Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Айём фазилати: машина минишнинг ҳам одоби бор

01.05.2020 2951 10 min.

Ухлаш, йўл юриш ва уловга миниш одоблари... Ушбу боб ҳам тўрт фаслдан иборат.

БИРИНЧИ ФАСЛ

Ухламоқчи бўлган киши, аввало, уйининг эшикларини маҳкамлайди, идиш-товоқларнинг устини ёпади. Тўшагини уч марта силкитади, ўчоғи ва чироғини ўчиради. Буларнинг барчаси суннат амаллардир.

Ухлаш жойига юмшоқ нарсаларни қалин тўшамайди ва таҳоратли ҳолда юзини қиблага қилиб, ўнг қўлига бироз суяниб ётади. Бу ҳам суннатдир.

Яхши туш кўрса, уни яқинларига изҳор қилади ва шукр айтади. Ёмон ва паришон туш кўрса, чап тарафига уч марта пуфлаб, ёмон туш таъсиридан паноҳ беришини Аллоҳдан сўрайди. Ёмон тушини ҳеч кимга айтмайди. Ҳар икки ҳолда ҳам садақа бериш фазилатлидир.

ИККИНЧИ ФАСЛ

Иккинчи фасл либос кийиш одоблари баёнидадир. Бунинг етти одоби бор.

Биринчи одоб. Кўнгил бирор либосга боғланиб қолмаслиги керак. Қайси кийимни олишга муяссар бўлса, ўшани кийиш лозим.

Иккинчи одоб. Либосда такаллуф қилмагай ва аксарият вақт қўпол кийим кияди.

Учинчи одоб. Кўйлак ва либоснинг енги қўл бандигача бўлиши керак. Енг бармоқларгача ва бармоқлар учигача бўлса ҳам жоиз. Бундан узуни макруҳ ва суннатга ҳилофдир. Кийимнинг енгини кенг қилиш суннатдир. Танг қилиш эса бидъатдир. Кўйлак ва иштоннинг узунлиги почанинг ярмигача ва тўпиққача бўлиши ҳам жоиз. Ундан узуни бидъатдир.

Тўртинчи одоб. Оқ либос кийиш суннатдир.

Бешинчи одоб. Либосни покиза тутиш керак. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Поклик имоннинг ярмидир” (Имом Муслим ривояти), деганлар. Ушбу муборак ҳадис барча нарсани тоза тутмоқни тақозо этади, шу жумладан, кийимни ҳам.

Олтинчи одоб. Бадавлат кишилар бойлигини кўз-кўз қилиш, ғурурланиш ва кибру ҳавога берилмаслик шарти билангина яхши либослар кийиши мумкин. Тариқат улуғлари: “Латиф либос кийиши фақат қинғир нафс чоҳидан қутулган ва ҳавойи нафсини ўлдирган кишигагина жоиз”, дейишган.

Еттинчи одоб. Янги либос кийгандан сўнг эскисини садақа қилиш мақсадга мувофиқдир.

УЧИНЧИ ФАСЛ

Учинчи фасл кўча одоблари баёнидадир.

Киши уйидан бирор иш учун чиқмоқчи бўлса, ушбу дуони ўқийди: “Бисмиллаҳи таваккалту ъалаллоҳ. Вала ҳавла вала қувват илла биллаҳ”. Маъноси: Аллоҳнинг исми билан бошлайман ва Унга таваккал қилдим. Аллоҳдан бошқа куч ҳам, қувват ҳам йўқдир.

Иккала оёққа ҳам пойабзал кийиш лозим. Узрсиз бир оёққа калиш, маҳси ёки этик кийиб олиш ярамайди. Бу макруҳдир. Оёқ кийимни нажосатдан сақлаш керак.

Кўча лой бўлса, йўлда бирор кишига дуч келса, ўзининг ва рўпарадаги кишининг кийимига лой сачратишдан эҳтиёт бўлиш зарур. (Бу ҳолат бугун ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. Автоуловларни бошқараётган кишилар ёғингарчилик кунлари пиёдаларга эҳтиёткорона муносабатда бўлишлари, уларга сув, лой сачратмаслиги керак. Муқаддас динимиз бировга зиён-заҳмат, зарар етказишни қаттиқ қоралайди. Ҳадиси шарифда: “Ҳақиқий мусулмон шундай кишики, унинг на қўлидан ва на тилидан бошқа мусулмонлар азият кўрмайди” (Имом Бухорий ривояти), дейилган.

Миллий қонунчилигимизда ҳам пиёдаларга лойқа сачратган кишиларга маъмурий чоралар кўрилган. Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодексининг 1281-моддасига кўра, ҳайдовчиларнинг йўловчиларга лойқа сачратишга нисбатан энг кам иш ҳақининг иккидан бир қисми миқдорида жарима солиниши қайд этилган).

Йўлда кўзини қадам босишдан узмайди, ҳар ёнга беҳуда қарамайди ва ҳушёрлик билан юради.

Бировга азият етказмаслик мақсадида эҳтиёт бўлиб йўлида давом этади. Хусусан, бозор ва аҳоли гавжум жойларда бировга азият етказишдан жуда эҳтиёт бўлиш шарт. Тиқилинч жойларда бировни туртмаслик, оёғини босмаслик керак. Йўлда гуруҳ бўлиб келаётган кишиларнинг орасига суқилмаслик керак. Айниқса, шундай ҳолатда юриб кетаётган аёлларга яқинлашмаган маъқул.

Йўлда ёши улуғ кишиларни эҳтиром қилиб, уларнинг орқасидан юриш керак. Агар йўлда устоз ёки пир билан биргаликда кетаётган бўлса, албатта, уларнинг ортидан юриш лозим.

Йўлда ҳамроҳлари билан баб-баравар юриш керак. Улардан илдамлаб ҳам, ортда қолиб ҳам кетмаслик зарур. Худди сувда балиқлар тизилиб юрганидек интизомга қатъий риоя қилиш керак.

Йўл бўйида бирор танишини учратиб қолса, у билан рисоладагидек саломлашиб, яна йўлида давом этиш керак. Мабодо, зарур гапи бўлса, танишини четга тортиб, йўловчиларга халақит қилмайдиган ҳолатда угаплашиш зарур. Уйда ёки бирор гўшада бўлса, таниши билан хоҳлаганича гаплашиш мумкин.

Йўлда йўловчиларга азият берадиган тош ва бошқа нарсаларни олиб ташлаш керак. Зеро, ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салам: “Йўлдан азият ерказовчи нарсаларни олиб ташлаш садақадир” (Имом Байҳақий ривояти), деб марҳамат қилганлар.

Мабодо, йўл-йўлакай бурун қоққиси ёки тупургиси келиб қолса, бу ишни бир чеккада амалга ошириш, тупуги ва балғамини тупроқ билан беркитиб кетиш керак. Олд ва ўнг тарафга эмас, балки чап тарафга тупурган маъқул.

Йўлда мазлум кишиларни кўриб қолса, уларга ёрдам бериш керак. Йўлда қўлидаги идишини синдириб қўйган ёш болани ёки кекса аёлни кўрса, имкони бўлса, уларга идиш олиб бериш лозим.

Кўча бўйида, маҳалла-кўй кунжакларида бекор ва беҳуда ўтирмаслик керак. Мабодо, шундай ҳолат юзага келса, кўчанинг ҳаққини адо этиш зарур. Чунончи, Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: ““Кўчаларда беҳуда ўтиришдан эҳтиёт бўлинглар”, дедилар. Шунда кишилар: “Биз ўзаро гаплашиб ўтирибмиз. Бунинг нимаси ёмон?” дейишди. Пайғамбаримиз: “Кўчада ўтирсанглар, унинг ҳаққини адо этинглар”, дедилар. Ҳалиги кишилар: “Кўчанинг ҳаққи нималардан иборат?” деб сўрашди. Расулуллоҳ: “Кўзни тийиш, одамларга азият етказадиган нарсаларни кўчадан олиб ташлаш, саломга алик олиш ва амри маъруф ҳамда наҳйи мункар қилиш”, дедилар”.

ТЎРТИНЧИ ФАСЛ

Тўртинчи фасл улов миниш одоблари баёнидадир.

От (улов)да кетаётган ҳарчанд улуғ ва мартабали киши бўлса-да, пиёдага, гарчи у фақир ва оддий инсон бўлса-да, салом беради.

Уловни йўлда эҳтиёт қилиб ҳайдаш керак. Ҳеч кимга озор бермаслик, иши жуда зарур бўлса ҳам одамлар орасида уловни тез ҳайдамаслик керак. Айниқса, кечки пайт уловда жуда эҳтиёт бўлиб юриш мақсадга мувофиқдир. (Чунончи, бугунги тезкор замонда ҳам аксарият автоҳалокатлар тезликни ошириш оқибатида содир бўлмоқда. Тезликни ошириш туфайли маъсум инсонларнинг умрига зомин бўлиш динимизда қаттиқ қораланади. Аллоҳ таоло ояти каримада: “Бирор жонни ўлдирмаган ёки Ерда (бузғунчилик ва қароқчилик каби) фасод ишларини қилмаган инсонни ўлдирган одам худди ҳамма одамларни ўлдирган кабидир. Унга ҳаёт бахш этган (ўлимдан қутқариб қолган) одам эса барча одамларни тирилтирган кабидир” (Моида сураси, 32-оят). Бу оят нозил бўлишининг сабаби Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда айтилганидек, Укл ва Урайна қабилаларидан бир гуруҳ одамлар Мадинага келиб, Расулуллоҳ ҳузурида ёлғондан имон келтирадилар. Сўнгра Мадина ҳавоси ёқмай, қорин оғриқ касалига учраганларини айтгач, Расулуллоҳ шаҳар ташқарисига чиқиб, ўзлари учун садақага келган туялар сутидан ичишга рухсат берганларида, улар бориб туякаш чўпонни ўлдириб, туяла рни ҳайдаб олиб кетадилар.

Диндан қайтган бу мунофиқлар ортидан бир гуруҳ мусулмонларни юбориб уларга жазо беришни буюрадилар. Бориб, уларнинг қўл-оёқларини кесиб, кўзларини ҳам ўйиб чалажон ҳолларида шаҳардан ташқаридаги Ҳарра деган жойда қолдириб кетадилар. Қатода айтади, шундан кейин Расул (а.с.) кўз ўйиш, қулоқ ва бурунни кесиш каби қийноқларни тақиқлаб, садақа ва эҳсон беришга тарғиб этдилар).

Отлиқ хизматкорнинг, агар уловнинг юганидан тутиб кетаётган бўлса, ҳақига риоя қилиши керак. Юган ушлаб кетаётганлар ҳориб қолмаслиги учун уловни тез ҳайдамаслик лозим. Манзил йироқ бўлса, хизматкорларга ҳам улов бериш керак. Бунинг иложи бўлмаса, хизматкорлар билан уловни алмашиб миниб бориш зарур.

Уловнинг боши ва юзига чўп ёки қамчи билан урмаслик, отни бир жойда бемақсад тўхтатиб турмаслик лозим. От устида ухлаш, пинакка кетиш ярамайди. Уловни оч қолдирмаслик зарур. Борар жойи узоқ бўлса, баъзан пиёда юриб, уловга ҳам дам бериш керак.

Уловга минилганда ушбу дуо ўқилади: “Субҳаналлазий саххоро лана ҳаза вама кунна лаҳу муқринийн. Ва инна ила Роббина мунқолибун”.

Яъни: “Бизларга бу (улов)ни бўйсундириб қўйган зотга тасбеҳ айтамиз. Бизлар ўзимиз бунга қодир эмас эдик. Албатта, бизлар (барчамиз) Раббимиз (ҳузури)га қайтувчидирмиз” (Зухруф сураси, 13–14-оятлар).

Бугунги замонавий автомобилларни ёки бошқа уловларни бошқарганда ҳам, албатта, йўл қоидаларига қатъий риоя этиш мусулмон кишининг одобларидандир.

Иброҳимжон ИНОМОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

Мақолалар

МАЪЛУМОТНИ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДА УЛАШИНГ

Қурбонликка оид 30 масала

04.06.2024 4875 8 min.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Масала: Балоғатга етмаган болалар нисобга етадиган молни мерос сифатида олсалар, ўз номларидан қурбонлик қилишлари вожиб бўлмайди (41).

Масала: Қурбонлик қилишда ўзидан бошқасини вакил ва ноиб қилиш жоиздир. Агар бир киши бошқа одамни қурбонликка вакил ёки ноиб қилса, жониворни сотиб олиш ва сўйиш вақтида вакил ёки ноиб қурбонликни ният қилиши кифоя қилади (129).

Масала: Сафардаги киши бирор юртда ўн беш ёки ундан ортиқ кун муқим бўлиб қолиб, телефон ёки бирор восита орқали ўз юртидаги кишини мени номимдан қурбонлик қилгин деб вакил қилса, вакилнинг қурбонлиги унинг номидан ўтади(130).

Масала: Вафот этган киши қурбонлик қилишни васият қилган бўлса, бутун бир ёки еттидан бир ҳиссани қурбонлик қилишлиги вожиб бўлади ва қурбонлик гўштини барчасини фақир, мискинларга садақа қилиб юбориш ҳам вожиб бўлади (36).

Масала: Нисоб эгаси қурбонлик кунларида жонивор сотиб олишга нақд пули бўлмаса, қарз олиб қурбонлик қилиши зиммасига вожибдир (131).

Масала: Бир киши бир нечта қурбонлик қилса, улардан биттаси вожиб қурбонлик, қолганлари эса нафл қурбонлик бўлади (37).

Масала: Агар аёл кишини тақинчоқлари ва уйдаги кераксиз нарсалари нисоб миқдорига етадиган бўлса, аёл кишининг зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (46).

Масала: Одамлар қурбонлик мақсадида бозордан сотиб олмай уйда боқаётган қўйларини қурбонлик қилишни хоҳласа, улардан биттасини тайин қилиб қурбонлик қилишни ният қилади ва унинг бу нияти билан ўша жониворни қурбонлик қилиши лозим бўлиб қолмайди. Уни сотиб юбориб, ўрнига бошқасини қурбонликка сотиб олиши жоиз бўлади, яъни кимни мулкида аввалдан қўй-моллари бўлиб, уларни қурбонлик қилишни ният қилсада, уларни қурбонлик қилиш лозим бўлиб қолмайди (47).

Масала: Бой одам қурбонлик кунлари ичида қурбонлик қила олмаса, бир қўй ёки эчкини қийматини садақа қилиши вожиб бўлади. Агар қурбонликка жонивор сотиб олган бўлса, ўша жонворни тириклигича садақа қилиши вожиб бўлади. Агар билмай қурбонлик кунлари ўтиб кетган бўлса ҳам сўявераман деб сўйиб қўйган бўлса, гўштини ўзи емай фақирларга садақа қилиши вожибдир (57).

Масала: Фақир одам қўй сотиб олаётган пайтда қурбонликни ният қилмай сотиб олгандан кейин қурбонлик қилишни ният қилса, ўша жониворни қурбонлик қилиши вожиб эмас (58).

Масала: Бир неча киши ўртага пул ташлаб бирор тижорат ёки ишлаб чиқариш қилса ва уларнинг барчасини ўртадаги пули нисобга етса, лекин ўртадаги пулдаги ҳар бирининг улуши нисобга етмаса, бирортасини зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлмайди (62).

Масала: Бир кишини учта ёки тўртта ўғиллари бўлиб, улар билан биргаликда тижорат қилсалар ва уларни еб-ичиши, турар жойлари бир жойда бўлса, асл мол отаники бўлиб, фарзандлар отага ёрдамчи бўлсалар, бундай ҳолатда отанинг зиммасига қурбонлик вожиб бўлади. Фарзандларга эса, қурбонлик вожиб бўлмайди. Агар фарзандлари нисоб эгалари бўлсалар, уларнинг зиммасига ҳам қурбонлик қилиш вожиб бўлади (62).

Масала: Қурбонлик қилувчи киши қурбон ҳайитини ўқиб, қурбонлик қилганидан кейин сочи ва тирноқларини олиши мустаҳаб бўлади (63).

Масала: Вожиб бўлган қурбонликни ўзгалар томонидан қилишлик учун уларнинг ижозати зарур. Акс ҳолда уларнинг қурбонликлари адо бўлмайди. Агар ака-укалар йўқлигида бири бошқаси томонидан қурбонлик қилиб қўйиш одати бўлса, ижозат беришидан олдин қурбонлик қилиши жоиз бўлади. Ўзгалар томонидан нафл қурбонлик қилинаётган пайтда уларнинг ижозатини сўрашлик шарт эмас. Тирикларга ва ўликалар номидан нафл қурбонликлар қилиш жоиз. Уларнинг ижозатлари шарт эмас. Чунки, қурбонликнинг эгаси ҳайвоннинг эгаси бўлиб, у бошқаларга савобини бағишламоқда (78).

Масала: Бир неча кишилар битта ҳайвонни қурбонлик қилаётганларида сўювчи ҳаммаларини номма-ном санаб фалончи ва фалончилар номидан деб тилга олиши шарт эмас. Лекин, улар томонидан сўйилаётганини қалбдан ўтказилади (82).

Масала: Бир неча киши шерик бўлиб, қурбонлик қилинаётган суратда судхўр ва шу каби ҳаромдан мол топгувчиларни шерик қилинса, ҳеч бир кишининг қурбонлиги дуруст бўлмайди. Лекин улар бирортасидан ҳалол пул олиб шерик бўлсалар, жоиз бўлади. Шунингдек, шериклардан бирортаси гўшт арзон тушиши мақсадида шерик бўлса, бирортасини ҳам қурбонлиги жоиз бўлмайди (91).

Масала: Ҳозирги кунда жуда кўп аёллар тақинчоқ ва ортиқча нарсалари ҳамда ўлик моллари ҳисобланса, нисоб соҳибига айланадилар. Гарчи закот бермасаларда, уларнинг зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Ўлик молларга уламоларимиз уч сидра кийимдан ортиқчасини ҳам ҳисобга олганлар. Ундан ташқари уйда ишлатилмай турадиган идиш-товоқлар, сувенирлар нархи 85 г тилло 612 г кумушнинг қийматига етса, зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (96).

Масала: Кўпчилик бўлиб қурбонлик қилинаётган суратда шериклардан бири ўтган йилни қазосини ният қилса, шерикларнинг қурбонлиги адо бўлади. Лекин, қазони ният қилган кишининг қурбонлиги нафл бўлиб, қазо қурбонлик ўрнига ўтмайди ва жониворни гўштини ҳаммасини садақа қилиб юбориш вожиб бўлади. Қазо қурбонлик эвазига бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (133).

Масала: Нисобга эга бўлган киши маҳбус бўлса, зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Хоҳ ётган жойида бўлсин ёки ташқарида бўлсин. Ташқарида бўлган суратда ўзидан бошқасини вакил ёки ноиб қилади (133).

Масала: Агар маҳбус ўз юртидан ташқарида сафар масофасича узоқликда бўлса, зиммасига қурбонлик вожиб бўлмайди (133).

Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик кунлари қурбонлик қилишдан аввал вафот топса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади ва меросхўрлар мулкига жонлиқ ўтиб кетади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган болалар бўлмаса ва оталари номидан фарзандларқурбонлик қилишга ижозат беришса, оталари номидан қурбонлик дуруст бўлади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган бола бўлса, унинг ижозати эътиборга олинмайди ва ўша ҳайвонни қурбонлик қилиш жоиз бўлмайди (98).

Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик қилишидан олдин ва қурбонлик вақти чиқишидан олдин фақирга айланиб қолса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади (99).

Масала: Қурбонлик қилиш фақат закот берувчиларнинг зиммасига эмас, балки садақаи фитр вожиб бўлган кишиларга ҳам вожибдир (99).

Масала: Нисобдан деб ҳисобланмайдиган нарсалар ҳожати аслиялар деб номланади. Улар: еб ичадиган, уч сидра киядиган кийим, яшаш жойи, хунармандларнинг асбоб-анжомлари, миниб турган улови, фабрика-заводларнинг станоклари кабилардир. Улардан ташқарисининг қиймати ҳисобланиб, нисобга етса, қурбонлик вожиб бўлади (100).

Масала: Шериклардан баъзиси қурбонликни ва яна баъзиси ақиқани ният қилиши жоиздир (102).

Масала: Аксарият кишилар вафот этувчилар томонидан қурбонлик қилаётганларида фотиҳага келганлар таомланиб кетсинлар деб ҳайт намоздан аввал ёки арафа куни жонлиқни сўйиб қўядилар. Бу суратда сўйилган ҳайвон қурбонлик ўрнига ўтмайди (105).

Масала: Нисобга эга бўлмаган киши қурбонлик қилганидан кейин қурбонлик кунлари чиқиб кетишидан аввал бой бўлиб қолса, яна бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (107).

Масала: Нисоб эгаси бўлмаган киши қурбонлик қилиш ниятида ҳайвон сотиб олса, уни қурбонлик қилиши вожибдир. Лекин, қурбонлик қилишдан аввал жонивор йўқолиб ёки вафот этиб қолса, вожиб зиммасидан соқит бўлади. Ўрнига бошқа олиб қурбонлик қилиши вожиб эмас. Йўқолган жонивор кейинчалик топилиб қолса, қурбонлик қилиши зиммасига вожиб бўлади.

Масала: Қурбонлик оқил, болиғ, муқим, закот ёки мулкида ҳожати аслийсидан ортиқча 85 г тилла ёки (612) 595 г кумуш қиймати баробарида нарсаси бор кишиларга вожиб бўлади. Ҳожати аслийдан ташқариларга яшаб турган ҳовлисидан ташқари ҳовлилар, пулни банд қилиш учун сотиб олинган уйлар, уловлар, тижорат моллари, астатка таврлар барчаси кириб кетади. Шунингдек, нисобга эга бўлганига бир йил тўлиши ҳам шарт эмас.

Манба

Мақолалар