Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
05 Июл, 2025   |   10 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:12
Қуёш
04:56
Пешин
12:33
Аср
17:42
Шом
20:03
Хуфтон
21:39
Bismillah
05 Июл, 2025, 10 Муҳаррам, 1447

Сен ақлинг билан яқинлашгин

12.06.2024   1496   3 min.
Сен ақлинг билан яқинлашгин

Инсоннинг фитрати ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Ҳар бир туғилувчи фитрат узра туғилур. Сўнг унинг ота-онаси уни яҳудий ёки насроний ёҳуд мажусий қилади” (Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан имом Бухорий ривояти).

Фитрат ҳақида имом Ғаззолий бундай ёзган: “Қалб ўзининг табиийлиги (яъни, фитрий ҳолати) билан маълумотларнинг ҳақиқатини қабул қилиш учун тайёр ҳолатда бўлади. Лекин қалбга тушадиган илмлар ҳам ақлий ва шаръийга бўлинади. Бунинг ақлийси зарурий ва касб қилиб олинадиган нарсалардан иборат.

Касб қилиб олинадигани ҳам дунёвий ва уxровийга бўлинади. Аммо ақлийси, деганда ақлнинг табиийлиги тақозо қиладиган, тақлид ва эшитиш билан топилмайдиган нарсани эътиборга оламиз. Зарурийга бўлинадигани эса пайдо бўлган зарурий илмнинг қаердан ва қандай ҳосил бўлганини била олмайди. Бу илм инсоннинг бир шаxс бир вақтнинг ўзида икки жойда бўлмаслигини ёки яна бир нарса бир пайтда ҳам янги, ҳам эски ёки бир ҳолатнинг ўзида ҳам бор, ҳам йўқ бўлмаслигини билишига ўxшайди.

Чунки бу шундай илмки, инсон ёшлигидан ўзини мана шу илмларни биладиган қилиб яратилган ҳолда топади. Бу илм қачон ва қаердан ҳосил бўлганини билмайди. Яъни, буни билишига яқин бирор сабабни билмайди. Лекин уни яратган ва унга йўл кўрсатган, ҳатто касб қилиб қўлга киритиладиган илмларга йўл кўрсатган албатта Аллоҳ эканлиги ҳаргиз унга маxфий бўлмайди.

Касб қилиб олинадиган илмлар таълим олиш ва далиллар билан истифода қилинадиган илмлардир. Бу икки xил илм ҳам албатта ақл, деб номланади. Али розияллоҳу анҳу айтганлар: “Ақлни иккита ақл деб кўрдим, бири - табиий ва иккинчиси - эшитиш орқали бўлгани. Агар эшитиш орқали ҳосил бўлган ақл бўлса-ю, табиийи бўлмаса, унинг фойдаси йўқдир, гўё қуёш бўлсаю, кўзнинг нури бўлмаса, фойдаси бўлмаганидек”.

Аввалгисидан (яъни, табиийсидан) мурод Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Али розияллоҳу анҳуга айтган ҳадисларидаги маънодир: “Аллоҳ таоло ақлдан кўра Ўзига мукаррам бўлган бирон бир маxлуқ яратмади” (Имом Термизий ривояти).

Иккинчисидан (яъни, эшитиш орқали ҳосил бўлган ақлдан) мурод Али розияллоҳу анҳуга айтган мана бу ҳадисдаги маънодир: “Агар инсонлар Аллоҳ таолога ҳар xил яxшиликлар билан яқинлашадиган бўлсалар, бас, сен ақлинг билан яқинлашгин” (Абу Наъим ривояти).

Зеро, табиий ақл ҳамда зарурий илмлар билан Аллоҳга яқинлашмоқ мумкин бўлмайди, балки ўрганиб қўлга киритилган ақл билан яқинлашилади.

Оламларнинг Роббига яқин бўлмоқ даражасига етмоқликка сабаб бўладиган илмларни талаб қилишда ақлни ишлатиш билан яқинликка қодир бўлишга Али розияллоҳу анҳуга ўxшаган кишиларгина эриша олади. Энди қалб кўз ўрнида ва қалбдаги табиий ақл эса кўздаги кўриш қуввати ўрнида юритилади” (“Иҳёу улумид дин”).

 Шаҳобиддин ПАРПИЕВ,

Асака туманидаги “Муҳаммадсолиҳ” жоме масжиди имом-хатиби.

Мақолалар
Бошқа мақолалар
Мақолалар

Сиз мендан яхшироқсиз

04.07.2025   967   3 min.
Сиз мендан яхшироқсиз

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Бирор киши билан тортишиб қолиб, у билан алоқани узиб юбормоқчи бўлсангиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “У иккисининг энг яхшиси “Салом” билан гаплашишни бошлаб юборганидир”[1] деган сўзларини ёдга олинг.

Ҳусайн розияллоҳу анҳу билан у кишининг ота бир укаси Муҳаммад ибнул Ҳанафийнинг орасидаги муносабатларга дарс кетади. Бўлиб ўтган ишга икки кун ўтмай Ибнул Ҳанафий Ҳусайн розияллоҳу анҳуга мактуб юборади. Мактубда шундай деб ёзилган эди: “Бизнинг отамиз бир. Бу борада бирортамиз бошқамизга фахрланмаймиз. Аммо сизнинг онангиз Фотима розияллоҳу анҳодир, сизнинг онангиз қаёқда-ю, менинг онам қаёқда. Сизни Расулуллоҳнинг ўзлари катта қилган ва тарбиялаганлар, мен эса бундайин буюк мартабадан анча пастдаман. Ушбу мактубим сизга етиб бориши билан дарҳол мен томонга шошилинг ва орани ислоҳ қилинг. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “У иккисининг энг яхшиси “Салом” билан гаплашишни бошлаб юборганидир”, деганлар. Сиз мендан яхшироқсиз. Айтадиган гапим шу”.

Биродарини устун қўйишнинг улкан кўринишига эътибор беринг. Ибнул Ҳанафийнинг Ҳусайн розияллоҳу анҳудан аввал бу савобга эришиши мумкин эди. Лекин у киши биродари Ҳусайн розияллоҳу анҳуни ўзидан устун кўрди. Ҳусайн розияллоҳу анҳунинг у кишидан кўра яхшироқ эканини эслатди, бу иши эса у зотнинг ўртани ислоҳ қилишга бўлган ғайрати ва ҳимматини қўзғаш учун эди. Чунки яхшилар доим яхшилик сари интиладилар.

Ваъда қилинган ажр жаннат бўлса, бошқаларни ўзидан устун қўйиш одамлар орасида жуда кам учрайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари душманга қарши жанг бобида мусобақалашар эди, ҳатто ота-болалар ўртасида ҳам шу каби ҳолат кузатиларди. Масалан, ота-боланинг ҳар иккиси бирваракайига жангга бориш имкони бўлмаса қуръа ташлашарди, қуръа болага чиқса, отаси унга: “Мен чиқай, болам, сен қолавер, ахир отангман-ку. Мени ўзингдан устун қўй”, дер эди, бунга жавоб берар экан ўғилнинг кўзлари ёшга тўлиб: “Отажон, унинг мукофоти жаннат-да... Агарда жаннатдан бошқа нарса бўлганида ҳам, Худо ҳаққи, сизни ўтказиб юборардим”, дерди.

Шубҳасиз, сиз ҳам барча мусулмонларнинг жаннатга киришларини орзу қиласиз. Бироқ жаннат мусобақаси кучайиб кетганида, у фақатгина энг ғайратли ва унга энг иштиёқмандларгагина насиб этади. Одамларга  яхшиликни илининг, фақат ўзингизни ўйлайверманг!

Шоир Абул Аъло Маъаррий бундай сатрларни ёзган экан:

Абадий қолмоқ имкони бўлса гар сўққабош ҳолим,
Боқий қолиш истагин суймадим ёлғиз ўзим.
Менга ҳам, еримга ҳам ёғмасин ёмғир,
Модомики қамраб олмас экан бутун қавмим.

Худбинлик (эгоизм) сизнинг устингиздан ҳукмронлик қилишига ҳеч ҳам имкон берманг! Доимо Аллоҳ таолодан барча мусулмонларга яхшилик ва хайр-барака сўраб дуо қилинг ва шу жумлаларни ҳам айтинг: “Эй Яратган Зот! Менинг дуоларим орасига барча мусулмонларни ҳам қўшиб қўй”.

Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.


[1]  Имом Бухорий ривояти.

 

Мақолалар