12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
Кун тарихи
Ватанимиз тарихидаги 29 октябрь санаси билан боғлиқ айрим воқеалар баёни.
1197 йил (бундан 823 йил олдин) – буюк фақиҳ, имом Бурҳониддин Марғиноний иккинчи марта ҳаж сафарига отланганда Самарқандни тарк этишга улгурмай оғир хасталикдан вафот этди. Тарихчи Абу Тоҳирхожа Самарқандийнинг “Самария” асарида ёзилишича, бу ҳодиса ҳижрий 593 йил зулҳижжа ойининг ўн тўртинчи куни сешанбада (милодий 1197 йил 29 октябрда) содир бўлди. Уни мусулмон оламининг энг табаррук қабристонларидан бири – Чокардиза қабристонига дафн этганлар.
Мавлоно Бурҳониддиннинг қабри тўғрисида Абу Тоҳирхожа Самарқандий жумладан шундай дейди: “Мавлоно Бурҳониддин ал-Марғинонийнинг мозори... Чокардиза қабристонида, катта кўчанинг кунботарида, ҳовузга ўхшаган чуқурнинг ёнидадирким, шу катта йўл ўша ҳовуз орқали шарқий-шимолга қараб ўтади. Мавлоно Бурҳониддиннинг қабри ўша катта йўлнинг жануб тарафида, пишиқ ғиштдан қилинган баланд суфададир”.
Маълумот ўрнида қайд этиш жоизки, Бурҳониддин Марғинонийнинг “Китоб ал-Ҳидоя” (қисқача номи “Ҳидоя” – “Тўғри йўл”) асари нафақат Мовароуннаҳрда, балки бутун ислом шарқида бир неча тилларга таржима этилиб маълум ва машҳур бўлиб кетган. Бу китоб фиқҳ илми бўйича энг аниқ, изчил, мукаммал асардир. Ундан асрлар давомида ислом ҳуқуқшунослиги бўйича нуфузли ҳуқуқий манба – асосий қўлланма сифатида фойдаланилган.
Ўзбекистон Миллий энциклопедиясида ёзилишича, аллома нафақат уламолар, балки оддий халқ орасида ҳам “ҳидоят йўлининг сарбони” дея катта ҳурмат-эътибор топган. Бурҳониддин валмилла (ислом динининг далили, исботи) деган шарафли номга сазовор бўлган. Ҳозир ҳам жаҳондаги кўп олий ўқув юртларида мусулмон ҳуқуқшунослиги фанлари Бурҳониддин Марғинонийнинг фиқҳ таълимоти асосида ўрганилади.
Ўзбекистонда 1997 йилда милодий сана бўйича улуғ аллома вафотининг 800 йиллиги, 2000 йилда ҳижрий сана бўйича таваллудининг 910 йиллиги кенг нишонланди. Шу муносабат билан Марғилон шаҳри марказида Бурҳониддин Марғиноний ёдгорлик мажмуи бунёд этилиб, шу ерда унинг рамзий мақбараси ўрнатилди.
1842 йил (бундан 178 йил олдин) – Бухорога сафар қилган Хива хони Оллоқулихон Хивага қайтиб келди. Бу вақтда 19 октябрдан бери Данилевский бошчилигидаги рус дипломатик миссияси Хивада хоннинг қайтишини кутаётган эди. Эртаси куни бироз бетоб бўлишига қарамасдан хон рус элчиларини қабул қилди. Кейинги музокаралар эса фақат 10 ноябрда бўлиб ўтди. Орадан 2 ҳафта ўтгач, Оллоқулихон дунёдан ўтди.
1942 йил (бундан 78 йил олдин) – Иккинчи жаҳон уруши даврида Шимоли-ғарбий фронт, кейинчалик учинчи Болтиқбўйи фронтида ҳарбийлар учун ўзбек тилида “Ватан учун” номли газета чиқа бошлади. Унда ҳукуматнинг расмий хабарлари, фронтдаги жанглар, Ўзбекистондаги воқеалар, хорижда содир бўлаётган турли янгиликлар, хуллас, ўз ўқувчиларини хилма-хил ахборотлар билан таништириш орқали ҳарбийларда жанговарлик, ватанпарварлик, қаҳрамонлик ҳис-туйғуларини юксалтиришга ҳаракат қилинган.
1997 йил (бундан 23 йил олдин) – Тошкентда Нидерландия Қироллиги консулхонасининг очилиш маросими бўлиб ўтди. Ғарбий Европада, Шимолий денгиз соҳилида жойлашган мазкур давлат Ўзбекистон Республикаси суверенитетини 1991 йил 31 декабрда тан олган, икки давлат ўртасидаги дипломатик муносабатлар 1992 йил 10 июлда ўрнатилган.
2000 йил (бундан 20 йил олдин) – Ўзбекистон Республикасининг боксни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш жамғармаси тузилди. Маълумот ўрнида қайд этиш жоизки, Ўзбекистонда замонавий бокс XX асрнинг 20-йилларидан оммалашди. Тарихимиздаги илк бокс мусобақаси 1922 йил Тошкентдаги “Фортуна” спорт жамиятида ўтказилган. Ўзбекистон Республикаси Бокс федерацияси 1993 йилдан Халқаро боксчилар ассоциацияси – AIBA аъзоси.
2019 йил (бундан 1 йил олдин) – Ўзбекистон Республикасининг “Илм-фан ва илмий фаолият тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди. Ушбу Қонуннинг мақсади илм-фан ва илмий фаолият соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.
Алишер ЭГАМБЕРДИЕВ
тайёрлади
ЎзА
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Денгиз тўлқинлари устида пайдо бўладиган кўпиклар, мажоз ва ҳақиқат тарзида гўзал ва мукаммал ифодалар билан баён этилади. Инсон фақат кўпикларни томоша қилиш билан кифояланиб қолмаслиги керак, балки, денгизнинг қудратига диққат қилмоғи, ўз кўнглини денгиз қилмоғи керак. Фақат кўпикларни кўриб, аммо денгизни кўрмайдиган зоҳирий фикр ва нигоҳ билан эмас, балки кўпикларнинг сири ва айланишига сабаб бўлган денгизни кўрадиган дил кўзи билан боқмоғи керак инсон. Чунончи, ҳазрати Мавлоно айтадилар:
«Эй бу (тариқат) йўл(и)ни қадамба-қадам босмоққа қарор қилган инсон! Сен ҳали хомнинг хомисан, хомнинг хомисан, хомнинг хомисан!
Тегирмон тошининг айланишини кўрдингми, кел, (бу тошни айлантирган) ариқ сувини ҳам кўргил, ахир!
Тупроқни кўрдингки, (тўзон бўлиб) ҳавога кўтарилди. Энди бу тупроқ, тўзон орасидаги шамолни ҳам кўргил!
Фикр қозонларининг қайнаганини кўрдингми, бас, (бу фикр қозонларини қайнатган) олов ичидаги ҳушга – онгу идрокка ҳам назар қил!
Ҳақ таоло Айюб алайҳиссаломга икром-эҳсонларини сўзлаган маҳалда: «Мен сенинг ҳар бир тола сочингга сабр бердим!» деди.
Огоҳ бўл, сабрингга бунча маҳлиё бўлма, сабрни кўрдингми, сабрни берган Зотни ҳам кўргил!
Қачонки дулоб, яъни қудуқдан сув чиқарадиган чиғир ёки чархпалакнинг айланганини кўрсанг, бошингни ташқарига чиқариб, миробни – сувнинг амирини ҳам кўргил!
Сен кўряпман, деб айтасан, лекин сен кўрган нарсалар (ул яширин қудратнинг) ошкор бўлган аломатлари, холос
Сен денгиз юзидаги кўпиклар ҳаракатини кўрдингми, қисқаси, ҳайратларга тушиб, денгизнинг ўзига ҳам боқ!»
Денгиз ва кўпик ташбеҳлари
Мавлоно айтадилар: «Кимки кўпикни кўрса, у сирини сўзловчи бўлади. Ким денгизни кўрса, у ҳайрон бўлади – улуғ қудратни ҳис этади, улуғ чексизликни кўради».
Кимки кўпикни кўрса, у ниятини ошкор этиб, ҳаммага ёяди, Кимки денгизни кўрса, дилини денгиз қилади. Кимки кўпикни кўрса, у саноқни касб қилади, бирнинг ёнига бошқа сонларни қўшади, ким денгизни кўрса, у ихтиёрсиз бўлади – бор инон-ихтиёридан воз кечади.
Кимки кўпикни кўрса, у кўпикдек кўпирган киши бўлади, кимки денгизни кўрса, у соф ва холис бўлади. Ким кўпикни кўрса, кўпик уни пайкор қилади, жангу жадал, кураш ва муборазага, баҳсу мунозара, қасд ва иродага бошлайди. Кимки денгизни кўрса, денгиз уни юксалтиради, уни ошиқ қилиб, дор остига олиб боради.
Ким денгиз кўрса, бўлур осуда ул !..
Ким кўпикни кўрса, ўша билан маст бўлади, ким денгизни кўрса, «Ҳув» зикрига ғарқ бўлади. Ким кўпикни кўрса, у сўз бошлайди, гапга машғул бўлади, кимки денгизни кўрса, унда «мо»ву «ман»дан, «биз» ва «мен» деган сўздан, манманлик ва мақтанчоқликдан асар қолмайди.
Ким кўпикни кўрса, у беҳуда бўлади, иши ва сўзи пуч ва бефойда бўлади, ким денгизни кўрса, у осуда бўлади, тинч, сокин хотиржам ва теран фикрли бўлади.
Ким кўпикни кўрса, сир гўён бўлур,
Ким денгизни кўрса, ул ҳайрон бўлур!
Ким кўпик кўрса, ният ифшо қилур,
Кимки дарё кўрса, дил дарё қилур.
Ким кўпик кўрса, саноқ бирлан у бор,
Ким денгиз кўрса, бўлур беихтиёр!
Ким кўпик кўрса, кўпирган кас бўлур,
Ким денгизни кўрса, соф, холис бўлур.
Ким кўпик кўрса, ани пайкор қилур,
Ким денгиз кўрса, ани бар дор қилур! [2]
Ким кўпикни кўрса, анга маст бўлур,
Ким денгизни кўрса, «Ҳув»га ғарқ бўлур.
Ким кўпикни кўрса, ул бошлар сухан,
Ким денгизни кўрса, қолмас «мо ву ман».
Ким кўпик кўрса, бўлур беҳуда ул,
Ким денгиз кўрса, бўлур осуда ул !..
(5-дафтар, 2899–2911-байтлар).
1 Пайкор – жангу жадал, мубориза, кураш; баҳсу мунозара; қасд, ирода.
2 Бар дор қилмоқ – икки маънода (сўз ўйини): 1) бошини дорга элтмоқ. 2) кўтармоқ, юксалтирмоқ.
Кўпикни кўрганлар саноққа асир
Ҳазрати Мавлоно Жалолуддин Муҳаммад Румий-Балхий ушбу:
Ким кўпик кўрса, саноқ бирлан у бор,
Ким денгиз кўрса, бўлур беихтиёр, –
сатрлари орқали айтадиларки, фақат кўпикни кўриб, денгизни кўрмайдиган инсон адад ва саноққа асирдир ва адад андишдир, яъни фақат ададни – сон-саноқни фикр қилиш билан оворадир.
«Маснавий» байтларининг энг гўзалларидан бирининг маъноси будир: «Кимки денгизни кўрса, Аллоҳ таолонинг сунъи-санъатига ҳайронлар қолади ва беихтиёр бўлади».
Аллоҳ берган жузъий ихтиёрга ишорат қилиш орқали Мавлоно инсониятга айтадилар: «Бутун куч-қувват ва таъсир Аллоҳдандир», лоязол, яъни абадий, сўнгсиз бўлмиш Ҳақ таолонинг азамати-улуғлиги ва қудратига тан бериш билан одамзод ўз озодлиги, иродаси ва ихтиёрини буюк яратган Зотнинг тасарруфига топширади, бу азамат ва қудратни идрок этиш билан ихтиёрсиз бўлади. Чунончи, ҳазрати Мавлоно мазкур байтларда айтадилар:
Ким кўпикни кўрса, анга маст бўлур,
Ким денгизни кўрса, «Ҳув»га ғарқ бўлур!
Яъни Аллоҳ таолонинг азамати, қудратига ғарқ бўлади. Денгиз мавжларининг сири-моҳиятига ва Аллоҳ таолонинг сунъи, қудрати, азамати-улуғлигига тан берган киши охир-оқибатда абадий осудаликка эришади. Чунончи: «Ким денгиз кўрса, бўлур осуда ул!..»...
Мирзо Кенжабек
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа