24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
1-савол: Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги 154-Ф-сонли фармойишида Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил этишда бозор механизмларини жорий этиш. Кўрсатиладиган хизматлар нархини арзонлаштириш кераклиги алоҳида қайд этилган. Ҳужжатнинг 2-иловаси, 1-бандида умра тадбирининг туристик фирмалар томонидан ташкил этилишини йўлга қўйиш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш вазифа этиб белгиланган. Бироқ ўтган вақт давомида нима сабабдан хусусий секторнинг ушбу фаолият билан шуғулланиши, яъни виза олиши ва Тошкент-Жидда йўналишидаги авиақатновлардан фойдаланишига йўл бермаяпти? Бу борада монополия бекор қилинмаётгани нима билан изоҳланади?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги 154-Ф-сонли Фармойишида белгиланган топшириқлар ижроси бажарилган. Хусусан:
2019 йил Ҳаж ва Умра мавсумларида кўрсатиладиган хизматлар нархлари сезиларли даражада арзонлаштирилди ва бу ҳақда Дин ишлари бўйича қўмитанинг расмий сайтида эълон қилинди.
Умра тадбирини туристик фирмалар томонидан ташкил этилишини йўлга қўйиш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш ҳамда Саудия Арабистонида фаолият олиб бораётган фирмаларни ўрганиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ўринбосари А.Абдуҳакимов бошчилигида ишчи гуруҳи тузилди ҳамда 2019 йилнинг 8-15 март кунлари мазкур гуруҳнинг Саудия Арабистонига хизмат сафари амалга оширилди.
Ишчи гуруҳи томонидан Саудия Арабистонида фаолият юритувчи ширкатлар имкониятлари ўрганилди ва белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига маълумот киритилди.
Ишчи гуруҳи хулосасига кўра, Ҳаж ва Умра тадбирлари соф диний амаллар бўлганлиги сабабли, ушбу зиёратларни мазкур йўналишга республикада масъул бўлган Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан амалга оширилиши мақсадга мувофиқ, деб топилди.
Тошкент-Жидда йўналишидаги авиақатновларга чипта сотиш масаласи “Uzbekistan Airways” АЖ фаолиятига киришини эътиборга олиб, масала юзасидан мазкур ташкилотга мурожаат қилиш тавсия этилади.
2-савол: Вазирлар Маҳкамасининг 154-Ф-сонли фармойишида 2020 йилдан бошлаб 2000 дан ортиқ зиёратчиларга умра сафарини ташкил этган туризм фаолияти субъектларига Ҳаж тадбирларини ташкил этиш ҳуқуқини бериш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш вазифаси юклатилган эди. Бу вазифанинг ижроси таъминландими? Ташқи туризм соҳасидаги хусусий сектор вакилларига Умра ва Ҳаж зиёратини ташкиллаштириш ҳуқуқи бериладими?
Жавоб: Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги
154-Ф-сонли фармойишига асосан тузилган ишчи гуруҳи хулосасига асосан Умра ва Ҳаж тадбирларини Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан амалга оширилиши мақсадга мувофиқ деб топилган. Унда туристик фирмаларга Умра ва Ҳаж каби ибодат тадбирларини ташкил этиш ҳуқуқини бериш масаласи киритилмаган.
3-савол: Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги
154-Ф-сонли фармойишида Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил этиш механизмларини ва бозорларини ўрганиш вазифа этиб белгиланган. Қайси бозорлар ўрганилди? Ўрганиш хулосалари бўйича нима ишлар қилинди?
Жавоб: Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил этишда Марказий Осиё давлатлари, Россия, Туркия ва Малайзия тажрибалари ўрганилди.
Россия Федерациясида мусулмонлар идоралари (яъни, муфтиятлар сони ҳудудларга кўра бир нечта бўлиб, Ҳаж ва Умра тадбирлари ҳар бир муфтият томонидан ташкил этилиши белгиланган. Бу тартибга кўра, Муфтият қошида ягона ташкилот Ҳаж ва Умра ибодатларини ташкил этади.
Туркия Республикасида Президент ҳузуридаги Дин ишлари бошқармаси (Диёнат) Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этиш бўйича ягона масъул давлат ташкилоти.
Малайзия давлатида “Табунг Хажи” давлат корпорацияси Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этиш бўйича ягона масъул давлат ташкилотидир.
Ўрганиш натижаларига кўра, Ўзбекистонда ташкил этилаётган умра тадбири ибодат, хавфсизлик, тиббий, маънавий ва иқтисодий жиҳатлардан афзал эканлиги ҳамда Ҳаж ва Умра тадбирларини узоқ йиллик тажрибага таянган ҳолда юртимиз мусулмон аҳолиси учун ягона ижрочи орган Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан ташкил этилиши Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2017 йил 7 июндаги 364-сонли Қарорига асосан мақсадга мувофиқ деб топилди.
Мустақилликнинг илк даврлариданоқ хаж ва умра табирларига давлат миқёсида катта эътибор бериб келинган. Ушбу эътиборни натижаси ўлароқ, ҳар йили Ўзбекистон Республикаси Президентининг махсус Фармони асосида юртимиз фуқароларининг хаж ва умра зиёратларини мутасадди ташкилотларга (Ўзбекистон мусулмонлар идораси) манфаатдор давлат вазирликлари ва идоралари билан ҳамкорликда ташкиллаштириш вазифаси юклатилган. 2006 йилдан эътиборан, ушбу тадбирлар Ўзбекистон Республикасининг 28.08.2006 йилдаги УП-3793 сонли “Ҳар йилги “Хаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил қилиў ва ўтказиш бўйича Жамоатчилик кенгашини ташкил этиш” Қарори ижроси доирасида ўтказиб келинмоқда.
Ўтган давр мобайнида, ушбу механизм ўзини тўлақонли оқлади. Хусусан, шу вақтга қадар, Хаж ва Умра амалларини бажариш учун сафар қилган ҳар бир фуқаромиз учун ижтимоий адолат мезонларидан келиб чиқиб бир хил даражадаги хизматлар тури тақдим қилинган. Ундан ташқари, тегишли вазирликлар ва давлат идоралари томонидан зиёратчиларни сафари билан боғлиқ ишларда яқиндан кўмак бериб келиняпти.
4-савол: Юқоридаги фармойишда Саудия Арабистони Подшоҳлигида Ҳаж зиёратини ташкил этувчи маҳаллий туризм компанияларининг хизмат кўрсатиш бўйича энг мақбул таклифларини танлаш, бунда хизматларнинг сифати ва таклиф этилаётган қўшимча шарт-шароитларга алоҳида эътибор қаратиш вазифа этиб белгиланган. Айни пайтда Дин ишлари бўйича қўмитанинг Ҳаж ва Умра зиёратини ташкил этиш бўйича Саудиядаги расмий ҳамкори – “Al-Hidaya Hajj, Umrah & Tourism Co” ширкати қайси шартлар асосида танланган? Унинг таклифлари бошқаларникидан яхшироқ бўлганми? Расман тендер ўтказилганми? Тендер ўтказилган бўлса, очиқ ўтганми, бу ҳақда расман эълон қилинганми? Унда кимлар қатнашган ва қандай таклифлар берилган? Ўзбекистонда 12 йилдан бери Ҳаж ва Умра зиёрати ушбу ширкат орқали амалга оширилиши қонунийми?
Жавоб: Дин ишлари бўйича қўмитанинг таклифига биноан, Ўзбекистон Республикасининг Жидда шаҳридаги Бош консулхонасидан юртимиз зиёратчиларига хизмат кўрсатиш имкониятига эга бўлган, Саудия Арабистонида Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил этиш фаолияти билан шуғулланувчи 10 (ўн) та ширкатдан муқобил таклифлар олинган ва кўриб чиқиш учун тақдим этилган.
Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ўринбосари бошчилигидаги ишчи гуруҳи Саудия Арабистонига қилган ташрифи давомида мазкур фирмалар фаолияти билан яқиндан танишиб, уларнинг Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил этишдаги имкониятларини ўрганиб чиқди.
Ўрганиш даврида ширкатлар Ҳаж ва Умра мавсумларида ўзбекистонликларга хизмат кўрсатиш ҳуқуқини олиш учун турли йўллардан фойдаланиши маълум бўлди. Ширкатларнинг баъзилари зиёратларни ташкил этишда барча имкониятларга эга эканлигини билдирган бўлсада, жойида бориб ўрганилганда афсуски, ҳеч қандай кучга эга эмасликлари, 5-6 та ширкат томонидан “бизга тегишли” деб Макка шаҳридаги 1 та меҳмонхона кўрсатгани, баъзилари фақат транспорт хизмати кўрсата олиши маълум бўлди. Ваҳоланки, ширкатлар ҳужжат топширганда барча хизматларни амалга оширишини маълум қилган. Шунингдек, Ҳаж мавсумида авиарейсларни маҳаллий ширкатлар томонидан Мадина аэропортига қўндириш имкониятлари масаласи ҳам ўрганилган бўлиб фақат “ал-Ҳидоя” халқаро ширкатида ушбу имконият мавжудлиги аниқланган.
Ишчи гуруҳининг юқоридаги масалаларни ўрганиши натижасида узоқ йиллар давомида ўзбекистонлик ҳожиларга намунали хизмат қилиб келаётган “ал-Ҳидоя” халқаро ширкати муносиб деб топилди. Мазкур ширкат фаолияти ўрганилган барча фирмалардан Ўзбек халқи урф-одати, табиати, маданияти ва сервис хизмати мослиги жиҳатидан ҳар томондан устун эканлигига ишонч ҳосил қилинди.
5-савол: Ҳаж ва Умра зиёратларини ташкил қилиш орқали Дин ишлари бўйича қўмита даромад кўраяптими? Агар даромад олаётган бўлса, давлат орган бўлган муассасанинг тижорий фаолияти билан шуғулланиши ва даромад олиши қонунчиликка зид эмасми?
Жавоб: Дин ишлари бўйича қўмита Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этиш орқали ҳеч қандай даромад кўрмайди. Республикада диний соҳага масъул давлат ташкилоти сифатида Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этишни мувофиқлаштириб боради. Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 23 ноябрдаги 946-сон қарорига мувофиқ виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ Дин ишлари бўйича қўмита соҳасида ягона давлат сиёсатини амалга оширади. Қўмитани молиялаштириш ва моддий-техник таъминлаш Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.
6-савол: Қонунда тақиқланмаган бўла туриб, амалда турфирмаларнинг ушбу фаолият билан шуғулланишига имкон бермаслигига асосий сабаб нимада?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2017 йил 7 июндаги 364-сонли Қарорига илова қилинган “Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказиш тартиби тўғрисида НИЗОМнинг 2-бандида ““Ҳаж” тадбири Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита ва Саудия Арабистони Подшоҳлиги Ҳаж вазирлиги ўртасида ҳар йили имзоланадиган шартнома асосида амалга оширилади.
“Умра” тадбири Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва унинг Саудия Арабистонидаги ҳамкор ташкилоти ўртасида ҳар йили имзоланадиган шартномага мувофиқ амалга оширилади” деб белгиланган.
Дин ишлари бўйича қўмита амалдаги қонун ва қоидаларга биноан фаолият олиб боради. Туристик фирмаларнинг мазкур тадбирларни амалга оширишини белгилаш қўмита фаолиятига кирмайди.
7-савол: Қўшни давлатлар – Қозоғистон ва Қирғизистон умра учун белгиланган нархларнинг Ўзбекистондагидан икки баробар арзонлиги, Қозоғистонда ҳатто 550 долларга ҳам умра учун турпакет топиш мумкинлигининг сабаблари ўрганилдими? Ўзбекистондаям нархлар қўшни республикалардаги каби арзон бўлиши мумкинми?
Жавоб: Қўшни давлатлар зиёратчилари ўзбекистонликлар каби Мадина ва Макка шаҳарларида 4-5 юлдузли меҳмонхоналар,
24 соатлик тиббий хизмат, 3 маҳал иссиқ овқат, 24 соат иссиқ чой ҳамда доимий ҳамроҳлик қилувчи гуруҳ раҳбарлари ва ишчи гуруҳи хизматларидан фойдаланмайдилар. Қўшни давлатлар каби содда шароит яратиб, Ўзбекистонда ҳам ушбу нархга умра сафарини ташкил қилса бўлади. Аммо, биз авваламбор фуқароларимизнинг манфаатларини ўйлаб иш ташкил қиламиз ҳамда Ҳаж ва Умра тадбирларини юксак савияда, намунали ва тартибли ҳолда ўтказиш чораларини кўрамиз.
8-савол: Фуқароларга бу борада танлаш имконияти тақдим этиладими?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига асосан ташкил этилган “Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказиш масалалари бўйича Жамоатчилик кенгаши таркибига киритилган вазирлик ва идоралар раҳбарлари Ўзбекистонда мазкур тадбирларни ҳамма учун бир хил тарзда, аммо юқори даражада ташкил қилиш учун ҳаракат қиладилар. Ҳозирги кунда фуқароларимиз бу борада яратилган шароитлар ва имкониятлардан мамнун эканлигини билдирмоқдалар.
9-савол: Расмий маълумотларда Ўзбекистон ҳаж ва умра зиёратини адо этиш бўйича юқори бешликка кириши айтиб келинади, бу нима дегани? Саудия Арабистони Подшоҳлиги Ҳаж вазирлиги Ўзбекистонга ана шундай мақом тақдим этганми ёки ЎМИ ёки ДИҚни махсус тақдирлаганми? Ўзбекистоннинг юқори бешликда бўлиши фуқаролар, яъни зиёратчилар учун қандай имтиёз ва енгилликлар беради?
Жавоб: Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикаси Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этишда энг юқори бешликка кириши Саудия Арабистони Подшоҳлиги Ҳаж ва умра вазири Солиҳ Бентен томонидан ҳар йили расмий учрашувларда эътироф этилади.
Мисол тариқасида ушбу маълумотни келтириш мумкин.
2020 йил йил 19-22 январь кунлари Дин ишлари бўйича қўмита раиси А.Ахмедов бошчилигидаги Ўзбекистон Ҳаж делегацияси Саудия Арабистони бўлиб қайтди.
Делегация Подшоҳлик Ҳаж ва умра вазири Солиҳ Бентен томонидан алоҳида эътибор ва юқори даражада қабул қилинди. Вазир жаноблари Ўзбекистонда ҳаж тадбири давлат эътибори ва ҳукумат даражасида юксак савияда ташкил қилиниши, ҳаж ишчи гуруҳи фаолияти ва ҳожиларнинг хатти-ҳаракатлари бошқа давлатлар учун намуна эканини мамнуният билан қайд этди. Ўзбекистон ҳукуматининг бу борадаги саъй-ҳаракатларини юқори баҳолади.
Бундай эътироф, Ўзбекистон Республикаси Раҳбариятининг дин соҳасида олиб бораётган оқилона сиёсатига берилган юксак баҳо ҳамда Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил этувчи давлатлар орасида Ўзбекистоннинг алоҳида ўринга эга эканлигига далилдир.
Бу даража зиёратчиларимизни Саудия Арабистонида кутиб олишдан бошлаб, мамлакатимизга қайтгунларига қадар ҳурмат ва эҳтиром кўрсатилиши билан изоҳланади.
10-савол: Ҳукуматнинг ҳаж ва умрани ташкиллаштиришни соддалаштириш ва соҳага бозор механизмларини жорий қилиш ҳақидаги фармойишидан кейин хусусий турфирмаларга қандай имконият берилди?
Жавоб: Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги 154-Ф-сонли Фармойиши билан тасдиқланган ишчи гуруҳининг Саудия Арабистонига ташрифидан келиб чиққан хулосасига кўра, Ҳаж ва Умра тадбирлари Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан ташкил қилинишига қарор қилинган.
Туристик фирмаларнинг мазкур тадбирларни ташкил этиши масаласида ҳеч қандай маълумот мавжуд эмас.
11-савол: Ўзбекистондаги хусусий турфирмалар умра зиёратини ташкиллаштириш учун қонуний виза олишолмаётгани, консулликка боришса, бунинг учун Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва Дин ишлари бўйича қўмитанинг рухсати талаб қилинаётгани, ушбу ташкилотларга қилинган мурожаатлар эса асослари кўрсатилмасдан туриб рад этилаётганини айтишмоқда. Мурожаат қаноатлантирилиши учун турфирмалар қандай талабларга жавоб бериши керак? Аниқ талаблар мавжудми? Шу пайтгача нечта хусусий турфирманинг Ҳаж ва Умра зиёрати учун виза олишига рухсат берилган?
Жавоб: Дин ишлари бўйича қўмитага расмий юборилган ҳар қандай аризага Ўзбекистон Республикасининг “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги Қонунига биноан асосланган жавоб қайтарилади.
Турфирмаларнинг Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил қилиш масаласи 6-саволда кўрсатиб ўтилди.
Ҳаж ва Умра тадбирларини ташкил қилиш фаолияти билан шуғулланишга рухсат бериш Дин ишлари бўйича қўмита ваколатига кирмайди. Шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг 364-сонли Қарорида турфирмаларнинг ушбу соҳада фаолият юритишлари белгиланмаган.
12-савол: Айтишларича, Саудия Арабистони Подшоҳлигида Ҳаж ва Умра учун жорий этилган ва бутун дунёдаги мусулмонлар бемалол фойдаланадиган онлайн виза тизимидан ўзбекистонликлар ва сайёҳлик фирмалари вакиллари фойдалана олишмайди. Бунга қандай изоҳ бериш мумкин?
Жавоб: Ҳозирги кунда Сиз айтаётган Саудия Арабистони Подшоҳлигининг Ҳаж ва Умра учун жорий этган онлайн виза тизимидан Ўзбекистондан умра сафарига бораётган зиёратчилар тўлиқ фойдаланмоқда.
Турфирмаларнинг ушбу онлайн тизимдан қандай фойдаланишлари мумкинлигига аниқлик киритиш учун Саудия Арабистони Подшоҳлиги Ҳаж ва умра вазирлигига мурожаат қилишларини тавсия қиламиз.
13-савол: Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 7 июндаги 364-сон Қарорига кўра Ўзбекистонда ҳам онлайн тизим йўлга қўйилиши ва навбат доимий равишда янгиланиб борилиши кўрсатилган эди. Ушбу вазифа ижроси бўйича қандай ишлар бажарилган?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2017 йил 7 июндаги 364-сонли Қарорига асосан Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги билан биргаликда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг расмий веб-сайтида Умра сафарига борадиган зиёратчиларнинг ягона онлайн навбат тизими лойиҳаси ишлаб чиқилди.
Мазкур лойиҳа “Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказиш масалалари бўйича Жамоатчилик кенгаши йиғилишида кўриб чиқилди ҳамда Кенгаш қарорига асосан ҳозирги кунда синов тариқасида ишга туширилди. Синов натижаларига кўра 2020 йил
3-чорагида ягона онлайн навбат тизимининг тўлиқ фаолияти йўлга қўйилади.
14-савол: Нима учун Тошкент-Жидда йўналишида қатновчи самолётлар хизматидан хусусий турфирмалар орқали кетаётган зиёратчилар фойдалана олишмайди? Нега бу йўналишдаги чипталар очиқ савдода йўқ? Ўзбекистон ҳаво йўллари МАКнинг маълум қилишича, ушбу йўналишдаги авиачипталар тўлалигича ЎМИ томонидан сотиб олинган экан, шу ростми?
