Жорий йилнинг 15-16-октябрь кунлари Қоҳира шаҳрида бўлиб ўтган “Фиқҳий ихтилофларни маданий бошқариш” мавзусидаги конференцияда сўзга чиққан Миср диёри муфтийси Доктор Шавқий Аллом жумладан шундай деди: “Бу йилги анжуман фиқҳий ихтилофлар нуқтаи назаридан нафақат фикрий ва ахлоқий муаммоларни ҳал қилади, балки ушбу ихтилофлардан тўғри ва оқилона фойдаланиш орқали замонавий цивилизация шароитида фатво бериш ва фиқҳий ҳамкорликни йўлга қўйишда энг фаол механизмга айланади. Шуни таъкидлаб ўтмоқчиманки, ҳар йили ушбу конференцияни бутун ислом уммати катта қизиқиш ва эътибор билан кузатиб боради. Зотан, ушбу конференцияда кўтарилган масалаларнинг муҳимлиги ва катта эътиборга моликлиги ҳамда унда кўтарилган масалаларнинг ечими ва хулосалари тез орада ислом умматининг юксалишига хизмат қиладиган дастурул амалга айланиши билан бир қаторда, террористик ва экстремистик гуруҳларнинг режаларини барбод қиладиган кучга айланади”.
Доктор Шавқий Аллом ўз сўзида яна қуйидагиларни қўшимча қилди: “Бу йилги анжуман энг муҳим диний мавзулардан бири бўлмиш “фиқҳий ихтилофларни маданий бошқариш” масаласини тадқиқот ва маслаҳат учун иш столи устига қўйди. Ушбу масала ҳозирги тез ўзгариб бораётган замонда умматнинг эҳтиёжи энг кўп тушаётган замонавий масалалардан эканлиги ҳам барчага маълум. Зеро, фиқҳий ихтилофлар мусулмон уламолари наздида соғломлаштирувчи восита сифатида баҳоланиб, у ислом фиқҳининг ҳаётийлиги ва ҳар қандай замон ва маконга мос келишини ўзида акс эттиради. Дарҳақиқат, бошқа умматларда камдан кам учрайдиган фиқҳдаги шундай соғлом рақобат ислом қонунчилиги ва фиқҳининг бойиб боришида фаол ўрин тутган.
Шавқий Аллом ўз сўзида давом этиб: “Ихтилофларни бошқариш масаласи узоқ кечган тарихий даврлардан кейин ҳам ҳамон инсоният онгини машғул қилиб келмоқда. Инсоният ўтган вақт давомида баъзида ихтилофларнинг самарасидан манфаат топган бўлса, баъзида эса, диний мутаассиблик ёки гуруҳвозлик ёҳуд мазҳабпарастлик оқибатида кўп қийинчилик ва машаққатларни бошидан кечирган. Шунинг учун фиқҳий ихтилофлар масаласини маданий муомала орқали ҳал этишнинг мусулмонларнинг бирлигини таъминлашда, уларни бошқа турли динлар, маданиятлар ва цивилизациялар билан тинч-тотув яшашларида таъсири каттадир. Батаҳқиқ, мусулмон уммати ихтилофларнинг кўплиги ва манбаъсининг хилма-хиллигига кўра муташаддид кучларнинг аралашувидан жуда катта зарар кўрди. Такфир масаласига ўта шиддатли тус берилдики, уни фақат мусулмонни диндан чиқариш мақсадида ишлатишга ўтиб қолинди. Такфир масаласи шу даражада кенг авж олиб кетдики, алалоқибат Аллоҳ таоло ҳаром қилган ноҳақ қон тўкилишигача бориб етди. Ундай кучларнинг қадами қаерга етмасин, ўша ерда фитна тарқалди. Натижада, бутун оламга ҳақиқий маънодаги хавфу хатарни юзага келтирди. Фиқҳий ихтилофни бошқаришдаги қолоқ ва қотиб қолган бундай ҳаракатлар бизларнинг юртимиз ва халқларимизга яхшиликни истамайдиган баъзи бир давлатлар ва кучларнинг режасига жуда мос келди. Оқибатда, ана шундай қолоқликдан динимизга, халқимизга ва тинчлигимизга раҳна соладиган хатарлар пайдо бўлди. Ҳозирги кунда уламолар ва фуқаҳоларнинг зиммасида ана шундай бузғунчи фикрларга қарши туриш масъулияти бордир”-деди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво бўлими мудири
Ҳ.Ишматбеков
Бу мавзуда салафларимиздан келган бир қанча таъсирли ривоятлар бор. Қуйида уларнинг айримларини келтираман:
1. Шақиқ Балхий раҳимаҳуллоҳ айтади:
"Мен хушуъни Исроил ибн Юнусдан ўргандим. Биз унинг атрофида эдик, у ўнг томонида ким бор, чап томонида ким борлигини билмасди — охират ҳақида тафаккур қиларди".
2. Юсуф ибн Асбат раҳимаҳуллоҳ айтади:
"Суфён ибн Уяйна раҳимаҳуллоҳ менга хуфтон намозидан сўнг: "Таҳорат идишини (обдаста) бергин", деди. Унга бердим. У ўнг қўли билан олиб, чап қўлини ўнг қўлининг устига қўйди ва тафаккурга чўмди. Мен ухлаб қолдим, сўнг саҳарда турдим — қарасам, идиш ҳали ҳам қўлида. "Тонг отди", дедим. У эса бундай деди: "Сен идишни берган пайтингдан буён шу ҳолда охират ҳақида тафаккур қилдим".
3. Абдуллоҳ ибн Муборак раҳимаҳуллоҳдан ривоят:
У Суҳайл ибн Адийни сукунатда, тафаккурда кўриб:
"Қайси нуқтага етдинг?" деб сўради.
У: "Сирот кўпригидаман", деб жавоб берди.
4. Муҳаммад ибн Васеъ раҳимаҳуллоҳдан ривоят:
Басралик бир киши Абу Зарр вафотидан кейин унинг хотини Умму Заррга бориб, унинг ибодатини сўради. У бундай деди: "Абу Зарр кун бўйи уйнинг бир четида тафаккур қилиб ўтирарди".
5. Умму Дардо (Абу Дардонинг хотини) айтади:
"Абу Дардо розияллоҳу анҳунинг энг афзал ибодати — тафаккур ва ибрат олиш эди".
6. Сиррий Сақатий раҳимаҳуллоҳ айтади:
"Ҳар куни бурнимга қарайман — юзим қорайганми, деб. Таниш жойда ўлишни ёқтирмайман — ер мени қабул қилмай қўйса, шарманда бўлишдан қўрқаман".
7. Абу Шурайҳ раҳимаҳуллоҳ ҳақида:
Бир куни у юриб кетаётган эди, тўхтаб, кўйлагини бошига ташлаб, йиғлашга тушди.
Уни кўриб: "Нима учун йиғлаяпсан?" деб сўрашди.
У бундай жавоб берди: "Ўтган умримни, кам амалимни, яқинлашган ажалимни тафаккур қилдим".
8. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бир куни йиғлади. Сабабини сўрашди. У бундай деди: "Дунё ва унинг шаҳватлари ҳақида ўйладим. Улар тугамай туриб, аччиқ алам билан алмашади. Агар бунинг ўзида ибрат бўлмаса ҳам, ақлли киши учун унда панд насиҳат бор. Энди ўз ҳолингизга қаранг, аҳли оилангиз, яхши кўрган кишиларингиз билан бугун жам бўлиб турибсиз, эртагачи? Эртага эса, албатта улардан ажралиш бор".
9. Довуд Тоий раҳимаҳуллоҳнинг ҳолати:
У тўлин ой кечаси уйнинг томига чиқди. Осмонга қараб Осмон ва ернинг яратилиши ҳақида тафаккурга чўмди ва йиғлай бошлади. Шунчалик қаттиқ таъсирландики, томдан қўшнисининг ҳовлисига йиқилиб тушганини сезмай қолди. Қўшни уни ўғри деб ўйлаб, қиличига ёпишди. Аммо келиб қараса — Довуд экан. "Қандай қилиб томдан тушиб кетдинг?" - деб сўради. Довуд: "Қандай йиқилганимни сезганим йўқ", деб жавоб берди.
10. Суфён Саврий раҳимаҳуллоҳ ҳақида:
У дўстлари билан ўтирган эди, чироқ ўчиб қолди. Ҳамма ёқни зулмат қоплади. Кейин чироқни ёқишди. Қарасалар, Суфённинг кўзларидан оқаётган ёши юзи ювяпти. Ундан: "Сенга нима бўлди, нега йиғлаяпсан?" деб сўрашди.
У: "Шу онда қабр зулматини эсладим…", деб жавоб берди.
Хулоса:
Салафи солиҳлар ҳар бир ҳолатда тафаккур қилганлар — таом еганда, юрганда, ётганда, ҳатто сув идишини ушлаб турган пайтда ҳам охиратни эслаб йиғлардилар. Улар учун тафаккур — ибодатнинг қалби эди.
Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