Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ёшлиги Андижонда ўтган. Буюк тарихчи олим Абдулҳай Лакнавий Ҳасаний «Нузҳат ул-хавотир (Хотиралар сайри)» асарида бундай ёзади: “Ҳазрат Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор унинг исмини Заҳириддин Муҳаммад деб қўйган. Лекин туркий халқлар орасида (довюраклиги учун) у Бобуршоҳ номи билан машҳур бўлган”.

Бобур барча темурий шаҳзодалар каби махсус тарбиячилар, йирик фозилу уламолар устозлигида ҳарбий таълим олиб, фиқҳ илми, араб ва форс тилларини яхши ўзлаштиради. Жумладан, кўплаб тарихий ва адабий асарлар мутолаа қилиб, шеъриятга қизиқиши ортади.

Бобурнинг отаси – Умаршайх Мирзо Фарғона вилояти ҳокими, онаси – Қутлуғ Нигорхоним Мўғулистон хони ва Тошкент ҳокими Юнусхоннинг қизи бўлган. У ўқимишли ва оқила аёл бўлиб, ўғлига ҳокимиятни бошқаришида яқиндан ёрдам берган ва бир қанча ҳарбий юришларида ҳамроҳлик қилган. Отаси Ахсида бевақт, 39 ёшида фожиали ҳалок бўлгач, оиланинг тўнғичи 12 ёшли Бобур валиаҳд сифатида 1494 йил июнь ойида тахтга ўтиради.

Бобур икки қўлида қилич ўйнатадиган моҳир саркарда бўлиши билан бирга серқирра ижодкор эди. Саркарданинг Ҳанафийлар мазҳаби фиқҳида “Мубайян” номли асари бўлиб, унга Шайх Зайниддин (ибн Қутбуддин Ҳанафий) Хавофий шарҳ ёзиб, уни “Мубаййин” деб номлаган” (“Нузҳат ул-хавотир (Хотиралар сайри)”, 314-бет.). “Рисолаи аруз”да айтилишича, бу асар милодий 1521 йили ёзилган. Мазкур асардан шу нарса маълумки, Бобур фиқҳга муҳаббати кучли, ҳанафий мазҳабида мустаҳкам эътиқодли шахс бўлган. Бу асар кўп йиллар давомида “Мубийн” (“Мубаййин”) дея талқин қилиб келинди. Исломшунос олим Мирзо Кенжабек “Рисолаи Хожа Ахрори Вали” рисоласи муқаддимасида келтиришича, аслида “Мубаййин” китоб шарҳининг номидир. Уни Бобурнинг муншийси (шахсий котиб) Шайх Зайн ёзган. Бу асар яна “Фиқҳи Бобурий” деб ҳам аталган” (“Урду доираи маъорифи исломия” энқиклопедияси, урду тилида. Панжоб университети нашри, мил. 1972 й.).

Шоҳ Бобур «Мубайян» асарини фарзандлари Носириддин Ҳумоюн ва Комрон Мирзога атаб, фиқҳий бир дастур сифатида ёзган. Унда Исломдаги беш фарзнинг фиқҳий масалалари таълим берилади. Яъни, иймон-эътиқод, намоз, рўза, закот ва ҳаж масалалари шеърий тилда гўзал баён этилган. Таҳқиқ қилиб, солиштирилганда “Мубайян” асари асосида “Мухтасари Виқоя” ҳамда «Ҳидоя»и шариф китоблари намоён бўлади. Асардаги дуо матнлари эса, асосан кутуби ситтада, яъни Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Абу Довуд, Имом Ибн Можа, Имом Насоий каби олти улуғ муҳаддиснинг китобида келган ҳадислардан ҳамда Имом Ғаззолийнинг «Иҳёу улумид-дин» асаридан олинган.

Улуғ шоир, қомусий аллома, маърифатли фақиҳ Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома” ёки “Тузуки Бобурий” асари дунёга машҳур. Шунингдек, саркарданинг шеърлар “Девон”и мажоз ва ҳақиқатлар гавҳари бўлса, “Волидия” рисоласи назмий таржимаси унинг маънавий ҳоли Убайдуллоҳ Аҳрор Вали ҳазратлари билан боғлиқлигидан дарак беради. “Мубайян” асарини Темурийлар даври ижтимоий, оилавий, диний маданиятининг кўркам ифодаси дейиш мумкин.

“Бобурнома”нинг ўз даврида Мирзо Абдураҳим ибн Байрамхон томонидан форс тилига таржима қилиниши ҳам асарнинг жуда улуғ қадр-қиммат топганини англатади.

Абдувоҳид ЎРОЗОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот
маркази илмий ходими

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1.Бартолд В. В. Сочинения, т. 2 (част 2), Москва, 1964 й.
2.Оқилов Саидмухтор. Мотуридия ва Ашъария таълимотлари тархи. Тошкент. Мовароуннаҳр. 2015. – Б. 44.
3.“Урду доираи маъорифи исломия” энқиклопедияси, урду тилида. Панжоб университети нашри, ҳиж. 1392 й, мил. 1972 й.
4.Фасих Хавафи. Муджмал-и фасихи., Тошкент: 1980 й; Темурнома (Амир Темур Кўрагон жангномаси). Тошкент: 1990 й.
5.Шарафиддин Али Яздий. “Зафарнома”, Тошкент: 1997 й.
6.Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома, Тошкент: 1997 й.; Амир Темур Кўрагон, Қиссаи Темур ("Малфузоти Темурий"), Тошкент: 2000 й.
7.Файзийев Т. Темурийлар шажараси, Тошкент, 1995 й;
8.Ҳаким Сатторий. “Ҳазрати Соҳибқирон”. Тошкент. Ғафур Ғулом. 2005 й. – Б. 20.