10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
Дунёда сирларга ўрин йўқдек туюлади. Бироқ, фаразлар ва саргузаштларни севувчиларнинг тасаввурини уйғотадиган нарса ҳали ҳам мавжуд. Россияда олимлар Иван Грознийнинг кутубхонасини қаердан излаб топиш ҳақида баҳслашаётган бўлса, худди шундай топишмоқни Марказий Осиёда ҳал қилишга ҳаракат қилинмоқда, деб хабар беради "МИР" телеканали.
Бу ё қисса, ё афсонадир, Темурийлар сулоласидан бўлган Ўрта Осиё ҳукмдори, Темурнинг набираси ва Шарқнинг энг буюк олимларидан бири – Мирзо Улуғбекнинг йўқолган кутубхонаси ҳақидаги ҳикоялар ҳайратланарлидир.
Аслида кутубхонанинг асл эгаси Улуғбек эмас , балки сулоланинг боши -Амир Темурнинг ўзи эди.
Маълумки, Темур Ўрта Осиёнинг кўп қисмини, Кавказни, шунингдек, Сурия, Ироқ ва Эрон ҳудудларини босиб олган. Яъни энг қадимги цивилизациялар бир вақтлар гуллаб – яшнаган ҳудудлар-форс, оссурия, бобил. Бу империяларнинг барчаси жаҳон маданияти ривожига улкан ҳисса қўшган.
Тарихчиларнинг гувоҳлик беришича, Темур фақат забт этилган ерларни бириктириб, бойликларини кўпайтирмаган. Ҳарбий кампаниялардан қурувчилар, олимлар, ҳунармандлар ва, албатта, ўз давлатининг пойтахти – Самарқандга китоблар олиб келди. Ўша даврларда форс тили адабиёт тили, араб тили эса дин тили бўлган.
Темур туфайли Ўрта Осиёда пайдо бўлган хазиналардан бири Усмон Қуръонидир. Асосий манба (!) уч дунё динларидан бирининг муқаддас китобларидан. Ҳозир китоб Тошкентдаги Мўйи Муборак мадрасасида сақланмоқда ва намойиш этилмоқда.
– Бу энг қадимги Қуръон, китоб шаклида тўпланган илк Қуръон, – дейди Усмон Қуръони музейи директори Фаррух Худойбердиев. – Қуръон еттинчи асрда ёзилган. Яъни бу ислом туғилишининг манбаларидир. Халифа Усмон даврида Қуръоннинг 6 нусхаси ёзилган. Халифа Усмон улардан 5 нафарини Ислом давлатининг йирик шаҳарларига юборди. Бири уйида сақланди. Ҳозир бизда айнан шу Қуръон нусхаси.
Айтишларича, бу Қуръонни ўқиётиб Халифа Усмон ўлдирилган. Унинг қони ҳали ҳам бу муқаддас китобнинг биринчи саҳифаларида кўринади."
Дастлаб Қуръон матни оғиздан-оғизга ўтди. Муқаддас матнни ёддан биладиган одамларнинг ички урушлари пайтида оммавий қирилиб кетиши ҳамда уни бирлаштириш учун Халифа Усмон ибн Аффон муқаддас китобни ёзишга буйруқ берган. Матнлар эски ҳижозий араб ёзувида кийик терисида ёзилган. Ҳар бир саҳифанинг ўлчами 53 га 68 сантиметр.
"Ҳозир бу Қуръонда 338 саҳифа бор", - деб изоҳ беради Фаррух Худойбердиев. – Бу Қуръоннинг учдан бири. Қолган қисмлар 1 400 йил давомида йўқолган. Унинг учдан бир қисми бизгача етиб келди".
Демак, тарихчиларнинг фикрича, Ўрта Осиёга Усмон Қуръони Амир Темур туфайли пайдо бўлиб қолган. Уни Ироқнинг Басра шаҳридан олиб келиб, узоқ йиллар китоб Самарқандда сақланган. 1869 қадар. Чор Россияси томонидан Ўрта Осиёни босиб олгач, Туркистон генерал-губернатори фон Кауфман Қуръонни Санкт-Петербургга юборишни буюрди.
Муқаддас китоб 1924-йилдагина Ўзбекистонга қайтиб келди.
Аммо Усмон Қуръони Амир Темур кутубхонасининг жавоҳири бўлганми? Ва умуман, кутубхона ҳақиқатан ҳам мавжудми?
Тошкентдаги Сергей Есенин адабиёт музейи тадқиқотчиси, ёзувчи ва маҳаллий тарихчи Борис Голендернинг айтишича, "бу кутубхонадан алоҳида китоблар бор, ҳатто улар ўша ердан келган деган ёзув билан ҳам. – Лекин китобларнинг асосий қисми йўқолиб кетган. Унинг қаердалигини ҳеч ким билмайди. Мусулмон қўлёзмаларидан ташқари, бу кутубхонада қадимги юнон, сурия ва арман қўлёзмалари ҳам бўлган экан. Амир Темур китобларнинг қадрини яхши биларди. Афтидан, у бу хил бойликни Самарқандга олиб бориш керак, деган буйруқ чиқарди. Шунинг учун улар бу кутубхонага келиб тушган".
Мирзо Улуғбек дунёдаги энг буюк алломалардан бири эди. Бутун Европа унинг китобларини таржима қилди. Кўп жиҳатдан, китобларни қайта ёзиш анъанаси унинг илмий ва нафақат асарларининг тарқалишига ёрдам берди. Бугун Регистон майдонини безаб турган Улуғбекнинг шу мадрасасида ҳаттотлар ўз асарларини кўпайтирдилар. Ўша даврда хаттотлик ўқув дастурининг мажбурий қисми эди. Дарвоқе, Ўзбекистонда ХХ аср бошларигача китоблар қайта ёзилган.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Абу Райхон Беруний Шарқшунослик институтида дунёдаги энг бой ва ноёб тўпламлардан бири – 25 минг 500 дан ортиқ Шарқ қўлёзмалари мавжуд. Улар орасида Трансоксиана ҳукмдори Мирзо Улуғбекнинг ўрта асрлардаги каталоги ҳам бор. Бироқ, бу асл емас, балки рўйхат.
Китоблардан нусха кўчириш ва шу тариқа уларни кўпайтириш анъанаси туфайли Мирзо Улуғбекнинг математика ва астрономияга оид илмий асарлари ҳамда унинг шеърияти авлод учун сақланиб қолган. Хўш, унинг кутубхонасига нима бўлди? Улуғбекнинг фожиали ўлимидан сўнг унинг излари изсиз йўқолди.
"Эҳтимол, бу XV асрнинг охирида содир бўлган", - дейди ёзувчи ва маҳаллий тарихчи Борис Голендер. - Кейин фуқаролдар, кейин эса умуман Шайбонийлар (изоҳ - ўзбек ҳукмрон сулоласи) Темурийлар давлатига ҳужум қилди. Кимдир эса, эҳтимол, Улуғбекнинг издошлари ана шундай қимматли кутубхонани яширишга қарор қилишган. Яширишди! Ва тамом! Ҳозир уни тополмаймиз. Лекин бир кун келиб топилишига ишонаман. Агар Афросиёбни кўрган бўлсангиз-бу улкан майдон бўлиб, у бугунги кунда қазишмалар орқали атиги 10 фоизга ўрганиб чиқилган. Шундай қилиб, бундай кашфиётлар у ерда ҳали бўлиши мумкин".
Афросиёб Самарқанддаги маскан бўлиб, унинг тупроғи остида бу абадий шаҳарнинг тарихи яширинган: Искандардан тортиб Чингизхонгача бу шаҳарни вайрон қилган. Темурийлар янги Самарқандни эскиси атрофига қурдилар. Афросиёбнинг яна қандай сирларини ким билади? Мирзо Улуғбек кутубхонасини излаб топиш керак бўлган бошқа версиялари ҳам бор. Шу жумладан Самарқанд яқинида ҳам. Айтишларича, шаҳар остида ер ости туннель тизими мавжуд. Кўп тахминлар бор. Ҳаттоки кутубхона талон-тарож қилинган ва йўқ қилинган деган эҳтимол ҳам мавжуд. Ҳозиргача бу фаразларнинг ҳеч бири тасдиқланмаган ёки инкор этилмаган. Бу шуни англатадики, қидирув давом этиши ва эҳтимол, бир кун китоб хазинаси дунёга очилиши эҳтимоли бор.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг барча сифатлари ҳам камолот сифатларига дахлдор эканига шубҳа бўлиши мумкин эмас. У кишининг буюк ҳаётларини диққат билан ўрганган уламолар Оиша онамиз розияллоҳу анҳода бошқаларда бўлмаган қирқта комилалик сифатлари бор эканини таъкидлайдилар. Ана шунинг учун ҳам бу ҳақда бир-икки оғиз сўз айтмоқни раво кўрдик.
Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг камолот сифатлари ҳақида сўз юритар эканмиз, бу сифатлар рўйхатининг бошида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган ҳадиси шарифлар туришини айтиб ўтмоғимиз лозим. У зот Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳақларида ажойиб мадҳларни айтганлар.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша! Мана бу Жаброил, у сенга салом айтмоқда», дедилар.
«Ва алайҳиссалому ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳу! Эй Аллоҳнинг Расули, сиз мен кўрмаган нарсани кўрасиз», дедим».
Жаброил алайҳиссалом бу дунёда пайғамбарлардан бошқа кимга салом айтганлар?
Жаброил алайҳиссалом бу дунёда пайғамбарлардан бошқа биргина инсонга – Оиша онамиз розияллоҳу анҳога салом айтганлар.
Мана шу улуғ мақомнинг ўзи бир оламга татийди.
Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Эркаклардан кўпчилик баркамол бўлдилар. Аёллардан Марям Имрон қизи ва Фиръавннинг аёли Осиёдан бошқаси баркамол бўлмади.
Оишанинг бошқа аёллардан устунлиги сарийднинг бошқа таомлардан устунлигига ўхшайдир», дедилар».
Иккисини Бухорий, Муслим ва Термизий ривоят қилганлар.
Ушбу ҳадиси шарифда аслида аёлларнинг, хусусан, Марям онамиз, Осиё онамиз ва Оиша онамизнинг бошқа аёллардан устун бўлган фазллари ҳақида сўз боради.
«Эркаклардан кўпчилик баркамол бўлдилар».
Эркаклардан баркамол бўлганлар рўйхатининг аввалида Пайғамбар алайҳиссаломлар турадилар. Улардан бошқа баркамол эркаклар ҳам бор. Бу ҳақиқат ҳаммага маълум.
«Аёллардан Марям Имрон қизи ва Фиръавннинг аёли Осиёдан бошқаси баркамол бўлмади».
Бу икки улуғ зотнинг баркамол бўлганликлари Қуръони каримда уларнинг биргаликда, хос зикр қилинишларидан ҳам билиб олинади.
Аллоҳ таоло «Таҳрим» сурасида:
«Аллоҳ иймон келтирганларга Фиръавннинг хотинини мисол қилиб келтирди. Ўшанда у: «Роббим! Менга Ўз ҳузурингда, жаннатда бир уй бино қилгин. Менга Фиръавндан ва унинг ишидан нажот бергин ва менга золим қавмдан нажот бергин», деб айтди», деган (11-оят).
Фиръавннинг хотини ўша пайтдаги энг катта подшоҳнинг аёли эди. Емак-киймакда тўкин эди. Нимани хоҳласа, шуни қилиши мумкин эди. Қасрларда, турли неъматлар ичида фароғатда яшашига қарамасдан, у кофир ва золим эрига ҳамда қавмига қарши чиқди. Аллоҳга иймон келтирди. Аллоҳдан жаннатда уй қуриб беришини сўради. Бу ҳол эса дунё ҳою ҳавасидан устун келишнинг олий мисолидир.
Мўминларнинг иккинчи мисоли Марям бинти Имрондир.
«Ва фаржини пок сақлаган Имрон қизи Марямни (мисол келтирди). Бас, унга Ўз руҳимиздан пуфладик ва У Роббининг сўзларини ҳамда китобларини тасдиқ қилди ва итоаткорлардан бўлди» (12-оят).
Имроннинг қизи Марям Аллоҳга соф эътиқодда бўлганлар ва ўзларини ҳам соф тутганлар. Яҳудийлар туҳмат қилганларидек, нопок бўлмаганлар. Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали ана шу пок жасадга ўз руҳидан «пуф» дейиши билан Ийсо алайҳиссаломни ато қилган.
«Оишанинг бошқа аёллардан устунлиги сарийднинг бошқа таомлардан устунлигига ўхшайдир».
Энди Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаи мутоҳҳаралари – Оиша онамизнинг фазллари ҳақида сўз кетмоқда. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг бошқа аёллардан фазлларини сарийд деб номланадиган таомнинг ўша вақтдаги бошқа таомлардан устунлигига ўхшатмоқдалар.
Ўша пайтда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаи киромлар яшаб турган жамиятнинг шароити ва таомилига кўра, сарийд бошқа таомлардан афзал таом ҳисобланар эди.
Худди шунга ўхшаб, Оиша онамиз ҳам бошқа аёллардан афзал эдилар.
Бу дунёда ким ушбу мақомга сазовор бўлибди?!
Ушбу мақомга бу дунёда фақат Оиша онамиз розияллоҳу анҳо сазовор бўлдилар.
Термизий ва Бухорий Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Зотус-Салосил аскарига бошлиқ қилдилар. Қайтиб келганда:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларнинг қайсиниси сиз учун энг маҳбубдир?» дедим.
«Оиша», дедилар.
«Эркаклардан-чи?» дедим.
«Унинг отаси», дедилар.
«Сўнгра ким?» дедим.
«Сўнгра Умар», дедилар ва бир неча одамларни санадилар. Бас, мени охирларида қилиб қўймасинлар, деб, сукут сақладим».
Аллоҳнинг Расули учун одамларнинг қайсиниси энг маҳбуб экан?
Аллоҳнинг Расули учун одамлар ичида Оиша онамиз розияллоҳу анҳо энг маҳбуб эканлар.
Бу дунёда ким ушбу мақомга сазовор бўлибди?
Ушбу мақомга бу дунёда Оиша онамиз розияллоҳу анҳо сазовор бўлибдилар.
Имом Абу Яъло «Муснад»ларида Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:
«Менга ҳеч бир аёлга берилмаган тўққиз нарса берилган:
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга уйланишга амр қилинганларида Жаброил алайҳиссалом суратимни олиб тушиб, у зотга кўрсатган.
– У зот менга бокира ҳолимда уйланганлар. Мендан бошқага бокира ҳолида уйланмаганлар.
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлари менинг қучоғимда турган ҳолда вафот этдилар.
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда дафн қилиндилар.
– Фаришталар менинг уйимни ўраб олган эдилар. У зотга мен у кишининг кўрпаларида турганимда ваҳий нозил бўлар эди. У зот мени ўзларидан узоқлаштирмас эдилар.
– Мен у зотнинг халифалари ва сиддиқларининг қизиман.
– Менинг оқловим осмондан нозил бўлган.
– Мен покнинг ҳузурида пок яратилганман.
– Менга мағфират ва карамли ризқ ваъда қилинган».
Имом Қуртубий ўз тафсирларида Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг камолот сифатлари ҳақида сўз юритар эканлар, жумладан, қуйидагиларни айтганлар:
«Баъзи аҳли таҳқиқлар айтурлар:
«Юсуф алайҳиссалом фаҳш ишда туҳмат қилинганида Аллоҳ у кишини бешикдаги гўдакнинг тили билан оқлади.
Марям фоҳишаликда туҳмат қилинганида Аллоҳ у кишини ўғиллари Ийсо алайҳиссаломнинг тили билан оқлади.
Оиша фаҳш ишда туҳмат қилинганида Аллоҳ у кишини Қуръон билан оқлади. Аллоҳ у киши учун гўдакнинг оқлашини ёки набийнинг оқлашини раво кўрмади. Аллоҳ у кишини туҳматдан Ўз каломи ила оқлади».
Аллоҳ таоло бу дунёда кимни туҳматдан Ўз каломи ила оқлабди?
Аллоҳ таоло бу дунёда фақат Оиша онамиз розияллоҳу анҳони туҳматдан Ўз каломи ила оқлаган.
"Нубувват хонадони хонимлари" китобидан.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 