Жавоб: Тошкент-Жидда йўналишида авиачипталарни сотиш масаласи “Uzbekistan Airways” АЖ ваколатига киришини эътиборга олиб, мазкур ташкилотга мурожаат қилишингиз мақсадга мувофиқ бўлади.
Дин ишлари бўйича қўмита ҳамда Ўзбекистон мусулмонлари идораси умра сафарига бориш истагида бўлган фуқароларимизнинг талабларидан келиб чиқиб олдиндан жой банд қилади ва керакли миқдордаги авиачипталарни сотиб олади.
16-савол: Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги 154-Ф-сонли фармойишининг 2-иловасида хорижий авиакомпанияларни жалб этган ҳолда Ҳаж ва Умра зиёратларини амалга ошириш учун қўшимча авиақатновлар сонини кўпайтириш вазифаси белгиланган ва бунга Дин ишлари бўйича қўмита ҳамда Транспорт вазирлиги масъул этиб тайинланган. Фармойишнинг мазкур банди бўйича қандай ишлар амалга оширилди?
Жавоб: 2019 йилда Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳамда “Uzbekistan Airways” АЖ билан ҳамкорликда Ҳаж мавсумида кунига 3 тадан авиақатнов амалга оширилди. 2019 йил 14 ноябрь кунидан эътиборан кунига 1 тадан, ҳафтасига 7 та, 10 декабрдан бошлаб кунига 2 тадан, ҳафтасига 14 та рейс амалга оширилмоқда.
Саудия Арабистони Фуқаро авиацияси бошқармаси талабига кўра, Умра мавсумида икки мамлакат ўртасида фақат ушбу давлатларнинг авиакомпаниялари парвозларни амалга ошириши белгиланган. Ҳаж мавсумида эса икки давлат самолётлари тенг шериклик асосида 50/50 парвозларни амалга ошириши белгиланган.
“Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказиш масалалари бўйича Жамоатчилик кенгаши қарорига асосан 2020 йилнинг 10 март кунидан эътиборан кунига 3 тадан рейс амалга оширилиши режалаштирилган.
Яна бир янгилик, зиёратчиларимизга янада қулай шароит яратиш мақсадида жорий йилнинг 2 февраль кунидан эътиборан Тошкент-Мадина йўналишида авиақатнов йўлга қўйилди.
17-савол: Ҳаж ва Умра зиёрати учун бериладиган визалар нархининг таркибига тиббий суғурта тўловининг қиймати ҳам киритилган. 2020 йил 1 январдан бошлаб суғурта сабабли визалар нархи ошган. Бу эндиликда Ҳаж ва Умра зиёратига борган ўзбекистонликлар тоби бўлмай қолганда бепул тиббий ёрдам олиши ва бунинг учун харажат қилмаслигини англатадими? Ёки тиббий суғурта мавжуд ҳолатдаям тиббий ёрдам ўзимизнинг мутахассислар томонидан кўрсатиладими.
Жавоб: Ҳақиқатдан, 2019 йилнинг 31 декабрь куни Саудия Арабистони Ҳаж ва умра вазирлигининг мижозларга кўрсатиладиган давлат интерактив хизмати - “Умра йўли” портали орқали 2020 йилнинг 1 январь кунидан бошлаб барча “B2B” ва “B2C” турдаги виза олаётган умра зиёратчилари учун мажбурий тиббий суғурта жорий этилди.
Тиббий суғурта Саудия Арабистонини комплекс ривожлантириш давлат дастури (“2030-кўриниш”) ижроси доирасида зиёратчилар учун кенг қамровли тез ва шошилинч тиббий хизмат тақдим этиш мақсадида ишлаб чиқилган.
Ўзбекистонлик зиёратчиларга Саудияда кўрсатиладиган ҳар қандай тиббий хизматлари САП давлат шифохоналарида бепул амалга оширилади.
Дин ишлари бўйича қўмита
Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг халифалиги
(халифалик даври: ҳижрий 64–73; милодий 683–692)
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ҳаёти
Абдуллоҳ ибн Зубайр – жаннат башорати берилган ўн кишининг бири бўлган машҳур саҳоба Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг ўғилларидир. Оналари – Асмо бинт Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳо.
У зот ҳижратдан кейин Мадинада биринчи туғилган бола эдилар. Шунинг учун у киши туғилганида мусулмонлар ниҳоятда хурсанд бўлган. Ўша пайтда яҳудийлар «Муҳожирларда бепуштлик тарқалган» деб даъво қилишарди. Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг туғилиши эса Мадинаи мунавварада мусулмонлар учун байрам устига байрам бўлиб кетди.
У киши улуғ саҳобадир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида Абдуллоҳ ибн Зубайр тўққиз ёшда эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўттиз учта ҳадис ривоят қилганлар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр Қуръон оятлари ёзилган саҳифалардан мусҳафларга нусҳа кўчиришдек масъулиятли ишни бажарган тўрт саҳобанинг биридирлар.
Усмон розияллоҳу анҳу Ҳафса онамизга одам юбориб: «Бизга саҳифаларни бериб тур, ундан мусҳафларга нусха кўчириб олайлик, кейин уларни ўзингга қайтариб берамиз», деган. Шунда Ҳафса уларни Усмонга бериб юборган. У зот Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Саъид ибн Ос ва Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишомларга амр қилган ва улар мусҳафларга нусха кўчиришган.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу Ярмук урушида оталари билан бирга иштирок этганлар. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу қатл қилинган куни у кишини ҳимоя қилиб жанг қилганлар ва жароҳатланганлар. Шунингдек, Қустантиния ғазотида, кейинчалик Муовиянинг даврида Африкадаги фатҳларда ҳам иштирок этганлар.
Ўша пайтда Африка жамияти дейилганда Тароблусдан Танжагача чўзилган катта ерларни ўз ичига олган жамият кўзда тутиларди. Унинг подшоҳи Рум томонидан қўйилар, ўша пайтда Жиржис исмли одам подшоҳ эди. У ҳар йили Рум подшоҳига харож тўлаб турарди. Жиржис бир юз йигирма минг отлиқдан иборат лашкар тўплади. Мусулмонлар келиб, Исломни арз қилишган эди, у бош тортиб, урушни ихтиёр қилди. Жиржис жарчи юбориб, «Ким Абдуллоҳ ибн Саъдни қатл қилса, уни қизимга уйлантираман ва юз минг динор бераман!» деб жар солдирди.
Мусулмонларнинг қўмондони Абдуллоҳ ибн Зубайр эдилар. У киши Абдуллоҳ ибн Саъддан изн олиб, мусулмонлар ичида «Ким Жиржисни қатл қилса, у юз минг динор олади ва Жиржиснинг қизига уйланиб, унинг мамлакатига волий бўлади!» деб жар солдирдилар. Жиржиснинг дилига қўрқув тушди.
Аввалига жанг Жиржиснинг режаси бўйича давом этди, яъни эрталаб бошланиб, пешинда тўхтар эди. Кейин Абдуллоҳ ибн Зубайр мусулмон жангчиларни иккига бўлдилар. Бир қисми пешингача уруш қилади, иккинчиси пешиндан кейин. Ана шунда румликлар дам олишга улгуришмайди. Мусулмонлар эса дам олиб дам олиб, жангни давом эттираверадилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ушбу режаси румликларнинг мағлубиятига асосий сабаб бўлди. Абдуллоҳ ибн Зубайр Жиржисни қатл этди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу жуда кўп ибодат қилар эдилар. Халифалар ичида чавандозлиги билан машҳур бўлганлар. Шижоатда у кишига тенг келадиган одам йўқ эди.
«Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу намоз ўқисалар, хушуъдан қотган таёққа ўхшаб қолар эдилар. Сажда қилганларида чумчуқлар у кишини девор деб ўйлаб, устиларига қўнар эди. Бир куни Каъбанинг Ҳатийм тарафида намоз ўқиётганларида тош тушиб, кийимларининг бир томонини узиб кетганини ҳам сезмаганлар».
Ҳижратнинг 64 йили Язид ибн Муовия вафот этганида бу зот халифа бўлишлари учун байъат берилди. Мана шу даврда Миср, Ҳижоз, Яман, Хуросон, Ироқ, Шом юртларининг баъзи ерларига ҳукмдор бўлдилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу ўзлари умавийларга қарши чиқиб, Маккага амир бўлиб турганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айганларидек қилиб, Каъбани қайта қурдилар. Аммо умавийларнинг лашкарбошиси золим Ҳажжож Абдуллоҳ ибн Зубайрни қатл қилиб, қурилишларини бузиб, қурайшликлар кўрганидек қилиб қайта қурди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ўзларининг халифалик даврларида биринчи бўлиб дирҳамни жорий этдилар. Бу дирҳамнинг бир тарафига «Муҳаммадур Расулуллоҳ», иккинчи тарафига «Амруллоҳи бил вафо вал адл» деб битилган эди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрга байъат
Карбалода Ҳусайн розияллоҳу анҳу қатл қилинганларидан сўнг Ибн Зубайр Язидни халифаликдан олинди, деб эълон қилдилар ва одамларни ўзларига байъат қилишга чақирдилар. Мадинаи мунаввара ва Маккаи мукаррама аҳли у кишига байъат қилди. Юқорида айтиб ўтилганидек, Язид ибн Муовия Ибн Зубайрга қарши уруш қилди. Мадинаи мунавваранинг Ҳарамини бузиб, ичкарида уруш қилишга журъат этди. Маккаи мукаррама қамал қилиб турилганда, ҳижрий 64 (милодий 683) йилда Язид вафот этди. Шундан кейин Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ишлари қарор топди. У кишига бошқа шаҳарларнинг одамлари ҳам байъат қилишди. Бану Умайяга фақат Шомнинг бир қисмигина қолди, холос.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ана шу тарзда қонуний халифага айланди. Шунга биноан Муовия ибн Язид, Марвон ибн Ҳакам ва Абдулмалик ибн Марвонларнинг биринчи даврдаги халифаликлари ботил ҳисобланди. Улар ҳақида: «Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг замонида Шомда ҳоким бўлиб туришган», дейилади. Аҳли илмларнинг кўплари мана шунга иттифоқ қилганлар.
