22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
Аллоҳга беҳисоб шукрлар бўлсинки айни дамда юртимизда рамазон шукуҳи кезмоқда. Ҳар йили ушбу муборак ой келиши билан халқимиз орасида, кўпчилик қандай тоифадаги беморларга рўза тутиш мумкин эмас, рўза саломатликка салбий таъсир кўрсатмайдими, рўзанинг соғликка фойдалари хусусида саволлар пайдо бўлади.
Мазкур саволларга жавоб олиш мақсадида олий тоифали шифокор, гастроэнтеролог, онколог Баҳодир Ҳамроқуловга бир нечта саволлар билан мурожаат қилдик.
Савол: Рўзанинг инсон саломатлигига фойдали жиҳатлари ҳақида айтиб ўтсангиз.
Жавоб: 2016 йилги тиббиёт ва физиология сохаси бўйича Нобел мукофоти совриндори Токио технологик университетининг хужайра биолологияси бўйича мутахассиси бўлган Ёсинори Осуми, вақтинчалик очлик яъни рўзанинг касалликларга даво бўлишини ва танани ёшартиришини исботлади. Олим ушбу мукофотга аутофагия механизмларини кашф қилгани учун эга бўлди. Аутофагия – юнон тилидан “ўзини ўзи истеъмол қилиш” деган маънони билдириб, ҳужайранинг кераксиз қисмлари, унда йиғилиб қолган чиқинди ва ахлатларни қайта ишлаш ва фойдаланиш қобилиятидир.
Аутофагия барча жонли мавжудотларда мавжуд. Бу хужайраларнинг чиқиндиларни ва токсинларни тозалаш шунингдек кераксиз хужайраларни йўқ қилиш орқали бутун танани тозалаш қобилиятидир. Бу билан организм нафақат тозаланади, балки танани эрта қаришдан химоя қилади ва уни ёшартиради. Аутофагия организм стресс холатида фаоллашади, айниқса очлик даврида хужайра ташқаридан емиш келмагандан сўнг ички манбалар: ортиқча ёғ, чиқиндилар, шунингдек патоген бактериялар хисобидан энергия ишлаб чиқаришни бошлайди.
Рўза пайтида организмнинг курашиш қобилияти – иммунитет тизими ҳам кучаяди, бу янги хужайралар пайдо бўлиши билан белгиланади. Рўза буйракда тошлар йиғилишидан сақлайди, танамизда тўпланиб қолган захарли моддалардан тозаланишга ёрдам беради. Турли сурункали касалликлар: қанд касаллиги, қон босими, юрак, қон – томир, ўпка, бўғим ва бошқа кўп касалликлар даволаниши енгиллашади. Шундай қилиб япон олими рўза тутиш фойдалилигини исботлади.
Савол: Ошқозон, ичак ва ўт пуфагида муаммоси бор одамлар рўза тутса бўладими? (тутса бўладиган ва тутса бўлмайдиган тоифалари)
Жавоб: Ошқозон шиллиқ қавати яллиғланиши – гастрит, 12 бармоқли ичак шиллиқ қавати яллиғланиши ва яра касаллиги, ўт пуфаги яллиғланиш касаллиги – холецистит хуружи даврида рўза тутиш шифокорлар томонидан тавсия этилмайди. Бу касалликлар тўла тўкис даволанилгандан кейин шифокор маслахати билан рўза тутиш тавсия қилинади. Шу сабабли рўзадан 1-2 ой олдин профилактик давони ўташ рўзани қийинчиликсиз тутишга омил бўлади. Ўт пуфагида тош касаллиги бор беморларга рўза тутиш тавсия этилмайди.
Савол: Қандай касалликка чалинганлар рўза тутиши саломатлигига зарар етказиши мумкин?
Жавоб: Жаррохлик амалиётига тайёргарлик кўрилаётган ва жаррохликдан кейинги даврда, доимий дори талаб қилинадиган касалликлар: қанд касаллиги, юрак, буйрак, жигар касалликларининг оғир кўринишлари, оғриқ билан кечадиган ва оғриқ қолдирувчи дориларни қабул қилишни талаб қилинадиган касалликлар, сил касаллиги, ўсма касаллигининг айрим турларида рўза тутиш мақсадга мувофиқ эмас. Бунда рўза тутишни ният қилганлар шифокор билан маслаҳатлашиши лозим.
Савол: Кекса ва ўсмир ёшдагиларнинг рўза тутишида муаммо бўлмайдими?
Жавоб: Кекса ёшдаги кишилар агар қуввати етса рўз тутишида муаммо йўқ. Агар қувватдан қолган, ўта заиф бўлса эҳтиёт бўлганлари маъқул. Хуруж қиладиган касаллиги бор ўсмирларга ҳам рўза тутиш тавсия этилмайди. Соғлом вояга етган ўсмирлар рўза тутишлари ўзлари учун фойда.
Рўзадорларга тавсияларингиз: Рўза инсонлар учун фойдали ва манфаатли амаллар сирасига киради. Фикримча динимиз бизга қандай амалларни вазифа қилиб юкласа албатта унда ҳам руҳимиз ҳам танамиз учун улкан ижобий тасирлар бор.
Фақат рўза тутаётганда ҳар бир инсон ўзини психологик ва руҳий жиҳатдан созлаб олмоқлиги лозим. Бунда саҳарлик ва ифторликда ортиқча таомланмаслик, дастурхонни ҳаддан зиёд безаб, тана учун мураккаб бўлган озуқаларни муҳайё қилиш рўзадорнинг саломатлигига ҳам, руҳиятига ҳам ўта зарарлидир.
Рўза тутган инсон яхши кайфиятда, самимий ва гўзал ахлоқда юрса атрофдагиларга ижобий энергия тарқатади. Шунда ўзи ҳам яқинлари ҳам кўплаб фойдаларга эришади.
Саидаброр Умаров суҳбатлашди
2. Мағрибдаги Сижилмосанинг Бану Мидрор давлати
Бy давлат ҳижрий 140–297 (милодий 757–909) йиллар орасида ҳукм сурган. Бану Мидрор давлатининг одамлари хаворижларнинг сафарийя тоифасидан бўлишган. Улар аббосийлар билан муросасозлик қилишган ва ички ишлари ва шжоратларида ўзларига хон, ўзларига бек бўлиб олганлар. Уларни фотимийлардан бўлган убайдийлар давлати йўқ қилган. Бу воқеа ҳижрий 297 йилда содир бўлган.
Бу давлатнинг энг машҳур ҳокимлари:
1. Ийсо ибн Язид Асвад. Бу шахс давлатга муассис бўлган. Ҳижрий 140–155 (милодий 757–772) йиллар.
2. Абул Қосим Самку. Ҳижрий 155–168 (милодий 772–784) йиллар.
3. Ал-Ясаъ ибн Абул Қосим. Ҳижрий 174–208 (милодий 790–823) йиллар.
4. Маймун ибн Мидрор. Ҳижрий 224–263 (милодий 839–877) йиллар.
3. Ўрта Мағрибдаги рустамийлар давлати
(ҳижрий 160–29; милодий 776–908)
Улар ибозий хаворижлардан бир фирқадир. Бу давлатга Абдурраҳмон ибн Рустам асос солган. У барбарларни тугатгандан сўнг ўз давлатини қурди. Сўнг Тоҳарт номли шаҳарни қуриб, уни ўзига пойтахт қилиб олди. Бу давлатни убайдийлар тоифаси йиқитди ва ҳижрий 296 (милодий 908) йилда ўзига қўшиб олди.
Мазкур давлатнинг кузга куринган хукмдорлари:
1. Абдурраҳмон ибн Рустам. Ҳижрий 160–168 (милодий 776–784) йиллар.
2. Абдулваҳҳоб ибн Абдурраҳмон. Ҳижрий 167–208 (милодий 784–823) йиллар.
3. Афлаҳ ибн Абдулваҳҳоб. Ҳижрий 208–258 (милодий 823–872) йиллар.
4. Абул Якзон Муҳаммад ибн Афлаҳ. Ҳижрий 260–281 (милодий 874–894) йиллар.
4. Марокашдаги идрисийлар давлати
(ҳижрий 172–375; милодий 788–985)
Аббосийлар Фах жангида алавийлар оиласига катта зарар етказганларидан сўнг, ҳижрий 169 (милодий 785) йилда Идрис ибн Абдуллоҳ ибн Ҳасан ибн Ҳасан ибн Алий ибн Абу Толиб ва унинг укаси Яҳёлар қочиб кетишди. Яҳё Дайлам юртларида қўзғалон кўтарди, сўнг ар-Рашид уни йўқ қилди. Лекин Идрис Мағрибнинг энг узоқ юртига қочиб борди. У ерда барбарлар уни қўллаб-қувватлашди. Идрис Марокашда ўзининг амирлигига асос солди, унинг шавкати кучайди. Ундан кейин ўғли Идрис давлатни қўлга олди. У мазкур давлатнинг энг кўзга кўринган ҳукмдори, ҳақиқий асосчиси ҳисобланади. Яҳё ибн Идрис ибн Умарнинг даврида Идрис Фаъс шаҳрини кўрган. Мағриб юртларининг барчасида бу давлатнинг нуфузи ортган.
Идрисийлар давлати тарихдаги биринчи шийъа давлати ҳисобланади. Идрисийларга Ислом тамаддунини Мағрибга олиб келган биринчи шахслар сифатида қаралади. Уларни фотимий-убайдийлар йўқ қилган.
Идрисийлар давлатининг кўзга кўринган ҳукмдорлари:
1. Идрис ибн Абдуллоҳ ибн Ҳасан. Ҳижрий 172–177 (милодий 788–793) йиллар.
2. Идрис ибн Идрис. Ҳижрий 177–213 (милодий 793–828) йиллар.
3. Муҳаммад ибн Идрис ибн Идрис. Ҳижрий 213–221 (милодий 828–836) йиллар.
4. Яҳё ибн Идрис ибн Умар. Ҳижрий 292–310 (милодий 905–922) йиллар.
5. Тунис – Қайрувондаги ағлабийлар давлати
(ҳижрий 184–296; милодий 800–908)
Рашид ибн Иброҳим ибн Ағлаб барбарларга одоб бериш, уларни идрисийларга, Миср ва Шомга қарши ҳужум қилишдан тўсиб туриш учун ҳижрий 184 йилда Африкага волий этиб тайинланди. У ишларни тартибга солди, қўзғалонларни бостирди. Ўзининг ҳукмронлиги учун Қайрувонни марказ қилиб танлади ва ўз минтақасини аббосийлар давлатидан ажратиб, мустақил давлат қилиб олди. Аббосийлар давлати уларни ўз ҳолига ташлаб қўйди. Ушбу давлатнинг нуфузи Тунис ва Ливияга тарқалди.
Ташқи фатҳлар
Зиёдатуллоҳ ибн Иброҳим ўша вақтда ҳижрий 212, милодий 827 йилда Сиқиллия оролини фатҳ қилишга имкон топди.
Мусулмонлар Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳунинг давридан буён Сиқиллияга юришлар қилиб келар, лекин у ерда собит қолмаган эдилар. Фақат ағлабийлар даврида у ерда туриб ҳукм юритиш имконига эга бўлдилар. Сиқиллия оролини фатҳ қилишда Асад ибн Фурот қози ул-қузот (бош қози) ўлароқ иштирок этди. Исломнинг ҳукмронлиги бу оролда ҳижрий 483 (милодий 1090) йилгача давом этди.
Ағлабийлар Ўрта ер денгизидаги оролларга доимий равишда ҳужумлар уюштириб турдилар. Улар ҳижрий 256 (милодий 870) йилда Мальтани фатҳ қилдилар. Шунингдек, Италиянинг жанубий тарафларига ва Францияга ҳам ғазотлар уюштириб, муваффақият қозондилар. Франциянинг соҳилларига эга чиқишди ва Италиянинг бир қанча шаҳарларини – Бриндизи, Наполи, Кальярини, Таранто ва Барини фатҳ қилдилар.
Убайдийлар давлати ҳижрий 296 (милодий 908) йилда ағлабийлар давлатини ҳам тугатди.
Ағлабийлар давлатининг машҳур ҳокимлари:
1. Иброҳим ибн Ағлаб ибн Солим. Ҳижрий 184–196 (милодий 800–811) йиллар.
2. Зиёдатуллоҳ ибн Иброҳим. Ҳижрий 201–223 (милодий 816–838) йиллар.
3. Иброҳим ибн Аҳмад. Ҳижрий 261–289 (милодий 875–902) йиллар.
Кейинги мавзу:
Иккинчи Аббосийлар асри;
Туркларнинг устунлиги;
Занжийлар қўзғалони;
Қарматийлар ҳаракати.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа