Инсон умри азиз ва бебаҳо неъматдир. Аллоҳ таоло инсоннинг она қорнида инсон шаклига келганда, бир махсус фаришта юбориб, унга руҳ киргизиш ва тўрт нарсани пешонасига битишни буюради:
***
Ҳасан Басрий ҳазратлари демишлар: “Қуёшнинг ҳар ботишида бир парча камайишинг бор...”
***
Имом ибн Жавзий раҳматуллоҳи алайҳ инсон умрини беш мавсумга бўладилар:
***
Ёшлик – тошқин сув, суғорадиган экинингизни суғориб қолмасангиз, ўтиб кетади. Кейин кексалик кўзойнагини тақиб, игна билан қудуқ қазишдан иш чиқмайди.
Абдулла Қаҳҳор
***
Донишмандлар шундай ўгит берадилар:
Бир одамнинг ёши қирқдан ошса-ю, яхши амаллари ёмонидан ортиқ бўлмаса, бундай киши фурсатни қўлдан бой бермай яхшиликлар сонини кўпайтиришга киришиши зарур. Акс ҳолда жаҳаннамга ҳозирлик кўраверсин...
***
Абу Барза Асламийдан ривоят қилинган ҳадисда: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қиёмат куни банданинг икки қадами то ундан умридан – уни нимада ўтказгани, илмидан –у билан нима қилгани, молидан –уни қаердан касб қилгани ва нимага сарф қилгани, жисмидан –уни нимада қаритгани ҳақида сўралмагунча жойидан жилмайди”.
Олимларнинг бу борада ўтказган тадқиқотларига кўра, ўртача 75 йил умр кўрган инсоннинг умри давомида турли ишларга қанча вақт сарфлаши аниқланган. Унга кўра: 15 йил атрофидаги вақт болалик ва ўсмирлик билан ўтади. Агар бир суткада 8 соатдан ухласа, 25 йил умри уйқу билан ўтади. Агар бир суткада 8 соат касб кор билан машғул бўлса, 25 йил умри ишлашга сарфланади. Агар бир суткада 3 маҳал овқатланса, ҳар овқатланишга ярим соатдан вақт сарфланса, 4 ярим йилдан ортиқроқ умр овқатланишга сарфланар экан.
Саидаброр Умаров тайёрлади
Илм йўлида юрганларга ёрдам – Қуръон ва суннат нурида
Илм – бу инсоният тараққиётининг асоси бўлиб, динимиз эса бу ҳақиқатни ҳар жиҳатдан юксак даражада таъкидлаб келади. Ислом дини илмни нафақат мақтайди, балки уни талаб қилишни ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга вожиб деб санайди. Айниқса, илм талаб қилаётган кишиларга ёрдам бериш, уларни қўллаб-қувватлаш, йўлларини очиш ва уларга енгиллик яратиш – бу фақат инсонийлик эмас, балки ибодатнинг ўзидир. Ушбу мақолада Қуръон оятлари, ҳадиси шарифлар ва уламолар ҳикматлари асосида бу мавзу чуқурроқ таҳлил қилинади.
Қуръони каримда илм аҳлига эҳтиром
“Агар ҳар бир жамоатдан бир гуруҳ чиқиб, динни ўрганиб келса ва ўз қавмларини огоҳлантирса, эҳтимолки, улар (гуноҳлардан) сақланурлар эди” (Тавба сураси, 122-оят).
Бу оят илм талаб қилишнинг ижтимоий ва диний масъулият эканлигини очиқ-ойдин ифодалайди. Динни чуқур тушунадиган кишилар жамиятнинг маънавий устунидир. Уларнинг тайёргарлиги учун шароит яратиш – бу жамоанинг иймонига далолатдир. Ҳар бир мусулмон илм аҳлини рағбатлантириши, моддий-маънавий ёрдам бериши бу оят асосида шаръий масъулият бўлиб қолади.
“Айтинг: билганлар билан билмаганлар тенг бўлурми? Фақат ақл эгалари ибрат олурлар” (Зумар сураси, 9-оят).
Аллоҳ таоло илм эгаларининг даражасини улуғлаб, уларни билмаганлардан ажратмоқда. Бу оят, илм эгасини қадрлашни, унга хизмат қилишни ва унга ёрдам кўрсатишни Аллоҳнинг марҳаматига яқинлаштирадиган амаллардан бири деб англашга ундайди.
Ҳадиси шарифлар: Илм йўлида юрганларга жаннат йўли очилади
“Ким илм талаб қилиш йўлига тушса, Аллоҳ унга жаннат сари йўлни осон қилади” (Имом Муслим ривояти).
Бу ҳадис илм йўлида юрган кишини қўллаб-қувватлаган ҳар бир инсонни жаннат йўлининг шерикларидан бири бўлиши мумкинлигини билдиради. Илм олувчига сув олиб бериш, китоб олиб бериш, йўл харажатига ёрдам бериш, ҳатто унга дуолар қилиш ҳам бу йўлга хизмат қилишдир.
“Агар Аллоҳ бир кишига яхшиликни хоҳласа, уни динни тушунишга муваффақ қилади” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Бу ҳадисда Аллоҳнинг бир бандага берган энг катта неъматларидан бири – илмга рағбатдир. Шундай инсонларни қўллаб-қувватлаш, Аллоҳ иродасини бажараётгандай ажр олиб келади.
Талаба – Аллоҳнинг розилигини истаётган банда. Унга ёрдам – бу розилик сари қўл чўзишдир.
Уламолар ҳикматларида:
Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ: “Илм талаб қилувчига хизмат қилиш Аллоҳга ибодат қилишдир”.
Бу сўзлар илмга хизмат қилишнинг даражасини аниқ белгилайди. Бу фақат одамга эмас, балки Аллоҳга қилинаётган хизмат сифатида баҳоланади.
Ибн Қаййим Жавзийя раҳимаҳуллоҳ: “Илм эгаларини кўтариш, уларга йўл очиш – жамиятнинг юксалиши учун замин яратади”.
Илм аҳли ёрдам олмаса, жамият заифлашади. Уларнинг илм олишига, ривожланишига, хизмат қилишига ёрдам бериш жамиятнинг тараққиётига хизматдир.
Илм йўлида ҳаракат қилаётган кишилар – бу умматнинг келажак пойдеворидир. Уларга ёрдам бериш, уларга хизмат қилиш, уларни моддий ва маънавий рағбатлантириш – Қуръон ва Суннат кўрсатмасидир. Ҳар биримиз бу йўлда ҳисса қўшсак, Аллоҳ ҳузурида ажру савоб оламиз ва охиратда илм билан дўстлашганлардан бўламиз, иншаАллоҳ.
Хулоса қилиб айтганда “Илм эгасига берганинг – Аллоҳга берганингдир!” бу сўзлар ҳар бир мусулмон қалбига ёзилиши керак.
Анвар ХУЖАХАНОВ,
Тошкент Ислом институти талабаси.