Ҳодисалар
Марвон ибн Ҳакамнинг фаолияти
Язиднинг ўлимидан кейин унинг ўғли Муовия халифа бўлди. Лекин у халифаликдан воз кечиб, узлатга юз тутди.
Умавийлар ҳижрий 64 йилда Марвон ибн Ҳакамга байъат қилишди. У Шомнинг барчасини ўз ҳукми остига бўйсундиришга имкон топди. Сўнг Абдуллоҳ ибн Зубайрдан Мисрни тортиб олди.
Марвон ибн Ҳакам ҳижрий 65 (милодий 684) йилда вафот этди. У ҳам ўғли Абдулмаликка аҳд олиб, уни халифа қилиб қўйгач, оламдан кўз юмди.
Мухтор Сақафий ҳаракати
(ҳижрий 64–67; милодий 683–686)
Мухтор Сақафий Ибн Зубайрнинг одамларидан эди. Лекин у Ибн Зубайрдан ажралиб, ўзбошимчалик билан иш юритиб, бош кўтарди ва Куфага жўнаб кетди. У залолатга кетиб адашган, ниҳоятда обрўталаб ва мол-мулкка ўч одам эди. У Куфага эга чиқиб олди, Мосулни буйсундирди, Маккага ҳужум қилди. Абдулмалик унга қарши уруш олиб борган эди, Сақафий уни енгди. Ҳусайн розияллоҳу анҳунинг қотилларини қатл қилди, уларни жуда қаттиқ таъқиб остита олди. Бу ишларни у шийъаларнинг розилиги учун қилди. Мухтор Сақафий Убайдуллоҳ ибн Зиёдни қатл қилди. Сўнгра Мусъаб ибн Зубайр Мухтор Сақафийни йўқ қилди. Мусъаб Абдуллоҳ ибн Зубайр ва унинг укаси томонидан Басранинг волийси этиб тайинланган эди. Бу воқеа ҳижрий 67 (милодий 686) йилда бўлиб ўтди.
Абдулмаликнинг Ироқ ва Мадинани эгаллаб олиши
Абдулмалик ўзи бош бўлиб, Мусъаб ибн Умайрга қарши уруш қилиш учун йўлга чиқди. Мусъаб енгилди ва ҳижрий 71 (милодий 690) йилда қатл қилинди. Ироқ Абдулмаликка бўйсунди. Сўнг унинг лашкари Мадинаи мунавварага келди ва у ерни ҳам ўзига бўйсундирди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг қатл қилиниши ва Макканинг бўйсундирилиши
Кейин Абдулмалик ўз қўмондони Ҳажжож ибн Юсуф бошчилигида лашкарини Макка томон юборди. Ибн Зубайр Маккада ўзига истеҳком қуриб олган эди. Ҳажжож Маккаи мукаррамани қамал қилди. Каъбани манжаниқда тошга тутди. Одамлар Ибн Зубайрни ташлаб қочиб кетишди. Ибн Зубайр ўзига яқин кишилар билан беқиёс шижоат кўрсатиб, Каъбанинг олдида душманга қарши жанг қилди. Бироқ манжаниқда отилган тошлар тегиб синган Каъбанинг бўлаклари остида ҳалок бўлди. Бу ҳодиса ҳижрий 73 (милодий 692) йилда содир бўлди. Шундай қилиб, Макка ва унинг аҳолиси Абдулмаликка бўйсунди. Барча юртларга Абдулмалик қонуний халифа бўлиб олди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг халифалиги таҳминан тўққиз йил давом этди.
Умавийлар халифалигининг қайта тикланиши
Абдулмалик ибн Марвон
(халифалик даври:ҳижрий 73–86; милодий 692–705)
Абдулмалик ибн Марвоннинг ҳаёти ва халифалиги
Абдулмалик ибн Марвон ибн Ҳакам ибн Абу Ос ибн Умайя 16 ёшлигида Муовия уни Мадинага волий қилган эди. У халифа бўлишидан олдин ғоятда обид, зоҳид ва фақих инсон бўлиб, Мадинаи мунавваранинг уламоларидан саналарди. Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 41–45 йилларда Африкани фатҳ қилиш ишларида иштирок этган. Ҳижрий 65 (милодий 684) йилда отаси Марвон ибн Ҳакамнинг вафотидан кейин ишни ўз қўлига олди. Ўша вақтда Ибн Зубайр халифа бўлиб турган эди. У Ироқни Ибн Зубайрдан ажратиб олгандан сўнг уни қатл қилиб, Ҳижозни ўзига бўйсундирди. Бошқа шаҳарлар ҳам унга байъат қилди. Ҳижрий 73 (милодий 692) йилдан Абдулмалик ибн Марвон қонуний халифага айланди ва барча вазиятни ўз қўлига олди.
Бу инсон умавийлар давлатининг иккинчи асосчиси саналади. Абдулмалик ибн Марвон ишни қўлига олган пайтда Ислом олами тарқоқ ҳолатда эди. У ўзининг донолиги ва сиёсати билан юртларнинг ҳаммасини тоатга қайтишга ундади ва бу ишда муваффақиятга эришди. Барча бош кўтаришлар, исёнлар ва қўзғалонларни бостирди.
Фатҳлар
Абдулмалик ибн Марвоннинг даврида кенг ва катта фатҳлар бўлмади, чунки у хорижийларга ва Ибн Ашъасга қарши жанг билан машғул бўлди. Кейинроқ Румга қарши уруш қилишга қайтди, чунки улар Шом юртларига таҳдид солиб турган эди. Мағриб юртлари қайтадан фатҳ, қилинди. Ўша даврда Шимолий Африка майдонида энг катта ва машҳур қўмондонлардан бири Мусо ибн Нусайр бўлди. Уқбанинг ўлимидан кейин Танжа ва Сиптани фатҳ қилди.
Шарқ тарафда Мовароуннаҳр юртларида туркларга қарши урушлар бўлди. Муҳаммад Сақафий Синдни фатҳ қилди. Машриқда кенг қамровли фатҳлар бўлмади, бироқ унинг давридаги барқарорлик отаси Валиднинг пайтидагидан кўра салмоқлироқ бўлди.
Ҳодисалар Абдурраҳмон ибн Ашъас ҳаракати
(ҳижрий 81–85; милодий 700–704)
Ҳижрий 81 йилда Ҳажжож Абдурраҳмон ибн Ашъасни турк юртларини фатҳ қилиш учун юборди.
У ерда жуда кўп ғалабаларга эришган Абдурраҳмон ибн Ашъас Ҳажжожга ва Абдулмаликка итоат қилишдан бош тортди. Ҳажжожга қарши уруш олиб бориб, Ироқни бўйсундирди. Сўнг машриқ тарафда Хуросондан бошқа жойлар унга бўйсунди. Абдурраҳмон ибн Ашъас билан умавийлар орасида катта урушлар бўлди. Ниҳоят ҳижрий 82 йилда у енгилиб, қочиб кетди ва ҳижрий 85 йилда қатл қилинди.
Ҳажжож томонидан Ибн Ашъасга эргашган уламолардан кўпчилиги ҳам қатл қилинди. Уларнинг ичида тобеъинлардан бўлмиш Саъид ибн Жубайр ҳам бор эди.
Ҳажжож ибн Юсуф Сақафий
Абдулмаликнинг энг кўзга кўринган одамларидан бири бўлган бу шахс ўзининг сиёсати, доҳийлиги ва шафқатсизлиги билан машҳур бўлди. У Мусъаб ибн Зубайрга қарши уруш олиб борган, Ироқни умавийларга қўшган қўмондонлардан эди. Сўнг Абдулмалик уни Абдуллоҳ ибн Зубайрга қарши урушиш ва Ҳижозни бўйсундириш учун юборди. У Ибн Зубайрни ўлдирди ва ўша ерларга ўзи волий бўлди.
Ироқда фитналар янгитдан бошланганда (ўзи ҳар доим шундай бўлиб келган), Абдулмалик Ҳажжожни Ироққа волий қилди. Ҳажжож Ироққа қарши раҳмсиз ва шафқатсиз сиёсат олиб бориб, уни ҳам ўзига бўйсундирди. Ҳажжожнинг нуфузи Шарқнинг барча тарафларига тарқалди. Умавийлар давлати дуч келган тўсиқларни енгишда унинг хизматлари ниҳоятда катта эди. Кўриниб турибдики, Ҳажжожнинг шафқатсизлиги ўша замондаги тинчлик ва истиқлол учун хизмат қилган.
Хаворижлар
Ўша даврларда хаворижларнинг Ироқ ва Арабистон яриморолидаги фаолиятлари кучайди. Умавий қўмондонлардан Муҳаллаб ибн Абу Сафро уларнинг устидан кўп ғалабаларга эришиб, у ерларда жуда кўп аҳолини қириб битирди. Қотрий ибн Фужоъа ва Шабиб Шайбоний хаворижларнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан эди.
Абдулмалик ибн Марвон амалга оширган энг муҳим ишлар
– Ҳижрий 76 (милодий 695) йилда исломий пул бирлиги чиқарилиб, муомалага киритилди.
– Масжидул Ақсо биноси янгиланди.
– Девон ишлари арабийлаштирилди. Бу иш ҳижрий 81–86 (милодий 700–705) йилларда амалга оширилди.
Абдулмалик ибн Марвоннинг вафоти
Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 86 (милодий 705) йилда вафот этди. Унинг қонуний халифалиги ўн уч йил давом этди.
Кейинги мавзулар:
Валид ибн Абдулмалик.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа