалдир.
«Мухтасар», «Қозихон».
113-ФАТВО
Қабристонда Қуръон тиловат қилиш хусусида мужтаҳидлар ихтилоф қилганлар. Абу Ҳанифа (р.ҳ.) буни макруҳ деб санаганлар. Имом Муҳаммад (р.ҳ.) эса, макруҳ эмас деганлар. Машойихларимиз Имом Муҳаммаднинг (р.ҳ.) сўзларини олганлар ва қабристонга қори ўтқизиб, Қуръони каримдан маълум оят ва сураларни ўқитиб, бунинг маййитларга манфаати бор, деб умид қилишган.
«Қозихон».
114-ФАТВО
Пиёда юриб кетаётиб ёки бирор касб-ҳунар билан машғул бўлган ҳолатда Қуръони каримни тиловат қилиш жоиз. Лекин юриш ва иш тиловат қилишга халал бермаслиги шарт. Акс ҳолда, макруҳ бўлади.
«Қозихон».
115-ФАТВО
Фиқҳ илми билан шуғулланиб, бирор нарса ёзиб турган кишига эшиттириб қироат қилган қори гуноҳкор бўлади. Зеро, одамлар иш билан машғул жойда қироат қилиш жоиз эмас. Қироатни тинглаш учун ишини тўхтатмаган мазкур котиб гуноҳкор бўлмайди.
«Қозихон».
116-ФАТВО
Ғайридинлар Қуръон оятларидан сабоқ беришни ёки шариат аҳкомларидан ўргатишни талаб қилишса, ўргатилаверади. Лекин уларга Қуръон китобини ушлаш мумкин эмас. Агар ғусл қилиб ушламоқчи бўлишса, рухсат берилади.
«Қозихон».
117-ФАТВО
Намозда кийими, соқоли ёки баданининг бирор жойини ўйнаш ёхуд сажда қилаётиб, кийимининг олд томонини орқага ёки орқа тарафини олдинга тортиш макруҳдир. Руку қилаётганда баданига ёпишиб қолмаслиги учун кийимини қоқса, зарари йўқ.
«Оламгирия», «Меърож».
Изоҳ:
Бунда ҳозирги давримизда баъзи тор шим киювчилар рукудан саждага кетаётганларида оёқларига ёпишиб қолиб, қийинлик туғдирмаслиги учун шимни икки қўли билан ушлаб, тортиб қўйишларига рухсат бордек кўринади.
118-ФАТВО
Намоз ичида пешонасига ёпишган тупроқ ёки хас-чўпларни узрсиз қўли билан силаб тозалаш макруҳдир. Аммо намозга халақит берадиган даражада бўлса, тозалаши мумкин. Ташаҳҳуд ва саломдан олдин тозалаши ҳам макруҳ эмас. Шунингдек, пешонасидаги терни қўли билан артиши ҳам макруҳ ҳисобланмайди. Лекин намоз ичида бу каби ишларни қилмаслик авлодир.
«Оламгирия», «Қозихон», «Муҳит».
119-ФАТВО
Намоз ичида бурни оқса, уни ерга туширгандан кўра артгани авлодир.
«Оламгирия», «Қуня».
120-ФАТВО
Фарз намозларда оят ва тасбеҳларни қўл билан санаб туриш макруҳдир. Аммо нафл намозларда қўл билан санаш ижмоан макруҳ эмас. Фақат «Табйин» китобида бунга хилоф гап бор, зарурат ҳолати бундан мустасно.
«Оламгирия», «Табйин», «Ниҳоя».
121-ФАТВО
Намозда қўл бармоқларини бир-бирига кириштириш, бармоқларини қирсиллатиш макруҳ ишлардандир. Баъзи уламолар бармоқларни қирсиллатиш намоздан ташқарида (одамлар орасида бўлса) ҳам макруҳдир, деганлар.
«Қозихон», «Зоҳидий».
122-ФАТВО
Намоз ичида у ёқ-бу ёққа юзини буриб қараш макруҳдир. Юзини бурмасдан, кўзининг қири билан қараса, зарари йўқ. Осмонга қараш ҳам макруҳдир.
«Оламгирия», «Қозихон», «Табйин».
123-ФАТВО
Салла бўла туриб, уни кийишга эриниб, бошяланг намоз ўқиш макруҳдир. Аммо камтарлик юзасидан бошяланг ўқиса, макруҳ эмас, ҳатто авлодир.
«Оламгирия», «Захира».
124-ФАТВО
Бошга салла ўраганида бошининг ўртасини очиқ қолдириши намозда ҳам, намоздан ташқарида ҳам макруҳдир.
«Оламгирия», «Табйин».
125-ФАТВО
Намозда эснаш макруҳдир. Агар уни қайтара олмаса, оғзини қўли билан тўсади. Яъни, қиёмда бўлса, ўнг қўли, бошқа ҳолатларда чап қўли панжасининг орқа томони билан тўсади.
«Оламгирия», «Зоҳидий».
126-ФАТВО
Намозда керишиш, кўзларини юмиб олиш, катта-кичик таҳорати ҳамда ел қистаб турганда намоз ўқиш макруҳдир. Шундай ҳолатларда бошлаган намозини тўхтатиши лозим. Агар тўхтатмай намозни тугатса, намози ҳисобга ўтса-да, ўзи гуноҳкор бўлади. Лекин намознинг вақти зиқ бўлса, қазо қилгандан кўра макруҳлик билан бўлса-да, ўқийвергани афзалдир.
«Оламгирия».
127-ФАТВО
Якка намоз ўқимоқчи одам жамоат билан ўқиётганлар сафида туриб ўқиши макруҳдир. Зеро, бунда намозхонларнинг туриб ўтиришидаги мутаносибликка путур етказади.
«Оламгирия».
128-ФАТВО
Сафнинг ортида якка қолган киши ўзига олдинги саф орасидан жой топиши мумкин бўлгани ҳолда, якка туриши макруҳдир. Агар сафда жой бўлмаса, Абу Ҳанифадан (р.ҳ.) қилинган ривоятга биноан, кароҳияти йўқ. Аммо саф ортида якка тургандан кўра олдиндаги сафдан бир кишини ёнига тортиб олса, янада яхши.
«Оламгирия», «Муҳит».
129-ФАТВО
Саждага боришда икки тиззадан олдин ерга икки қўлни қўйиш ва саждадан туришда икки қўлдан олдин икки тиззани кўтариш узрсиз бўлса, макруҳдир.
«Оламгирия», «Муня».
130-ФАТВО
Руку ва саждага энгашишда ва бошни кўтаришда имомдан олдин ҳаракат қилиб, ундан илгарилаб кетиш макруҳдир.
«Оламгирия», «Муҳит».
131-ФАТВО
Имомнинг қавмдан бир газ ва ундан юқори баландликда якка туриб имомликка ўтиши макруҳдир. Аммо ёнида қавмнинг бир қисми бўлса, кароҳияти кетади.
«Оламгирия», «Муҳит».
132-ФАТВО
Ичида олов ёниб турган тандир ёки ўчоққа юзланган ҳолда намоз ўқиш макруҳдир. Қандил ёки чироққа юзланиб ўқишнинг зарари йўқ.
«Оламгирия», «Муҳит».
133-ФАТВО
Намозга кеч келиб, иқтидо қилаётган одамни имом сезиб, унинг улгуришига ёрдам бўлиши учун намозни бир оз чўзмоқчи бўлса, қаралади: агар у одамни таниб чўзган бўлса, макруҳ, танимаган бўлса, зарари йўқ. Чўзганда ҳам бир-икки тасбеҳ миқдорида чўзишга рухсат этилади.
«Оламгирия», «Мухторул-фатово».
134-ФАТВО
Масжид биносини турли нақшлар ва тилло суви ишлатиб безаш мумкин. Лекин нақш ва безаш ишларига масжиднинг вақф пулидан ишлатилмайди, балки бирор ҳомийнинг хусусий мулкидан сарф қилинади. Масжиднинг вақф мулкидан унинг қурилиш ишларига ишлатиш мумкин. Агар мутавалли ундан безак ишларига ишлатиб қўйса, пулига зомин бўлади.
«Оламгирия», «Ҳидоя».
135-ФАТВО
Масжидни қуриб, Аллоҳ йўлига атаган киши шу масжиднинг барча ободончилик, таъмир ишлари, палосни қандай солишдан тортиб қандилларни қаерга қандай илиш ишларигача бош-қош бўлишга ўзгалардан кўра ҳақлироқдир.
«Оламгирия», «Қозихон», «Хулоса».
136-ФАТВО
Витр намози хусусида Имом Аъзамдан (р.ҳ.)уч хил ривоят нақл қилинган. Биринчиси – унинг фарзлиги. Иккинчиси – унинг суннати муаккадалиги. Учинчиси – унинг вожиб ибодат экани. Шу учинчи, вожиб экани тўғрисидаги ривоят у зотнинг охирги сўзларидир.
«Оламгирия», «Муҳит».
137-ФАТВО
Витр намози қасддан ёки унутилган ҳолда тарк этилган бўлса, орадан қанча кўп вақт ўтган бўлса ҳам, қазоси ўқилиши керак. Қазода «Қунут дуоси» ҳам ўқилади.
«Оламгирия», «Муҳит», «Кифоя».
138-ФАТВО
Витр намозидаги «Қунут дуоси»ни ўқишга тили яхши келмайдиган ёки ёд ололмайдиган одам «Роббана атина фид дуня ҳасанатан ва фил ахироти ҳасанатан ва қина азабан нар» оятини бир марта ёки «Аллоҳуммағфир лана» жумласини уч марта ўқийди. Бу Абу Лайс Самарқандий (р.ҳ.) фатвосидир.
«Оламгирия», «Муҳит», «Сирожия».
139-ФАТВО
«Қунут дуоси»ни ўқимагани рукуга борганида эсига тушса, уни рукуда ўқимайди, қиёмга қайтиб ҳам ўқимайди. Борди-ю, қиёмга қайтиб ўқиса ва рукуни иккинчи марта қилмаса, намози бузилмайди.
«Оламгирия», «Татархония»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
140-ФАТВО
Витр намозининг учинчи ракатида зам сура қилмасдан рукуга кетган бўлса, қиёмга қайтиб зам сура билан бирга «Қунут дуоси»ни ҳам қайта ўқийди ва намоз охирида саҳв саждасини қилади. Фотиҳа сурасини ўқимай рукуга кетган бўлса ҳам, худди шундай қилади. Рукуни қайта қилса ҳам, қилмаса ҳам бўлаверади.
«Оламгирия», «ас-Сирожул-ваҳҳож».
141-ФАТВО
Витр намозини Рамазон ойида имомга иқтидо қилиб ўқиётган одам «Қунут дуоси»да ҳам унга эргашади. Яъни, дуони ўқиб улгурмасидан, имом рукуга кетса, у ҳам дуони келган жойида тўхтатиб, имом ортидан рукуга кетади. Агар имом «Қунут»ни ўқимай рукуга кетса, қарайди, агар имом рукудан бош кўтаргунча ўқиб улгурса, «Қунут»ни ўқиб, сўнгра руку қилади. Аммо улгурмайдиган бўлса, дуони ўқимасдан, рукуга кетади.
«Оламгирия», «Хулоса».
142-ФАТВО
Масбуқ, яъни бир-икки ракат кеч келиб, имомга иқтидо қилган киши «Қунут»ни имом билан бирга ўқийди. Учинчи ракатда ўқимайди.
«Оламгирия», «Муня»,
«Музмарот».
143-ФАТВО
Масбуқ имомни витр намозининг учинчи ракатида топиб, иқтидо қилса-ю, «Қунут»ни ўқиёлмаган бўлса, кейин ҳам ўқимайди.
«Оламгирия», «Муҳит».
144-ФАТВО
Фиқҳга доир китобларда ёзилишига кўра, суннат саналувчи намозлар қуйидагилардир:
Бомдод фарзидан олдин 2 ракат.
Пешин фарзидан олдин 4, фарздан кейин 2 ракат.
Шом фарзидан кейин 2 ракат.
Хуфтон фарзидан кейин 2 ракат.
Жума намозидан олдин 4, кейин яна 4 ракат.
Энг кучли суннат намози бомдоднинг 2 ракат суннатидир. Ундан кейин шомнинг 2 ракати, сўнгра пешиндан кейинги 2 ракат, сўнгра хуфтоннинг 2 ракат суннати, сўнгра пешиннинг 4 ракат суннати.
«Оламгирия», «Табйин».
145-ФАТВО
Пешиннинг 4 ракат суннатини ўқишга улгурмай, имомга иқтидо қилган киши фарздан кейин ўқиб олади. Лекин 2 ракат суннатдан олдинми ёки кейинми экани ҳақида икки хил ривоят бор: Абу Ҳанифа билан Абу Юсуф (р.ҳ.) наздида, 2 ракат суннатдан кейин, Имом Муҳаммад (р.ҳ.) наздида эса, ундан олдин ўқилади. Фатво шунисига берилган.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«Ҳақоиқ», «ас-Сирожул-ваҳҳож».
146-ФАТВО
Суннат намозларининг суннатлигига ишониб ўқимаса, гуноҳкор саналади. Борди-ю, уларнинг суннатлигини инкор этиб ўқимаса, кофир бўлади.
«Оламгирия», «Муҳит».
147-ФАТВО
Асрдан аввал ҳамда хуфтон намозининг фарзидан олдин ва кейин 4 ракатдан нафл намозлари мавжуддир.
«Мухтасар», «Канз», «Оламгирия».
148-ФАТВО
Яна шундай намозлар борки, уларни ўқиш фарз ҳам, вожиб ҳам, суннат ҳам эмас, балки мазҳабимизга кўра, ихтиёрий нафл намозларидир. Уларни вақти бемалол кишилар ўқиса, савоб, ўқимаса, гуноҳи йўқ. Улар асосан қуйидаги намозлардир:
«Тасбеҳ намози»нинг вақти пешиндан олдиндир.
«Оламгирия», «Фатҳул-Қадир», «ал-Баҳрур-роиқ», «Муҳит», «Музмарот», «Мухтасар», «Жомеъур-румуз», «Темиртоший», «ал-Фатҳур-Раҳмоний».
149-ФАТВО
Нафл намозларни имкони борича жамоат жойларида ва масжидларда ўқимаслик, балки уйида ёки хилват жойларда ўқишга ҳаракат қилиш, риёкорлик аралашиб қолишига йўл қўймаслик лозим бўлади. Фарз намозларидан кейин ўқиладиган суннат намозлари эса, фарз ўқилган масжидда адо этилиши керак. Лекин суннат намозлари фарз ўқилган жойдан бир қадам бўлса ҳам бошқа ерга ўтиб ўқилиши лозим. Бу имомга ҳам тегишлидир. Нафл намозини сафда туриб ўқиш ўта макруҳ ишлардан саналади.
«Оламгирия», «Кофий»,
«Ниҳоя».
150-ФАТВО
Нафл намозларида тик туришга қодир бўла туриб, ўтириб ўқишнинг кароҳияти йўқ. Шунингдек, намозни тик турган ҳолда бошлаб, сўнгра узрсиз ўтириб олса ҳам, Абу Ҳанифа (р.ҳ.) наздида, зарари йўқ. Яна, нафлни ўтирган ҳолда бошлаб, сўнгра тик туриб олса ҳам, кароҳияти йўқ.
«Оламгирия», «Мажмаъул-баҳрайн», «Муҳит».
151-ФАТВО
Нафл намозини тик туриб ўқишда чарчайдиган бўлса, ҳассага ёки деворга суяниб ўқиса ҳам зарари йўқ. Нафл намозларини узрсиз имо-ишора билан ўқиш рухсат этилмайди.
«Оламгирия», Ҳуссомийнинг
«ал-Жомеъус-сағир»и, «Татархония».
152-ФАТВО
Нафл ёки фарз намозида узр сабабли ўтириб ўқимоқчи бўлса, қироат пайтида икки тиззасини тиккалаб, қўллари билан оёқларини қучоқлаб олган ҳолда ёки чордана қуриб ўтирган ҳолда ўтириши мумкин. Лекин имкони борича «Ташаҳҳуд» ўқиётган ҳолатидек (чўкка тушиб) ўтиргани яхшидир.
«Оламгирия», «Татархония», «Ҳидоя».
153-ФАТВО
«Татаввуъ» намозини ўтирган ҳолда бошлагач, қироатдан сўнг туриб қиёмдан руку қилмоқчи бўлса, қиёмда ўқиш учун қироатдан озгина қолдиради. Лекин бундай қилиши шарт эмас. Ўтириб ўқувчи одам қиём савобига қисман бўлса-да эга бўлиши учун турганда қоматини рост тутиши шарт.
«Оламгирия», «Хулоса».
154-ФАТВО
Бир масжидда икки марта таровеҳ намози ўқилиши макруҳ ҳисобланади. Агар иккинчи марта ўқишни хоҳласалар, жамоат ҳолатида эмас, балки якка-якка ўқилади.
«Оламгирия», «Қозихон»,
«Татархония».
155-ФАТВО
Бир кишининг икки масжидда таровеҳ намозига тўлиқ ҳолда имомлик қилиши жоиз эмас. Аммо оддий намозхон икки масжидга қатнаб, таровеҳни икки жойдаги имомларга иқтидо қилиб ўқиши мумкин. Бунда витр намозини бирида ўқиган бўлса, иккинчисида ўқимайди.
«Оламгирия», «Муҳит», «Музмарот».
156-ФАТВО
Агар уйида хуфтон, таровеҳ ва витр намозларини ўқиб олиб, бошқа жойдаги жамоатга имомлик нияти билан таровеҳ ўқиб берса, бу имом учун макруҳ, қавм учун макруҳ эмас.
«Оламгирия».
157-ФАТВО
Таровеҳ намозига имомлик қилиш икки кишига тўғри келиб қолса, икки ракат саломидан кейин эмас, балки 4 ракат саломидан кейин ўрин алмашиш мустаҳабдир.
«Оламгирия».
158-ФАТВО
Таровеҳга кеч келган киши қолган таровеҳининг қазосини ўқиб олай деса, витрга иқтидо қилишдан ҳам қолади. Бундай ҳолатда олдин витрни, сўнгра улгурмаган таровеҳ ракатларини ўқийди.
«Оламгирия», «Қозихон».
159-ФАТВО
Хуфтондан кейинги 2 ракат суннатни ўқимай келиб, таровеҳ имомига ўша суннат нияти билан иқтидо қилса жоиз, лекин таровеҳ намозидан ҳисобланади.
«Оламгирия», «Қозихон».
160-ФАТВО
Таровеҳнинг биринчи ракати олдидан қилган нияти 20 ракатнинг охиригача кифоядир; ҳар 2 ракат учун ниятни янгилаш шарт эмас.
«Оламгирия», «Қозихон», «Сирожия».
161-ФАТВО
Таровеҳда «Аттаҳийёт»дан кейинги салавотлар ҳам ўқилади. Мабодо имом салавотдан кейинги дуони ўқиши қавмга малол келаётганини сезса, уни тарк этиши мумкин.
«Оламгирия», «Ниҳоя».
162-ФАТВО
Таровеҳ ва бошқа намозларда имомнинг тез қироат қилиши, арконларни шошилинч бажариши макруҳдир. Қироатни «тартил» билан, яъни дона-дона қилиб ўқиш тавсия этилади. Лекин қироатни узундан-узоқ қилиб, қавмни масжиддан бездириб қўймаслик керак. Зеро, узун қироатдан кўра, жамоатнинг кўп бўлгани афзалдир.
«Оламгирия», «Сирожия», «Муҳит».
163-ФАТВО
Қуръони карим хатми Лайлатул-қадр кечасида ёки ундан олдин тугатилган бўлса ҳам, қолган кечаларда таровеҳ ўқиш тўхтатилмаслиги лозим. Акс ҳолда, макруҳ бўлади.
«Оламгирия», «ас-Сирожул-ваҳҳож».
164-ФАТВО
Бомдод ёки шом намозининг фарзини якка ҳолда ўқиётганида жамоат намози барпо бўлиб қолса, қаралади: агар энди бир ракат ўқиган бўлса, дарҳол намоздан чиқиб, имомга иқтидо қилади. Борди-ю, иккинчи ракатда бўлса, қаралади: агар сажда қилмаган бўлса, намозини кесиб, жамоатга қўшилади. Борди-ю, сажда қилган бўлса, намозини охирига етказаверади. Лекин имомга нафл нияти билан иқтидо қилмайди. Зеро, бомдоддан кейин нафл ўқиш макруҳ бўлганидек, шомдан кейин ҳам уч ракатли нафл ўқиш бидъат ҳисобланади. Мабодо иқтидо қилса, бир ракат қўшиб тўрт ракат қилиб қўяди. Зеро, имомга мувофиқ бўлишдан кўра, суннатга мувофиқ иш тутиш яхшироқдир.
«Оламгирия», «Табйин», «Муҳит».
165-ФАТВО
Пешиннинг фарзини якка ҳолда бошлаганда жамоат барпо бўлиб қолса, қаралади: агар биринчи ракатда бўлиб, ҳали сажда қилмаган бўлса, намозини келган жойида тўхтатиб, имомга иқтидо қилади. Агар сажда қилган бўлса, яна бир ракат қўшиб тугатиб, сўнгра жамоатга қўшилади.
Шуни билиб қўйиш керакки, жамоатга такбир (иқомат) айтилган пайтда пешиннинг фарзини энди бошлаган одам дарров намозини кесмаслиги лозим. Балки, имом келиб «Таҳрима такбири»ни айтгунга қадар икки ракатни тугатиб қўйиши лозим.
«Оламгирия», «Ҳидоя».
166-ФАТВО
Пешин фарзидан уч ракатни якка ҳолда ўқиганидан кейин жамоат барпо бўлиб қолса, албатта, тўртинчи ракатни ҳам ўқиб, сўнгра имомга нафл нияти билан иқтидо қилади. Фақат аср намозидан кейин бундай қилинмайди.
Аммо учинчи ракат саждасини қилмаган бўлса, ё дарҳол ўтириб салом бериб тугатади, ёки тик турган жойида «Таҳрима такбири»ни айтиб, имомга иқтидо қилади. Тик турган ҳолда салом бермайди. Лекин баъзи фуқаҳолар бир томонига салом беради, деб таъкидлаганлари нақл қилинган.
«Оламгирия», «Табйин», «Муҳит».
167-ФАТВО
Бомдоднинг икки ракат суннатини ўқимаган одам имомни фарз намозида топса, қарайди: агар суннатни ўқигач, фарздан бир ракатга улгурадиган бўлса, сафдан узоқроқ жойда суннатни ўқиб, сўнгра имомга иқтидо қилади. Чамасида бир ракатга ҳам улгурмайдиган бўлса, суннатни тарк этиб, фарзни ўқиш билан кифояланади. Суннатининг қазоси ўқилмайди. Унинг қазоси фақат фарзи билан бирга тарк этилган тақдирдагина ўқилади. Бошқа суннатлар қазоси асло ўқилмайди.
«Мухтасар», «Оламгирия», «Ҳидоя».
168-ФАТВО
Уламолар кеч келиб имомга иқтидо қилган киши «Таҳрима такбири»ни айтиб бўлгунича имом рукуга кетса, у имомдан кейинроқ руку қилса ҳам, шу ракатни топган бўлади, деб ижмо қилишган. Аммо имом рукудан бошини кўтарган пайтда («қавма»да) иқтидо қилган бўлса, шу ракатни топмаган саналади.
«Оламгирия», «ал-Баҳрур-роиқ».
169-ФАТВО
Ўқилмай қолдирилган фарз намозларининг қазоси фарз, вожиб намозларининг қазоси вожиб, суннат намозларининг қазоси суннатдир, гарчи улар қасддан, ёки саҳван, ёхуд ухлаб қолиб адо этилмаган бўлса ҳам, шунингдек, улар оз ёки кўп миқдорда бўлса ҳам. Илло, суннат намозларининг қазоси ўқилмаса-да, кечирилишига умид қилинади.
«Оламгирия».
170-ФАТВО
Мажнун бўлган киши соғайгач, зиммасига мажнунлигида ва ундан олдинги соғ пайтида тарк этган намозларининг қазоси лозим эмас. Шунингдек, муртадлик пайтида ўқимаган намозлари, имон келтирган, лекин намоз фарзлигини билмай ўтказган кунларидаги намозлар қазоси ҳам ўқилмайди. Яна беҳушликдаги ҳамда бир кеча ва кундуздан ортиқ имо-ишора билан ҳам ўқиёлмаган намозларининг қазоси ҳам ўқилмайди.
«Оламгирия».
171-ФАТВО
Сафарда ўқилмай қолган намозларнинг қазоси сафардан кейин ҳам қаср, яъни икки ракат ўқилади. Ўз ватанида ўқилмай қолган намозларнинг қазоси сафарда бўлса ҳам қасрсиз тўлиқ ўқилади.
«Оламгирия».
172-ФАТВО
Қазо намозларини уч вақтдан ташқари барча қулай пайтларда ўқиш мумкин. Уч вақт – қуёшнинг чиқиш, қиём (туш)га келиш ва ботиш пайтларидир. Бу онларда ҳеч қандай намоз ўқилиши мумкин эмас.
«Оламгирия», «ал-Баҳрур-роиқ».
173-ФАТВО
Қазо намози жамоат билан ўқилса, учта жаҳрия намози (бомдод, шом, хуфтон)да имом қироатни овоз чиқариб ўқийди. Якка ўқиган кишининг қироати хусусида уч хил фатво бор: ихтиёри ўзида, жаҳрий ўқийди, махфий ўқийди.
«Оламгирия», «Заҳирия», «Мухтасар».
174-ФАТВО
Вақтия намозлари билан қазо намозлари ўртасида тартиб риояси шартдир. Яъни, қазо намози ўқилмагунича вақтия намоз ўқилиши мумкин эмас. Шунингдек, 5 вақт фарзи билан витр ўртасида ҳам тартиб шарт. Масалан, витр намозини ўқимагани эсида туриб, бомдод ўқиса, дуруст бўлмайди. Унутиш узр ҳисобланади.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«Шарҳи Виқоя», «Қозихон».
175-ФАТВО
Таҳоратсиз эканини эсидан чиқариб, пешин намозини ўқиса-ю, буни аср намозини таҳорат қилиб ўқиганидан кейин эслаб қолса, пешиннинг ўзини қайта ўқийди. Зеро, пешин унутиш узридан ҳисобланиб, тартиб соқит бўлади. Лекин Арафотда Арафа куни шундай ҳолат юз берса, пешинга қўшиб асрни ҳам қайта ўқийди. Зеро, у ерда ўша куни аср пешинга тобедир.
«Оламгирия», «Муҳит».
176-ФАТВО
Ўқилмай қолган намозлар сонининг кўплиги улар ўртасидаги тартибни соқит қилади. Масалан, бир ойлик намоз қазосини ўқишда дастлаб 30 та бомдод, сўнгра 30 та пешин ва бошқаларини ҳам шу каби ўқиса, жоиздир. Қазо намозлар ўқилиб, охири 6 тадан кам қолган тақдирда ҳам тартиб тикланмай туради. Бу Абу Ҳафс Кабирнинг (р.ҳ.) фатвосидир.
«Оламгирия», «Муҳит», «Хулоса».
177-ФАТВО
Агар бир ойлик намозларни ўқимаган бўлса, сўнгра уларнинг қазосини ўқимасдан, бир муддат вақтия намозларни ўқиб юраверган бўлса, баъзи фуқаҳолар жоиз эмас, бошқалари эса жоиз, деганлар. Фатво жоизлигига берилган.
«Оламгирия», «Кофий».
178-ФАТВО
Аср намозини кеч ўқиётган одамга қуёш ботгандан кейин бирор киши иқтидо қилса, қаралади: агар имом муқим, муқтадий мусофир бўлмаса, иқтидоси дуруст бўлади.
«Оламгирия», «Ятима», «Татархония».
179-ФАТВО
Шофиъий мазҳабига мансуб одам ҳанафий мазҳабига ўтгандан кейин қазоси ўқилмаган олдинги намозларини ҳанафий мазҳабига мувофиқ равишда ўқийди.
«Оламгирия», «Хулоса».
180-ФАТВО
Ғайридин одам ўз юртида Исломни қабул қилган бўлса-ю, лекин намоз, рўза каби шариат кўрсатмаларини билмагани учун бажармаган ҳолда ўлиб кетса ёки мусулмонлар яшайдиган юртга кўчиб келса, унинг зиммасига мазкур ибодатларнинг қазоси юклатилмаган бўлади.
Ҳасан ибн Зиёднинг (р.ҳ.) Абу Ҳанифадан (р.ҳ.) қилган ривоятига кўра, Исломни қабул этган ғайридинга мусулмонлардан икки эркак ёки бир эркак билан икки аёл киши шариат кўрсатмаларидан хабар бермагунича, унинг зиммасига ҳеч нарса лозим бўлмайди.
«Оламгирия», «Қозихон», «Муҳит».
181-ФАТВО
Умр бўйи ўқиган фарз намозларини эҳтиёт юзасидан қайта ўқимоқчи бўлса, уларда камчилик ва макруҳ амаллар бўлгани учун, деб ният қилиши ва бомдод билан аср намозларидан кейин ўқимаслиги лозим. Зеро, мабодо олдинги намози қабул бўлган бўлса, кейинги ўқиган намози нафл ҳисобланади. Мазкур икки вақтда эса, нафл намозининг ўқилиши макруҳ саналади. Мазкур ният билан иккинчи марта ўқилган намоз нафлга айланиб қолиши эҳтимоли бўлгани учун унинг барча ракатларида зам сура ўқилади.
«Оламгирия», «Музмарот», «Заҳирия».
182-ФАТВО
Зиммасида қазо намозлари бўлган киши нафл намозлари билан машғул бўлиш ўрнига ўша намозларини ўқишга ҳаракат қилгани яхшидир. Лекин суннат намозлар, чошгоҳ намози, тасбеҳ намози ва ҳадисларда тарғиб этилган маълум сура ва зикрларни ўқиш тавсия қилинган нафл намозлар бундан мустасно. Қазо намозларни масжидда, жамоат жойларида эмас, балки ўз уйида ўқишга ҳаракат қилиш керак.
«Оламгирия», «Музмарот», «Важиз».
183-ФАТВО
Зиммасида қазо намозлари бор киши васият қилмаган бўлса ҳам, меросхўрлари ўз ихтиёри билан фидяни адо этишлари мумкин.
Каффоратнинг ҳаммасини битта фақир ёки мискинга берса бўлади. Қасам, зиҳор (аёлини ўз онасининг аъзоларидан бирига тенглаштириш йўли билан никоҳга путур етказиш) ва рўза каффорати бир кишига эмас, балки белгиланган ададнинг ҳаммасига тақсимланиши керак.
«Оламгирия», «Ҳужжа».
184-ФАТВО
Намоздаги вожиб саналган амаллардан бирортаси саҳван, яъни унутилиб тарк этилса, намоз охирида бир «ташаҳҳуд», бир салом ва икки сажда қилиш билан нуқсон ёпилади. Бу сажда «саҳв саждаси» деб аталади.
Масалан, Фотиҳа сурасидан кейин зам сура ўқишни унутиб, рукуга кетган бўлса, дарҳол қиёмга қайтиб, зам сура ўқийди ва қайта руку қилиш билан давом этади ҳамда намоз охирида саҳв саждаси қилади.
«Оламгирия», «Татархония».
185-ФАТВО
Фотиҳа сурасидан олдин «Аттаҳийёт»ни ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилмайди. Фотиҳадан кейин ўқиб қўйса, қилади. Зеро, зам сура ўқиш ўрнига бошқа нарса ўқиш билан вожиб амални кечиктирган бўлади. Фотиҳадан олдин эса, сано ўқиладиган маҳалдир. Лекин фарз намозининг учинчи, тўртинчи ракатларида «Аттаҳийёт»ни ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилмайди.
«Оламгирия», «Табйин», «Муҳит».
186-ФАТВО
«Аттаҳийёт»дан кейин Фотиҳа сурасини ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилмайди. «Аттаҳийёт» ўрнига Фотиҳа сурасини ўқиб қўйса, сажда қилади. Аввал Фотиҳа сурасини қироат қилиб, кейин «Аттаҳийёт»ни ўқиса ҳам, барибир, саҳв саждаси қилади. Бу Абу Ҳанифадан (р.ҳ.) қилинган ривоятдир.
«Оламгирия»,
«Воқеотун-Нотифий».
187-ФАТВО
Биринчи қаъдада «Аттаҳийёт»ни такроран ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилади. Зеро, бунда рукн, яъни қиём таъхир бўлди (кечиктирилди). Охирги қаъдада такроран ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилмайди. Зеро, бу мақом намознинг охири бўлиб, намозхон хоҳишига кўра, ҳар қанча салавот ва дуо ўқиб, сўнгра ўз ихтиёри билан намоздан чиқадиган маҳалдир.
«Оламгирия», «Табйин», «Музмарот».
188-ФАТВО
«Аттаҳийёт» ўқишни унутиб, салом бергандан кейин эсига келса, дарҳол ўқиб, саҳв саждаси қилади. Бу Абу Ҳанифа билан Абу Юсуфнинг (р.ҳ.) сўзларидир.
«Оламгирия», «Муҳит».
189-ФАТВО
Қиёмга туриши керак пайтда ўтириб олса ёки аксинча, ўтириши лозим ҳолда туриб кетса, саҳв саждаси қилиш вожиб бўлади. Бунда эсига тушган пайтда ерга ёки қиёмга яқин экани эътиборга олинади. Масалан, қаъдага ўтиришни унутиб, қиёмга тураётганида эсига тушса, қарайди: агар ерга яқин бўлса, ўтиради ва намоз охирида саҳв саждаси қилади. Борди-ю, қиёмга яқин бўлса, туради ва бунда ҳам саҳв саждаси қилади.
Уламолар ерга яқин ёки узоқ бўлишни инсоннинг белидан пастки қисмига нисбатан белгилаганлар. Масалан, пастки қисми оёқлари билан тик ҳолатда турган бўлса, қиёмга, акс ҳолда, ерга яқин, деб ҳисоблаганлар.
Бир ривоятда айтилишича, икки тиззаси узра турганида эсига келса, қайтиб ўтиради ва охирида саҳв саждаси қилади. Бунда ҳар икки қаъда баробардир. Абу Юсуфдан (р.ҳ.) қилинган ривоятга кўра, икки тизза ердан кўтарилмаган бўлса, қайтиб ўтираверади, саҳв саждаси қилмайди.
«Оламгирия», «Қозихон», «Табйин», «Кофий».
190-ФАТВО
Саҳв саждаси жума, икки ҳайит намози, фарз ва нафлларнинг ҳаммасида қилиниши керак. Лекин машойихларимиз фитнага сабаб бўлмасин, деган мақсадда жума билан икки ҳайит намозида саҳв саждаси бажарилмаслигини лозим топганлар.
«Оламгирия», «Музмарот», «Муҳит».
191-ФАТВО
Агар намозда «Аъузу...» ёки «Бисмиллоҳ...» ёхуд «Омин»ни жаҳрий айтиб қўйса, саҳв саждаси вожиб бўлмайди.
«Оламгирия», «Қозихон».
192-ФАТВО
Бомдод намозининг охирги қаъдасига ўтиргач, эсидан чиқарган ҳолда учинчи ракатга туриб, сажда қилгандан кейин эсига келса, тўртинчи ракатни қўшиб қўймайди. Зеро, бомдоддан кейин нафл намоз йўқ. Аммо икки ракатдан кейин ўтирмай, учинчи ракат саждасини қилиб қўйган бўлса, намозни қайта ўқийди.
«Оламгирия», «Табйин», «ал-Баҳрур-роиқ».
193-ФАТВО
Бомдод фарзидан олдин икки ракат суннатдан бошқа нафллар макруҳ. Лекин аср намозидан олдин нафл ўқиш макруҳ бўлмагани учун асрнинг охирги қаъдасида ўтирмай, қиёмга туриб, бешинчи ракатга сажда қилиб қўйса, яна бир ракат қўшиш билан олти ракатли нафлга айлантириб, сўнгра асрни қайта ўқиб олади.
«Оламгирия», «Табйин».
194-ФАТВО
Рамазон ойида витр жамоат билан ўқилаётганида имом қироатни махфий ўқиб қўйса, саҳв саждаси қилиш вожиб бўлади.
«Оламгирия», «Татархония».
195-ФАТВО
Қуръони каримда, бизнинг ҳанафий мазҳабимизга кўра, 14 та сажда ояти бўлиб, улардан қайси бири тиловат қилинса, ўқиганга ҳам, эшитганга ҳам битта тиловат саждаси қилиш вожибдир. Ўқиганда ўзи ёки яқин турган киши эшитган бўлиши шарт. Лаблари қимирлагани билан овоз чиқмаса, сажда вожиб бўлмайди. Шунингдек, мусулмон бўлмаган одам, мажнун, норасидалар, ҳайз ва нифосдаги аёллар ўқиса ҳам, сажда қилмайдилар.
«Оламгирия», «Хулоса»,
«Зоҳидий».
Изоҳ:
Тиловат саждасини адо этиш учун таҳорат билан қиблага юзланган ҳолда «Аллоҳу акбар» деб қиёмдан саждага борилади. Такбирни қўлларини кўтармасдан айтади, саждада уч марта тасбеҳ айтгач, «Аллоҳу акбар» деб бошини саждадан кўтаради.
196-ФАТВО
Сажда оятини ўқимай, балки ёзган кишига сажда қилиш вожиб бўлмайди.
«Оламгирия», «Қозихон».
197-ФАТВО
Сажда оятининг форс тилидаги таржимасини ўқиганга ҳам, эшитганга ҳам сажда вожиб бўлади.
«Оламгирия», «Хулоса».
198-ФАТВО
Қулоғи кар одам сажда оятини ўқиса, ўзи эшитмаса ҳам, сажда вожиб бўлаверади. Ҳарфма-ҳарф ҳижжалаб ўқиган одамга сажда вожиб бўлмайди.
«Оламгирия», «Хулоса»,
«Сирожия».
199-ФАТВО
Имом сажда оятини ўқиса, ўзи ҳам, эшитгану эшитмаганлар ҳам сажда қиладилар. Лекин имом махфий қироат қилинадиган намозларда сажда оятини ўқимаслиги мустаҳабдир.
«Оламгирия».
200-ФАТВО
Намозда ўқилган сажда ояти учун намоз ичида сажда қилинмаган бўлса, унинг намоз ташқарисидаги қазоси йўқдир. Вожибни тарк этгани учун гуноҳкор бўлади. Бу ҳолда истиғфор айтишдан ўзга чора йўқ.
«Оламгирия», «Сирожия», «Кофий».
201-ФАТВО
Намоз ичида сажда оятини ўқиб, сажда қилгандан кейин намозни салом билан тугатиб, турган жойида ўша оятни қайта ўқиса, яна бир марта сажда қилиши керак бўлади. Баъзи уламолар саломдан кейин гапириб қўйган бўлса, деб шарт қўйганлар. Борди-ю, намоз ичида сажда оятини ўқиб, сажда қилмай, салом берганидан кейин яна ўша оятни ўқиса, битта сажда кифоядир.
«Оламгирия», «Қозихон».
202-ФАТВО
Сажда оятини адо этиш учун ўрнидан туриб, қиёмдан саждага бориш, саждадан кейин ҳам ўрнидан тик туриб, сўнгра ўтириш мустаҳаб амаллардандир.
Сажда ниятини дилида «Аллоҳга тиловат саждасини қиляпман», деб қўйса, кифоя.
«Оламгирия», «Заҳирия»,
«ас-Сирожул-ваҳҳож».
203-ФАТВО
Намоздан ташқарида сажда оятини ўқиса, дарҳол сажда қилиши шарт эмас, балки қачон сажда қилса ҳам, қазо эмас, адо ҳисобланаверади. Аммо намоз ичида сажда оятини ўқиса, дарҳол сажда қилиши керак бўлади. Сажда қилмай, қироатни чўзиб юбориб, сўнгра сажда қилса, қазосини бажарган бўлади. Айрим фуқаҳолар наздида, уч оят ёки ундан ортиғи қироатни чўзганидир.
«Оламгирия», «Ғиёсия»,
«Татархония», «ал-Баҳрур-роиқ».
204-ФАТВО
Қироат қилганда сажда оятини қолдириб ўқиш макруҳдир. Агар сажда оятидан олдинроқ жойда тўхтаса ёки фақат сажда оятини ўқиш билан кифояланса, макруҳ эмас. Лекин бошқа оятлардан ҳам қўшиб ўқиш мустаҳабдир.
«Оламгирия», «Мухтасар», «Қозихон».
205-ФАТВО
Сажда оятини одамлар эшитадиган жойда ўқишга тўғри келиб қолса, қарайди: агар улар сажда қилишга тайёр бўлиб, уларга машаққат туғдириб қўймаслигини билса, овозини чиқариб ўқиса бўлаверади. Аммо улар таҳоратсиз бўлишса ёки эшитсалар-да, сажда қилмасликлари мумкинлигини англаса, ёхуд таҳоратли бўлсалар ҳам, ўша пайтда сажда қилиш уларга малоллик келтиришини билса, махфий ўқиши лозимдир.
«Оламгирия», «Хулоса».
206-ФАТВО
Бир жойда битта сажда оятини кўп марта такроран ўқиса ҳам, бир марта сажда қилиш вожиб бўлади. Бир жойда 14 та сажда оятидан нечтасини ўқиса, ўша миқдорда сажда қилиш вожибдир. Эшитувчи нечта жойда ва сажда оятларидан қанчасини эшитганига қараб сажда қилади.
«Мухтасарул-Виқоя».
207-ФАТВО
Шукр саждаси хусусида мужтаҳидларимиз ихтилоф қилишган. Яъни, бирор неъматга эришганда, фарзанд ёки набира кўрганда, йўқолган нарсаси топилганда, дардига шифо топганда, кутган кишиси сафардан соғ-саломат қайтганда, бирор ташвишидан фориғ бўлганда ва ҳоказо хурсандчилик соатларида Аллоҳга шукрона қилиш мақсадида битта сажда қилишни Абу Ҳанифа (р.ҳ.) кераксиз, деб санаганлар. Аммо Абу Юсуф билан Имом Муҳаммад (р.ҳ.) уни савобли ишлардан деб ҳисоблаганлар. Уламолар шунга фатво беришган.
«Оламгирия», «Татархония»,
«ас-Сирожул-ваҳҳож».
208-ФАТВО
Намозни тик турган ҳолда адо этишга ожизлик қилган киши ўтириб ўқиши мумкин. Ожизлик деганда, тик турса, ўзига бирор зарар етадиган ёки касали зўрайишидан, ёхуд тузалиши кечикишидан қўрқадиган, турса боши айланадиган беморлар тушунилади. Аммо тик туришида хиёл машаққат юзага келадиган бўлса, узр ҳисобланмайди. Шунинг учун бир озгина тик туришга қодир бўлса ҳам, намозни тик ҳолда бошлаб, руку пайтигача тоқат қила олмаса, хоҳлаган вақтида ўтириб, намозни давом эттириши мумкин.
«Оламгирия», «Кофий»,
«Хулоса».
209-ФАТВО
Бирор нарсага суяниб ёки ҳассага таяниб тик туриши мумкин бўлган тақдирда ҳам, намозни ўтириб ўқиши жоиз эмас. Албатта, тик ҳолда ўқиши керак бўлади.
«Оламгирия», «Табйин».
210-ФАТВО
Узр билан намозни ўтириб ўқийдиган одам ўзига қулай бўладиган ҳолатда ўтириши мумкин. Агар деворга ёки бирор инсонга суяниб ўтиришга эҳтиёж сезса, суяниб ўтириши лозим. Аммо ётиб олиши мумкин эмас.
«Оламгирия», «Захира»,
«Табйин».
211-ФАТВО
Тик туриш, руку ва сажда қилишга қодир бўлмаган киши намозни ўтирган ҳолида имо-ишора билан ўқийди. Рукудан кўра сажда ишоратида бошини пастроқ эгади. Агар руку билан саждада боши бир хил эгилса, дуруст бўлмайди.
«Оламгирия», «Қозихон»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
212-ФАТВО
Тик туришга қодир, лекин руку ва саждага эгилишга ожиз киши намозни тик ҳолда имо-ишора билан ўқиса ҳам бўлади. Лекин ўтирган ҳолда ўқигани яхшидир. Саҳв саждасини ҳам имо-ишора билан бажаради.
«Оламгирия», «Қозихон», «Муҳит».
213-ФАТВО
Имо-ишора билан намоз ўқийдиган киши саждага эгилиш учун бирор тахта, ёстиқ каби нарсаларни баланд қўйиб олиши тўғри эмас. Баъзи ривоятларда, шундай тақдирда ҳам бошини рукудан кўра саждада пастроқ эга олса, намози жоиз бўлади, дейилган. Лекин нарса қўйиб ўқимагани маъқул. Аммо бошини эгмаган ҳолда бирор нарсани пешонасига кўтариб сажда қилса, намози дуруст бўлмайди. Ерга ёстиқ каби нарсаларни қўйиб, унга сажда қилиши макруҳ бўлса-да, намози жоиз.
«Оламгирия», «Хулоса»,
«Музмарот».
214-ФАТВО
Пешонасида жароҳати бўлган киши намозни узрим бор, деб имо-ишора билан ўқиши мумкин эмас. Балки саждада бурнини ерга теккизиши керак.
«Оламгирия», «Захира».
215-ФАТВО
Намозни ўтириб ўқишга ҳам қудрати етмайдиган одам оёқларини қибла томонга узатган ҳолда орқаси билан ётиб, боши остига ёстиқ қўяди. Ўнг ёки чап ёни билан қиблага қараб ётиши ҳам мумкин. Лекин олдингиси авлодир.
«Оламгирия», «Кофий», «ас-Сирожул-ваҳҳож».
216-ФАТВО
Соғлом одам намоз асносида узрли бўлиб қолса, яъни, тик тура олмайдиган хасталикка учраса, ўтириб имо-ишора билан ўқишни бошлайди. Ўтиришга ҳам мажоли етмаса, ётган ҳолда давом этади.
«Оламгирия», «Табйин».
217-ФАТВО
Узр билан ўтириб намоз ўқиётган одам намоз ичида тузалиб қолса, намозни тик туриб давом эттиради. Бу Абу Ҳанифа билан Абу Юсуф (р.ҳ.) сўзларидир.
«Оламгирия».
218-ФАТВО
Имо-ишора билан намоз ўқиётган одам намоз ичида тузалиб қолса, қаралади: агар руку ёки саждадан кейин бўлса, намозини бошидан қайта ўқийди. Борди-ю, руку, сажда қилмаган бўлса, ўқишни давом эттираверади.
«Оламгирия», «Ҳидоя», «Жавҳара».
219-ФАТВО
Боши билан имо-ишора қилиб намоз ўқишга қодир бўлмаган киши кўзлари ёки қошлари билан имо-ишора қилиб ўқимайди. Балки намоз ўқимай туради. Соғайгач ёки касали енгиллашгач, қаралади: агар бир кечаю кундуздан ортиқ намоз ўқий олмаган бўлса, қазосини ўқимайди. Акс ҳолда, ўқийди.
«Оламгирия», «Қозихон», «Заҳирия».
220-ФАТВО
Бемор намозхон қироат, тасбеҳ ва ташаҳҳудни соғлом одамдек ўқийверади. Фақат ўтириб-туриш, руку ва саждаларда фарқ қилади. Борди-ю, мазкурларни ўқишга тоқати етмаса, уларни ўқимай, фақат имо-ишора билан кифояланади.
«Оламгирия», «Татархония».
221-ФАТВО
Бемор қиблага ўгирилиб олишга кучи етмаса ёки ёрдам берадиган одам ҳам топа олмаса, қайси томонга қараб намозини ўқиса ҳам бўлаверади. Кейин қайта ўқимайди. Аммо қиблага қаратиб қўядиган одам бўла туриб, ундан ёрдам сўрамай, бошқа тарафга қараб ўқиган намози дуруст эмас.
Шунингдек, бемор ётган тўшак нопок бўлса ва уни ўзи алмаштира олмаса, ёрдам берадиган одам ҳам топилмаса, намозини ўша тўшакда ўқийверади. Бироқ одам бўлса, албатта, ундан ёрдам сўраши шарт. Акс ҳолда, намози дуруст эмас.
«Оламгирия», «Муҳит».
222-ФАТВО
Беш вақт намоз вақти ўтгунга қадар ҳушсиз ётган одам кейин ўша намозларнинг қазосини ўқимайди. Мажнунликка (руҳий касалликка) учраган кишининг ҳукми ҳам худди шундай.
«Оламгирия», «Табйин».
223-ФАТВО
Беш вақт намоз ўтгунга қадар ақл-ҳушсиз, маст ётган одам кейин қазосини ўқийди. Шунингдек, дори, наша, қорадори ёки бошқа гиёҳлар истеъмол қилиши натижасида бир кеча ва кундуз ақл-ҳушсиз ётган одамдан ҳам намозлар соқит бўлмайди.
«Оламгирия», «Хулоса».
224-ФАТВО
Рамазон ойида рўза тутса, дармони қуриб, намозни тикка ҳолда ўқиёлмайдиган, рўза тутмаса, тик туриб ўқий оладиган одам рўза тутиб, намозни ўтирган ҳолда ўқиши керак бўлади.
«Оламгирия», «Муҳит».
225-ФАТВО
Аёл киши беморликдан ўзи таҳорат қила олмаса, эрининг зиммасига уни таҳорат қилдириб қўйиш тушмайди. Балки таяммум билан намозини ўқийверади.
«Оламгирия», «Қозихон».
226-ФАТВО
Бемор агар тик туриб намоз ўқийдиган бўлса, пешоби ёки жароҳатидан йиринг оқиши сабабли намозни тарк қилиши тўғри эмас.
«Оламгирия», «Сирожия».
227-ФАТВО
Бошини баланд кўтаришга душмандан хавфи бор, чодирдан ташқарида лойгарчилик ёки ёмғир ёғаётган бўлса, чодир пастлигидан тик туриб ўқишнинг иложини топмайдиган одамлар намозни ўтирган ҳолда ўқишлари мумкин.
«Оламгирия».
228-ФАТВО
Киши соғайгач, беморлигида қазо қилган намозларини ўтириб ёки имо-ишора билан эмас, балки соғлом одамдек, рукнларни тўла бажарган ҳолда ўқиши шарт.
«Оламгирия», «Муҳит».
229-ФАТВО
Бемор киши соғлом вақтида ўқимаган қазо намозларини ўз ҳолига қараб, ўтириб ёки имо-ишора билан ўқиши мумкин.
«Оламгирия», «Сирожия».
230-ФАТВО
Агар намозхон ҳатто намоз ўқиётганида бир одам ёнида ўтириб, қачон руку, сажда қилиши кераклигини айтиб турмаса, намоз ўқий олмайдиган даражада фаромушхотир бўлса, шундай қилиб ҳам намозни ўқийвергани яхши.
«Оламгирия», «Қуня».
231-ФАТВО
Жума намозига чиқа олмаган бемор имомнинг шу намоздан фориғ бўлишини кутиб, кейин пешин намозини ўқигани яхшидир. Зеро, жума намози ўқилаётган вақтда пешин ўқиш макруҳдир.
«Оламгирия», «Музмарот».
232-ФАТВО
Шаръан мусофир номини олиб, айрим имтиёзларга эга бўлиши учун киши энг камида уч кеча ва кундузлик йўлни босиб ўтишни ният қилиб йўлга чиққан бўлиши керак. Йилнинг энг қисқа кунларидаги уч кеча ва кундузлик йўл одамнинг пиёда ёки туянинг юриш тезлиги билан ўлчанади. Мусофирга бериладиган имтиёзлар – тўрт ракатли фарз намозларнинг икки ракатга айланиши, Рамазон рўзасини тутиш-тутмаслик ихтиёри, пойабзалга уч кечаю кундуз масҳ тортиш мумкинлиги, жума ва икки ҳайит намозининг соқит бўлиши кабилардир.
«Оламгирия», «Сирожия»,
«Табйин».
233-ФАТВО
Уч кеча ва кундузлик масофа эртадан кечгача йўл юриш билан белгиланмайди. Сафар масофаси тонгда йўлга чиқиб, пешин вақти киргунича йўл босиб, сўнгра бир жойда дам олиб, тунаб, яна эртаси тонгда йўлга чиқиб, пешингача юриб, учинчи куни ҳам шу тариқа йўл юриш билан ўлчанади. Фарсах ёки километр билан ўлчаш шарт эмас. Зеро, ҳар бир йўлнинг ўзига хос қулайлиги ва қийинчиликлари бор.
«Оламгирия», «ал-Жавҳара»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
Изоҳ:
Шунга кўра, сафар масофасини км билан белгилашда уламолар ўртасида қадимдан ихтилоф мавжуд. Баъзилар буни 80, бошқалар 90, айрим уламолар 100 км деб ҳисоблайдилар.
234-ФАТВО
Мусофир кўзлаган манзилнинг иккита йўли бўлиб, бири узоқ, иккинчиси яқин бўлса, узоғи уч кечаю кундузлик, яқини икки кечаю кундузлик масофани ташкил этса, узоғи билан юрсагина мусофир ҳисобланади.
«Оламгирия», «Қозихон».
235-ФАТВО
Уч кечаю кундузлик йўлни улов билан икки кунда босиб ўтган бўлса ҳам мусофир ҳисобланиб, тўрт ракатли фарз намозларни қаср (икки ракат) қилиб ўқийди.
«Оламгирия», «Жавҳара».
236-ФАТВО
Мусофир одам қаср ўқиши, яъни тўрт ракатли фарз намозларни икки ракат қилиб ўқиши вожибдир. Борди-ю, тўрт ракат ўқиб, икки ракатдан кейин ўтирган бўлса, намози дуруст ҳисобланади. Лекин кейинги икки ракат нафлни қўшиш билан саломни кечиктиргани учун гуноҳкор бўлади. Аммо биринчи қаъдага ўтирмаган бўлса, намози бузилади.
«Оламгирия», «Ҳидоя».
237-ФАТВО
Баъзи уламолар сафарда суннат намозларини ўқимасликка рухсат берган бўлсалар-да, хавф-хатарли ерларда ўқимаслик, барқарор, тинч жойларда ўқиш авлодир.
«Оламгирия»,
«Важизи Кардарий».
238-ФАТВО
Мусофир намозларни қаср қилиб ўқишни уйида ният қилган вақтидан эмас, балки йўлга тушиб, шаҳри ёки қишлоғининг чекка уйлари ортида қолган жойдан бошлайди. Сафардан қайтишда ҳам худди шу ерга келганидан кейин қасрни тўхтатиб, тўла ўқишга ўтади.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«Татархония».
239-ФАТВО
Уч кеча-кундузлик йўлга чиқишни ният қилмай сафарга чиқса-ю, бир ойлик йўл босиб ўтган бўлса ҳам, шаръан мусофир ҳисобланмайди. Масалан, отини қидириб узоқ масофагача излаб борган одам қанча йўл босгани билан ниятсиз бўлгани учун мусофир саналмайди. Аммо уйига қайтишда мусофирга айланади. Зеро, сафар масофасидаги уйига боришни ният қилди.
«Оламгирия», «Табйин».
240-ФАТВО
Мусофир сафар масофасини босиб ўтгач, бирор шаҳар ёки қишлоқда энг ками ўн беш кун туришни ният қилиб тўхтаса, мусофирлик имтиёзлари соқит бўлади. Шунингдек, сафар масофасини босиб ўтмай туриб, бирор жойда ўн беш кун туришни ёки уйига қайтишни ният қилса ҳам, муқимга айланиб, мусофирлик имтиёзларидан холи бўлади.
«Оламгирия», «Ҳидоя».
241-ФАТВО
Саҳро ва дашту биёбонларда чодир тикиб яшайдиган кўчманчи қабила кишилари агар бир жойда ўн беш кун ва ундан ортиқ туришни ният қилишса, Абу Юсуфдан (р.ҳ.) қилинган икки хил ривоятнинг бирига кўра, муқимга айланадилар.
«Оламгирия», «Ҳидоя».
242-ФАТВО
Бир шаҳарга келган мусофир ишим битган куни қайтаман, деган ният билан бир неча йил туриб қолса ҳам, муқимга айланмайди.
«Оламгирия», «Таҳзиб».
243-ФАТВО
Мусофир 15 кун ёки ундан ортиқ вақт икки манзилда туришни ният қилса, қаралади: агар ўша икки жой ўзига мустақил маконлар бўлиб, бири иккинчисига тобе бўлмаса, муқимга айланмайди. Агар 15 кун кундузи бир қишлоқда, тунда иккинчи қишлоқда бўламан, деб ният қилса, тунайдиган қишлоққа кириши билан муқимга айланади.
«Оламгирия», «Муҳит».
244-ФАТВО
Ҳожи Макка шаҳрига зулҳижжа ойининг биринчи куни кириб келиб, 15 кун ёки ортиқроқ тураман, деб ният қилгани билан муқим бўлиб қолмайди. Зеро, ойнинг саккизинчи куни Минога, тўққизинчи куни Арафотга чиқиб кетиши керак. Демак, 15 куни бир жойда ўтмай, бўлиниб туради. Шунинг учун мусофирлигича қолиб, намозларни қаср қилиб ўқийверади.
«Оламгирия»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
245-ФАТВО
Савдогар бир шаҳарга бориб, ҳожатимни адо этгунимча 15 кун тураман, деб ният қилса, муқимга айланмайди. Зеро, эртароқ ҳожати битса, юртига қайтиши аниқ. Демак, 15 кун туришига ишончи мустаҳкам эмас. Бинобарин, ният ҳам барқарорликдан йироқ.
«Оламгирия»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
246-ФАТВО
Бировга тобе ҳолда сафарга чиқувчиларнинг мусофир ёки муқимга айланиши уларнинг раҳбарига боғлиқ. Яъни, унинг нияти ва қарорига қараб, буларнинг ҳоли ўзгариб туради. Масалан, шогирдлар устозига, хотинлар эрларига, мардикор хўжайинига қараб иш кўради. Ўзларича мусофир ёки муқим бўлишни ният қилишлари мумкин эмас.
«Оламгирия», «Муҳит».
247-ФАТВО
Мусофир намоз ичида, шу шаҳарда 15 кун ёки ундан ортиқ туришни ният қилса, намозини қаср қилмай, тўрт ракат ўқийди. Бунда унинг якка ёки имомга иқтидо қилиб ўқиётгани, ёхуд масбуқ эканининг фарқи йўқ.
«Оламгирия», «Муҳит».
248-ФАТВО
Намозни кеч бошлагани учун уни тугатмасидан вақти чиқса ва шундан кейин мусофир 15 кун ёки ундан кўпроқ туришни ният қилса, намози қасрлигича қолади. Агар намозни бузиб қўйса, шу намознинг қазосини икки ракат ўқийди.
«Оламгирия», «Хулоса».
249-ФАТВО
Мусофир бошқа мусофирларга имом бўлиб намоз ўқиётганида таҳорати сингач, орқадан бир мусофирни ўрнига қўйиб, таҳоратини янгилаш учун чиқиб кетганидан кейин, вақтинча имомлик қилаётган намозхон 15 кун шу шаҳарда туришни ният қилса, орқадагиларнинг намози қасрдан тўрт ракатга ўзгармайди. Биринчи таҳорати синган имом агар масжиддан чиқмай туриб шундай ният қилса, ўзининг ҳам, иқтидо қилган мусофирларнинг ҳам қаср намозлари тўрт ракатга ўзгаради.
«Оламгирия», «Заҳирия».
250-ФАТВО
Мусофир муқимга иқтидо этиб намоз ўқиса, қаср қилмай, тўрт ракат ўқийди. Аммо намозни бузиб қўйиб, ўзи қайта ўқимоқчи бўлса, яна қаср қилади. Агар муқимга нафл нияти билан иқтидо этган бўлса-ю, намозни бузиб қўйиб, қайта ўқимоқчи бўлса, тўрт ракат ўқийди.
«Оламгирия», «Табйин».
251-ФАТВО
Жума куни заволдан олдин ёки кейин сафарга отланиш макруҳ эмас. Лекин шаҳарни тарк этгунига қадар жума вақти чиқмаслигини билса, жумани ўқиб, сўнгра кетиши лозим. Аксинча қилса, макруҳдир.
«Оламгирия», «Муҳит».
252-ФАТВО
Машойихларимиз сўзига кўра, кўпчилик кишиларда икки хил ватан бўлади. Биринчиси – ватани аслий. Яъни, аҳл-оиласи ва мол-мулки турадиган ватан. Иккинчиси – ватани иқомат. Яъни, ватани аслийдан вақтинча келиб яшайдиган иккинчи турар жойи. Бунда камида 15 кун яшашни ният қилиши шарт. Кўпига чегара йўқ. Ватани аслийдан аҳл-оиласи билан иккинчи ватанга кўчиб борса, олдинги жойига келганда мусофир ҳукмида бўлади. Аммо аҳл-оиласини олиб кетмай, иккинчи яшаш жойида янги оила қурса, ҳар икки ватанда ҳам муқим ҳисобланади. Ватани аслий сафар билан ёки бошқа жойдаги иқомат жойи билан йўқ бўлмайди. Аммо 15 кунлик иқомат жойи сафар билан ҳам, иккинчи иқомат жойига бориш билан ҳам йўқ бўлади.
«Оламгирия», «Кифоя»,
«Табйин».
253-ФАТВО
Агар ватани аслийда ҳовли ва ерини қолдириб, аҳл-оиласи ва кўчлари билан бошқа жойга бориб ватан тутса, олдингиси ҳам ватани аслийлигича қолади.
«Оламгирия», «Зоҳидий».
254-ФАТВО
Мусофир намоз ўқий деса, ўғри ва қароқчилар нарсаларини талаб кетиши хавфи бўлса, намозни ўқимаслиги мумкин.
«Оламгирия», «Ғароиб».
255-ФАТВО
Фарз намозини узрсиз улов устида ўқиш жоиз эмас. Узр деганда, уловдан тушса, ўзи, кийими ёки уловига ўғри, йиртқич ёки душман тажовуз қилишидан қўрқиши, уловга қайтиб минишига кўзи етмаслиги ёки ер лой бўлиб, қуруқ жойнинг йўқлиги кабилар назарда тутилади.
«Оламгирия», «Шарҳул-Канз», «Муҳит».
256-ФАТВО
Улов устида намоз ўқишга тўғри келиб қолса-ю, уловнинг айрим жойларига нажосат теккан бўлса, баъзи уламолар эгар билан узанги пок бўлса, зарари йўқ, десалар, бошқалари, эгарнинг ўзи пок бўлса, кифоя, деганлар. Лекин «Канзул ибод» китобига шарҳ ёзган аллома Бадриддин Айний, уловдаги нажосат қаерда бўлишидан қатъи назар, намозга зарарсиздир, деб айтганлар.
«Оламгирия»,
«Шарҳул-Канз».
257-ФАТВО
Сузиб бораётган кемага минган одам намозни тик ҳолда ўқишга қодир бўлса-да, узрсиз ўтириб ўқиши жоиз. Лекин кароҳияти бор. Бу Абу Ҳанифа (р.ҳ.) сўзидир. Аммо Абу Юсуф билан Имом Муҳаммад (р.ҳ.) наздида, жоиз эмас. Демак, узрсиз ўтириб ўқилмагани яхши экан. Кема боғлиқ ҳолда, сузмай турган бўлса, барча уламолар наздида, узрсиз ўтириб ўқиш жоиз эмас.
«Оламгирия»,
«Таҳзиб».
258-ФАТВО
Жума намозининг фарзлиги Қуръон, суннат ва ижмо билан собит бўлгани боис, уни инкор этиш куфр ҳисобланади. Жуманинг фарз бўлиши учун намозхонда олтита шарт топилиши керак. Яъни, шаҳарда яшаш, сиҳат-саломатлик, ҳуррият (яъни қул бўлмаслик), эркак ва балоғат ёшида бўлиш ҳамда кўз билан оёқлар соғломлигидир. Баъзи уламолар ақлни ҳам қўшишган. Лекин шулардан саломатлик, шаҳарда яшаш, ҳуррият, эркаклик каби шартлар топилмаган кишилар жума намозини ўқисалар, жоиз ҳисобланиб, пешин намози зиммаларидан соқит бўлади.
Жумани адо этиш учун бешта шарт белгиланган. Улар – шаҳар ёки унинг ҳудуди, рухсатномага эга масжид, хутба, жамоат ва пешин вақти бўлишидир.
«Оламгирия», «Мухтасар»,
«Бадое», «Канз».
259-ФАТВО
Абу Ҳафс Кабир (р.ҳ.) сўзига кўра, мардикорнинг жума намозига боришига хўжайини қаршилик қилиши мумкин. Аммо Абу Али Даққоқнинг (р.ҳ.) наздида, шаҳарда бўлса, қаршилик қилишга ҳақи йўқ. Лекин жумага бориб-келгунича кетган вақти учун иш ҳақидан ушлаб қолади. Бу ҳам масжид узоқ бўлсагина мумкин. Бироқ яқин бўлса, ҳақидан ушлаб қолмайди. Жумага бориб-келгунича ўтган вақти учун мардикорнинг ҳақ талаб қилиши ҳам жоиз эмас.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
260-ФАТВО
Мужтаҳид имомлардан Абу Юсуф, Муҳаммад ва Кархий (р.ҳ.) каби зотлар бир шаҳарда биттадан ортиқ жума ўқиладиган жоме масжиди бўлмаслиги керак, деган масалада кенгроқ изланиш олиб бориб, бир шаҳарда иккита ёки учтагача жоме масжиди бўлиши мумкин, деган қарорга келганлар. Аммо Имом Муҳаммаднинг (р.ҳ.) Абу Ҳанифадан (р.ҳ.) қилган ривоятида бир шаҳарда учтадан ортиқ жоме масжидида ҳам жума намози ўқилиши мумкин, дейилади.
«Оламгирия», «Бадое».
261-ФАТВО
Жума ўқилмайдиган кичик қишлоқдан шаҳарга бир кун туриш учун келган одам жума кунига тўғри келиб қолса, жума намозини ўқиши зарур. Лекин шу куни уйига қайтадиган бўлса, жума ўқиши лозим эмас. Аммо шунда ҳам жумани ўқиб кетса, ажрга эга бўлади.
«Оламгирия», «Қозихон», «Тажнис».
262-ФАТВО
Жума вожиб бўлмаган кишилар пешинни жамоат бўлиб, азон ва иқомат билан ўқийверадилар. Шаҳарда юрган мусофирлар, жумага бора олмаган шаҳарликлар пешин намозини жамоат бўлмасдан, якка-якка ҳолда ўқийдилар.
«Оламгирия», «Қозихон».
263-ФАТВО
Арафотда жума намози ўқилмайди. Абу Ҳанифа ва Имом Муҳаммад (р.ҳ.) сўзига кўра, бир шаҳарнинг бир неча жойида жума намози ўқилиши мумкин. Шу сўзга амал қиламиз. Қаттиқ ёғаётган ёмғир жума намозига бормасликка узр бўла олади.
«Оламгирия», «Муҳит», «Хулоса».
264-ФАТВО
Жума намозидан олдин имомнинг хутба ўқиши фарз. Хутбанинг фарзлари бизнинг ҳанафий мазҳабимизга кўра, иккита. Бири – пешин вақтида, лекин жумадан олдин ўқилиши. Иккинчиси – Аллоҳнинг зикри. Яъни, ҳамду сано ё таҳлил, ёки тасбеҳ айтилиши. Хутбанинг суннатлари 15 та. Улар – таҳоратли бўлиш, тик туриш, қавмга юзланиш, «Аъузу...»ни ичида айтиш, хутбани қавмга эшиттириш, ҳамд билан бошлаш, Аллоҳнинг зоту сифатларига хос санолар айтиш, икки шаҳодат калимасини ўқиш, Пайғамбаримизга салавот айтиш, панду насиҳат қилиш, оятлардан ўқиш, иккинчи хутбада ҳамду сано ва салавотларни такроран айтиш, мусулмонлар ҳақига дуо қилиш, ҳар икки хутбани қисқароқ ўқиш, икки хутба орасида бир оз ўтириш ва хутбани минбарда айтиш ҳам суннат амаллардан дейилган.
«Оламгирия», «Шарҳи Ҳидоя»,
«ал-Баҳрур-роиқ».
265-ФАТВО
Агар хутбани айтганидан кейин таҳоратини янгилаш ҳаракатида ўрнига имомликка бошқа одамни қўймоқчи бўлса, ўша одам хутбани эшитган бўлиши шарт. Акс ҳолда, имомлиги дуруст бўлмайди. Аммо хутба ўқиган имом намозни бошлаганидан кейин таҳоратга чиқадиган бўлса, ўрнига хутбани эшитган одамни қўйиши шарт эмас.
«Оламгирия», «Кофий»,
«Таҳзиб».
266-ФАТВО
Жума хутбасини ўқиш учун имом минбарга чиқиши билан намозхонларга ҳар қандай намоз, гап, салавот, еб-ичиш каби амаллар тақиқланади. Ҳатто биров ножўя иш қилаётган бўлса ҳам, уни қайтариш учун овоз чиқармасдан қўл билан ишора қилиш лозим.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«Хулоса».
Изоҳ:
Билиб қўйиш лозимки, араблар жума хутбасини араб тилида айтадилар. Шунинг учун улар бир йўла иккинчи азондан бошлаб, иккита хутбани ўқийдилар. Аммо бизнинг диёримизга ўхшаш ажам юртларида биринчи азонгача маҳаллий тилда мавъиза қилинади. Бу хутба эмас. Гапириш каби ишлар тақиқланадиган хутба – бу бизда иккинчи азондан кейинги хутбадир.
267-ФАТВО
Жума хутбасига ҳозир бўлганлар тиз чўкиб ўтирадими ё чордона қурибми, ёки бошқача ўтирадими, фарқи йўқ. Лекин намозда ўтиргандек чўккалаб ўтириш мустаҳабдир.
«Оламгирия», «Музмарот»,
«Меърож».
268-ФАТВО
Нафл ўқиб турганида имом иккинчи азондан кейинги хутбани ўқий бошласа, сажда қилмаган бўлса, нафлни тўхтатиб, хутбага қулоқ солади. Агар сажда қилиб қўйган бўлса, икки ракатни тугатиб, сўнгра хутбага қулоқ солади.
«Оламгирия»
269-ФАТВО
Имомликка жума хутбасини ўқиган одам ўтиши шарт эмас.
«Нафъул-муфтий», «ад-Дуррул-мухтор».
Изоҳ:
Бу ерда шарт эмас, дейилишидан, хутба ўқиган кишининг имомликка ўтишининг афзаллиги маълум бўлади. Лекин шарт эмаслиги баъзи ҳолатларда енгиллик пайдо қилади.
270-ФАТВО
Беморга қараш хизматида бўлиб турган кишига жумага бориш вожиб эмас.
«Нафъул-муфтий», «ад-Дуррул-мухтор».
271-ФАТВО
Жума намози дуруст бўлмоғи учун жамоат мавжудлиги ҳам шарт. Бунда имомдан ташқари камида уч киши ҳозир бўлиши керак. Улар хутбани тинглаган бўлишлари шарт эмас, балки имомликка яроқли кишилардан бўлишлари зарур. Ўзи уч кишидан иборат жамоатда бири аёл ёки сағир, ёхуд имомликка яроқсиз бўлса, жума ўқилиши дуруст эмас.
«Оламгирия», «Фатҳул-Қадир», «Муҳит».
272-ФАТВО
Шаҳарда узрсиз жума ўқимаганлар жума намози тугамагунича пешин намозини ўқимай туришлари лозим. Бемор ва мусофирлар ҳам пешин намозини жумадан кейин ўқишлари мустаҳабдир.
«Оламгирия», «Канз», «ал-Важиз».
273-ФАТВО
Бемор одам касаллиги енгиллашгани сабабли пешин намозини уйида ўқиганидан кейин жоме масжидига бориб, жума намозини ўқиса, ўқиган пешин намози нафлга айланади. Имомни «Аттаҳийёт» ўқиётганида ёки саҳв саждаси қилаётганида топса ҳам, иқтидо қилиб, жумани ўқийвериши лозим. Бу Абу Ҳанифа билан Абу Юсуф (р.ҳ.) сўзидир.
«Оламгирия», «Ниҳоя».
274-ФАТВО
Икки ҳайит намози вожиб амаллар сирасига киради. Шартлари жума шартлари билан бир хил. Фақат буларда хутба шарт эмас, балки суннатдир. Хутба жумада намоздан олдин ўқилса, икки ҳайит намозида ундан кейин ўқилади. Рамазон ҳайити намози узр билан эртаси куни ўқилиши мумкин. Қурбон ҳайити намози узрли ва узрсиз уч кунгача ўқилаверади.
«Оламгирия», «Муҳит», «Мухтасар».
275-ФАТВО
Ҳайит намозига кеч келиб, имомни рукуда топган киши тик ҳолда «Таҳрима такбири»ни айтгач, қарайди: агар имом рукудан бошини кўтармасидан олдин ҳайит намозининг учта такбирини айтишга улгурса, тик ҳолда айтиб, кейин руку қилади. Улгурмайдиган бўлса, руку қилиб, унда такбирларни айтиб тугатади. Лекин уч такбирни рукуда айтганида қўлларини кўтармайди. Борди-ю, рукуда такбирларни айтаётганида имом рукудан бошини кўтарса, имомга эргашиб, у ҳам бош кўтараверади. Айтилмай қолган такбирлар соқит бўлади.
«Оламгирия», «ас-Сирожул-ваҳҳож»,
«Кофий».
276-ФАТВО
Ҳайит намозининг биринчи ракатида имом қироатидан олдин уч такбир айтишни унутиб, қироат қилиб қўйган бўлса, буни қироатдан кейин айтиши ҳам мумкин. Агар рукуга борганда эсига тушса, такбирларни қўл кўтармай, рукуда айтса ҳам бўлади.
«Оламгирия», «Татархония».
277-ФАТВО
Қурбон ҳайити намози узр билан эртасига ёки учинчи кунда ўқилса, кароҳияти йўқ. Аммо узрсиз ҳайитдан кейинги кунларга қолдириш жоиз бўлса-да, макруҳдир. Рўза ҳайити намозини эса, узрсиз бир кунга кечиктириш ҳам жоиз эмас.
«Оламгирия», «Жавҳара», «Табйин».
278-ФАТВО
Ҳайит намози билан жаноза намозини ўқиш бир вақтга тўғри келиб қолса, биринчи бўлиб ҳайит намози, кейин жаноза ўқилади. Ҳайит намозининг хутбаси жаноза намозидан кейин ўқилади.
«Оламгирия», «Қуня».
279-ФАТВО
Қурбон ҳайитининг Арафа кунги бомдод намозидан бошлаб «Ташриқ кунлари»нинг охирги куни аср намозидан кейингача жамоат билан ўқилган ҳар бир фарз намозидан сўнг «Ташриқ такбири»ни бир марта айтиш вожиб. Ўқилиши бундай: «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар. Ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар, Аллоҳу акбар. Валиллаҳилҳамд». У ҳаммага эмас, балки шаҳарда яшовчи эркакларга, муқимга иқтидо қилган мусофир ва аёлларга вожиб бўлади. Ёлғиз ўзи ўқувчи одам бу такбирни айтмайди.
«Оламгирия», «Мухтасар».
280-ФАТВО
Имом «Ташриқ такбири»ни айтмаса, иқтидо қилувчилар дарҳол айтиб юбормасдан, унинг ҳақиқатан такбирни унутганига ва айтмаслигига тўла ишонч ҳосил қилишлари лозим. Масалан, гапириб қўйиши, бошқа зикр-тасбеҳларни бошлаши, масжиддан чиқишга ҳаракат қилиши каби ҳолатлар содир бўлса, шундагина такбирни муқтадийларнинг ўзлари айтадилар.
«Оламгирия», «Табйин».
281-ФАТВО
Қуёш тутилганда жоме масжидида ёки кенг майдонда жума масжидининг имоми жамоат билан икки ракат нафл намоз ўқиши суннат амаллардандир. Товушсиз, узунроқ қироат қилинади. Намоздан сўнг узоқ дуо ўқилади. Агар имом келмаса, жамоат якка-якка бўлиб ўқишади. Лекин Имом Ҳалвоний (р.ҳ.) сўзига кўра, жума, ҳайитга ўтиб юрган имом узр билан кела олмай, бошқа бирор кишининг имом бўлиб ўқишига буюрса, жоиздир. Қавмга малол келтирмаслик мақсадида имом қироатни узун қилса, дуонинг қисқароқ бўлишига эътибор беради. Дуони узоқ қилмоқчи бўлса, қироатни ихчамлаштиради.
«Мухтасар», «Оламгирия»,
«Жавҳара».
282-ФАТВО
Ой тутилганда ҳам худди қуёш тутилгандаги каби икки ракат нафл намоз ўқилади. Фақат бунда жамоат билан эмас, балки ҳар ким ўзи якка ҳолда ўқийди. Шунингдек, қаттиқ шамол, бўрон кўтарилганда, қор ёки ёмғир тинмай қаттиқ ёғаверганда, осмон қизариб кетганда, кундузни зулмат қоплаганда ёки бирор касаллик оммавий равишда тарқалганда, зилзилада, чақмоқ кўп чаққанда, юлдузлар кўп учганда, тунда ортиқча ёруғлик пайдо бўлганда, душмандан хавф кучайганда ҳам икки ракат нафл намоз ўқиб, Аллоҳдан нажот сўраш тавсия этилади. Ой тутилганда ва юқорида эслатилган ҳолатларда жамоат билан эмас, балки ҳар ким ўз уйида ўқийди.
«Оламгирия», «Муҳит»,
«Сирожия», «Табйин».
Бугун, 30 октябрь куни пойтахтимизда “Орфан касалликлари ташхиси ва даволаш” мавзусида халқаро форум бошланди. Мазкур муҳим тадбирда дунёнинг 15 дан ортиқ давлатларидан делегациялар, соғлиқни сақлашга соҳасига доир вазирлик, халқаро ва маҳаллий ташкилот мутасаддилари турли эксперт ва мутахассислар иштирок этмоқда. Форум таниқли дин пешволари ва тиббиёт мутахассисларини бирлаштириши билан ҳам катта аҳамиятга бўлди.
Мазкур форум жамиятдаги энг оғриқли мавзулардан бири бўлган болалардаги ирсий-генетик касалликларнинг олдини олиш ва даволаш масалаларига бағишланади.
Халқаро анжуманда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Шайх Нуриддин Холиқназар ҳазратлари нутқ қилиб, турли касалликларнинг олдини олиш ва даволашда диний-миллий қадриятларнинг ўрни, дин пешволари орфан касалликларининг маънавий, диний ва ижтимоий жиҳатларини муҳокама қилишга доим тайёр эканини таъкидлаб, беморлар дардига малҳам бўлиш, хусусан, ирсий-генетик касалликлар билан азият чекаётган ёш болаларнинг ҳаётини сақлаб қолишга ҳисса қўшиш савобли иш эканини алоҳида қайд этдилар.
Шунингдек, Ислом инсониятни бахтли-саодатли бўлиши учун дини, жони, ақли, насли ва молини муҳофаза қилишга чақириши, Аллоҳ таоло ҳаёт неъматини инсонларга омонат қилиб бераркан, уни муҳофаза қилишга амр этиши, ақлнинг улуғ неъматлиги, шу сабабли динимиз ақлга салбий таъсир қилувчи, унинг фаолиятини бузувчи зарарли нарсалар истеъмол қилишни тақиқлашини баён қилдилар.
Шу билан бирга, Аллоҳ таоло инсон наслини муҳофаза қилиш учун никоҳни жорий қилгани, у бузуқликнинг ҳар қандай туридан қайтариши, наслни муҳофаза қилиш йўлида никоҳ шартномасини тузишдан олдин икки томонни тиббий кўрикдан ўтишини ҳам маъқуллашини таъкидладилар.
Форум иши давом этмоқда.
ОРФАН КАСАЛЛИКЛАРИ ТАШХИСИ ВА ДАВОЛАШ БЎЙИЧА ХАЛҚАРО ФОРУМДАГИ
ЎЗБЕКИСТОН МУСУЛМОНЛАРИ ИДОРАСИ РАИСИ, МУФТИЙ ШАЙХ НУРИДДИН ХОЛИҚНАЗАР ҲАЗРАТЛАРИНИНГ МАЪРУЗАСИ
Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳу!
Аллоҳ таолога шукрки, аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш, оналик ва болаликни муҳофаза қилиш бўйича миллий дастурлар амалга ошириб келинмоқда. Шу билан бирга, кам учрайдиган (орфан) ва ирсий-генетик касалликларга чалинган болаларга вақтида ташхис қўйиш ва даволашга қаратилган тиббий ҳамда ижтимоий ёрдамни яхшилаш ишлари ҳам давом этмоқда.
Бугун бўлиб ўтаётган форум жамиятдаги энг оғриқли мавзулардан бири бўлган ирсий касалликларнинг олдини олиш ва даволаш юзасидан ташкил этилаётгани билан янада аҳамиятлидир.
Ҳурматли азизлар!
Таъкидлаш лозимки, инсонларнинг соғлом турмуш кечириши ҳар қандай жамиятда энг муҳим масалалардан бири ҳисобланади. Убайдуллоҳ ибн Миҳсон Ансорий Хотмий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«مَنْ أَصْبَحَ مِنْكُمْ آمِناً فيِ سِرْبِهِ، مُعَافىً فيِ جَسَدِهِ، عِنْدَهُ قُوتُ يَوْمِهِ، فَكَأَنَّمَا حِيزَتْ لَهُ الدُّنْيَا بِحَذَافِيرِهَا».
“Ким манзили тинч, тани саломат, бир кеча-кундузлик озуқаси бор ҳолда тонг оттирса, гўё унга бутун дунё тўлалигича берилибди”, дедилар” (Имом Термизий ривояти).
Ҳадиси шарифга эътибор билан қарасак, жамият фаровонлиги ва тараққиёти учун хизмат қилувчи учта улуғ неъмат: тинчлик, саломатлик ва бир кунлик ризқ ҳақида сўз бормоқда.
Динимиз инсониятни бахтли-саодатли бўлиши учун хизмат қилувчи “шариатнинг бош мақсадлари” деб номланган беш мақсадни муҳофаза қилишга чақиради. Улар: дин, жон, ақл, насл ва мол муҳофазаси. Ушбу заруратларнинг учтаси биз сўз юритаётган мавзу билан чамбарчас боғлиқ экан, шулар ҳақида сўз юритсак:
Биринчиси жон муҳофазаси. Аллоҳ таоло ҳаёт неъматини инсонларга омонат қилиб бераркан, уни муҳофаза қилишга амр этади. Ирсий касалликлар нафақат инсон жони ва саломатлиги, балки унинг ижтимоий ва руҳий ҳолати учун ҳам зарар экани маълум.
Иккинчиси ақл муҳофазаси. Ақл улуғ неъматлардан бири. Динимиз барча ишларда инсоннинг ақли расо бўлишини шарт қилади. Шу сабабли динимиз ақлга салбий таъсир қилувчи, унинг фаолиятини бузувчи зарарли нарсалар истеъмол қилишни таъқиқлайди.
Насл муҳофазаси. Аллоҳ таоло инсон наслини муҳофаза қилиш учун никоҳ аталмиш ақдни жорий қилди. Шунингдек, бузуқликнинг ҳар қандай туридан қайтарди. Шунингдек, наслни муҳофаза қилиш йўлида никоҳ шартномасини тузишдан олдин икки томонни тиббий кўрикдан ўтишини ҳам маъқуллайди.
Таҳлилларга кўра, орфан ва ирсий-генетик касалликларнинг келиб чиқиши сабаблари гиёҳванд, ақлни кетказадиган моддалар истеъмоли ва зино-фаҳш каби иллатлар экани маълум. Юқорида қайд этилган учта мақсадга амал қилиниши мана шундай касалликлардан ҳимоя қилишда муҳим омил бўлади.
Қадрли давра суҳбати иштирокчилари!
Ирсий-генетик касалликлар келиб чиқишининг яна бир сабаби яқин қариндошлар ўртасидаги никоҳ бўлиб, унда кўплаб салбий оқибатлар мавжуд. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу яқин қариндошлари билан никоҳланишга одат қилган Бану Соиб қабиласига қарата бундай деди:
«مَاليِ أَرَاكُمْ يَا بَنِي السَّائِبِ قَدْ ضُوِيْتُمْ، غَرِّبُوا النِّكَاحَ لاَ تُضْوُوا»
“Эй Бану Соибликлар, нега мен сизни бунчалик заиф кўряпман?! Никоҳда бегоналашинг, заиф болалар туғилмайди”.
Имом Шофеий раҳматуллоҳи алайҳ бир қавмга оид бўлган инсонларнинг никоҳи ҳақида бундай деган:
«لَيْسَ مِنْ قَوْمٍ لاَ يَخْرُجُونَ نِسَائُهُمْ إِلَى رِجَالِ غَيْرِهِمْ وَلاَ يَخْرُجُونَ رِجَالُهُمْ إِلىَ نِسَاءِ غَيْرِهِمْ إِلَّا جَاءَ أَوْلاَدُهُمْ حَمْقَى».
“(Никоҳда) аёллари ўз қавмининг эркакларидан, эркаклари эса ўз қавмининг аёлларидан бошқага чиқмаган қавмларнинг фарзандлари ақли заиф бўлади”.
Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ “Иҳё” асарида никоҳ бобида яқин қариндошлар билан оила қурмаслик риоя қилиш лозим бўлган ишлардан деб таъкидлаган.
Тиббиёт илмидан маълумки, яқин қариндошлар ўртасидаги никоҳ сабабли кўп салбий асоратлар юзага келади. Жумладан, фарзандларни тузалмас ирсий касалликлар ва туғма нуқсонлар билан дунёга келиши, бир ёшгача бўлган болалар ўртасидаги ўлим сонининг кўплиги, аёллар ва эркаклар бепуштлиги кабиларни мисол қилиш мумкин.
Ҳурматли азизлар!
Пайғамбаримиз алайҳиссалом соғлиқни сақлашга тарғиб қилиш билан бирга, беморликни даволаш борасида ҳам гўзал хитоб қилганлар: “Аллоҳ дардни ҳам, давони ҳам туширган ва ҳар бир дардга давосини қилиб қўйган. Шундай экан, даволанинглар”.
Шунингдек, касалликни кечикиб даволагандан кўра, унинг олдини олган афзалдир. Имом Мотуридий ҳазратлари: “Тириклик қадрига соғлиқ пайтингда етгил!”, деганлар.
Киши касалликка йўлиққанда дардига шифо бўладиган омиллардан фойдаланиб, ўзига муолажа қилиши лозим. Агар у ўз саломатлигига эътибор бермаслиги туфайли зарар етадиган бўлса, гуноҳкор бўлади.
Тансиҳатлик бўлмаса, одам бу дунёда бахтли бўлишини тасаввур ҳам қилиб бўлмайди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Икки неъмат борки, кўп одамлар улардан ғафлатдалар. Улар соғлик ва фароғат”, дедилар (Имом Бухорий).
Муборак ҳадисларда келтирилганидек, “Аллоҳдан яқийн (мустаҳкам иймон)ни ва мустаҳкам соғликни сўранглар. Зеро, одамларга яқийн ва мустаҳкам соғликдан кўра яхши нарса берилмаган” (Имом Термизий ривояти). Демак, бандага Аллоҳ томонидан берилган неъматлар ичида энг биринчиси мустаҳкам иймон турса, ундан кейин соғлик туради.
Ҳикматларда келганидек, соғлом ақл саломат жисмни талаб қилади. Улар асло айро тасаввур қилинмайди. Ҳатто жаннатда ҳам “саломатлик” янграйдиган сўздир. Ҳақ таоло Қиёмат куни жаннатга кирган бандаларига қарата:
ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آَمِنِينَ
“У (ер)га соғ-саломат, тинч-омон кирингиз!” деб марҳамат қилади (Ҳижр, 46).
Аллоҳ таоло барчамизни бу дунёда турли бало-офатлар, дардлардан йироқ айласин, халқларимизга тинчлик-офият ато этсин ва бу соҳада бошланган ҳамкорликларимизга қут-барака ва улкан зафарлар берсин.
Вассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳу.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа