28 Декабр, 2025, 8 Ражаб, 1447
28 Декабр, 2025, 8 Ражаб, 1447
Ҳаво йўллари қатнови пайдо бўлмаган, автомобиль транспорти тўла ривожланмаган Усмонлилар империяси даврида Макка-Мадина каби муқаддас ерларга сафар қилиш ўзига яраша машаққатли ва бироз хавфли эди. Ҳижозга борадиган темир йўлнинг қурилиши вазиятни енгиллатарди. Макка ва Дамашқни боғлаш мақсадида қурилган поезд йўли Усмонли умумий темир йўл тармоғининг бир қисми бўлиб, зиёратчилар учун пойтахт Истанбулдан ҳаж ё умрага бориш имконини берарди. Бу сафар йўли сезиларли даражада қисқариб, зиёратчиларга осонлик ва қулайлик туғдирарди.
Мутахассисларнинг фикрича, Истанбулдан Маккага беш кунда етиб олса бўларди.
Ўша пайтларда араб дунёсидаги мусулмон давлатлар ўртасида чегара йўқ эди, шунинг учун ҳам ҳаж зиёратига бориш учун на паспорт, на виза керак эди.
Темир йўл Усмонли салтанатини ҳарбий жиҳатдан мустаҳкамлаш ва Арабистон ярим оролини назорат қилишни ҳам мақсад қилган эди. Давлат аскарларига тўсатдан душман ҳужуми бўлса, Макка ва Мадинага ёрдам кучлари тезда етиб борарди.
Қуйидаги харитада Дамашқдан Маккага борадиган маршрут кўрсатилган. Йирик Усмонли темир йўл тармоғига уланган Ҳижоз темир йўли Султон Абдул Ҳамид II буйруғи билан 1900-йилларда қурилиб бошланди ва 1908 йил сентябрь ойида Мадинага етиб борди.
Мадина темир йўл станциясининг очилиши:
Ҳозирда вокзал музейга айлантирилган:
Темир йўл 1913 йилда расмий равишда фойдаланишга топширилган. Дамашқ биринчи бекат бўлиб, Амман, Ҳайфа ва Қуддус каби йирик шаҳарларда ҳам станциялар қурилди. Йўлдан ҳаж зиёратини адо этувчи зиёратчилар, шунингдек, давлат амалдорлари, савдогарлар ва кенг жамоатчилик фойдаланишган.
Ҳожилар вагоннинг орқасида чойга сув қайнатишади:
Ҳижоз поездининг ички қисми:
Ҳижоз темир йўл поездидаги йўловчилар:
Аммандаги Ҳижаз темир йўл станцияси (Иордания):
Дамашқдаги Ҳижоз темир йўл станцияси (Сурия):
Ҳайфадаги Ҳижоз станцияси (Фаластин):
Афсуски, Ҳижоз темир йўл тармоғи Биринчи жаҳон уруши бошланганлиги сабабли Маккага етиб бормади. Араб қўзғолони пайтида араблар инглизлар билан иттифоқдош бўлиб, Усмонли қўшинларига қўшимча кучлар юборишига йўл қўймаслик учун темир йўл тармоғининг бир қисмини портлатиб юборишди.
Файсал ибн Ҳусайн бошчилигидаги араб исёнчилари темир йўлни портлатди, кейинчалик у Британия ёрдами билан Ироқ қиролига айланди.
Охир-оқибат Усмонли империяси қулагач темир йўл бутунлай ишдан чиқди.
Темир йўл излари ва поезд қисмларини Арабистон чўлларида ҳамон кўриш мумкин.
Пўлатхон Каттаев,
ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи фанлари кафедраси
катта ўқитувчиси
Фазилатли шайх Муҳаммад Аввома ҳафизаҳуллоҳ айтадилар:
"Ҳиндистонлик уламо Шайх Абдулҳай Лакнавий роҳимаҳуллоҳ ҳақида эшитгансизлар. Шайх Абдулҳай Лакнавий роҳимаҳуллоҳ ҳинд уламолари орасида ниҳоятда машҳур олим бўлган. У зот роҳимаҳуллоҳ қирқ ёшга етмасдан, яъни ўттиз тўққиз ярим ёшда вафот этган, қирққа кириб улгурмаган. Шунга қарамай, у жуда улкан илмий мерос қолдирган: унинг ёзган асарлари 115 дан ортиқ! Уларнинг ичида кичик рисолалар ҳам, катта китоблар ҳам бор. Аммо ўша кичик рисолаларнинг ўзи ҳам катта бир китобнинг ўрнини боса оладиган даражада эди, чунки уларнинг ҳар бирида маълум бир илмий масала ниҳоятда пухта ва мукаммал тарзда ёритиб берилган.
Бунинг сабаби қуйидагича: Бир куни ўша пайтдаги Лакнав амири шайхнинг илм билан машғул бўлиб, унга чуқур шўнғиб кетгани ва ақлбовар қилмас истеъдоди ҳақида хабар топади ва уни ўз ҳузурига чақиртиради. Шайх амирнинг олдига боргач, амир у зотга шундай дейди…
Унинг шайхга нима деганини айтишдан аввал ушбу воқеани ҳикоя қилиб берган ҳинд уламоси менга айтган яна бир гапни зикр қилиб ўтай: "Биз олти кишидан иборат оила эдик: ота-онам ва тўрт нафар фарзанд - жами олти киши. Ойига тўрт рупий бизга кифоя қилар эди". Мазкур уламо Шайх Абдулҳай Лакнавий вафотидан ўттиз йил ўтиб туғилган. Яъни, ўша даврда тўрт рупий ҳозиргидан анча катта харид қувватига эга бўлиб, авваллари бу пулга бугунги кундан кўра кўпроқ нарса сотиб олиш мумкин эди. Шунга қарамай, бу киши: "Бизнинг оиламизга ойига тўрт рупий етарди", деяпти...
Энди аввалги гапимизга қайтсак: Шундай қилиб Лакнав амири Шайх Абдулҳайни ҳузурига чақиртириб, у зотга: "Мен сизга ўз ҳисобимдан ойига тўрт юз рупий маош тайинлайман. Сиз илм билан машғул бўлиб, ўзингизни илмга бағишланг!" дейди.
Шайх бу воқеадан кейин илмга буткул берилди ва ана шундай буюк натижага эришди! Эй ёшлар, эътибор беринг, айтилган рақамларни мулоҳаза қилинг! Тўрт юз рупий шайх учун нақадар катта маблағ бўлган. Нега? Айни мана шу нарса учун - мен сизларга айтмоқчи бўлган нарса шу: Толиби илмни ўз кафиллигига олиш, яъни илм талаб қилувчини моддий жиҳатдан таъминлаш!
Бу унинг илмга бўлган таъсиридир. Тарих бизга буни реал воқелик мисолида кўрсатиб бермоқда. Шу боис ушбу ишни барча мусулмонлар орасида, жумладан, бой-зодагонлар ва уламолар ўртасида яна қайта тирилтиришимиз керакки, улар ўзаро ҳамкорлик асосида шаръий илмлар учун вақф қўллаб-қувватловини қайта тикласинлар".
Муҳаддис Муҳаммад Аввома суҳбатларидан
ҲИМ талабаси
Назирхонов Ҳасанхўжа таржимаси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 