21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
Мард ва жасур, ғужурли (юрагида ўти бор, бир ишга жазм қила оладиган) Мовароуннаҳр эркакларини дунёга танитган сифатларидан бири бу – Ориятдир. Миллион йилдан бери қуёш Шарқдан чиққани каби шунча йилки шарқ эркакларининг ҳамияти, ор номуси тилларда достон бўлиб келмоқда. Аммо...
Айни кунларда, интернет тармоғида айланаётган бир видеолавҳа ҳаммани диққат эътиборини тортди – “Куёв салом”.
Аллоҳ таола эркакларни улуғлаб, уларга хосланган баъзи оятларни ҳам нозил қилган. Жумладан, “Нисо” сурасининг 34-оятида шундай марҳамат қилади:
“Аллоҳ баъзиларини баъзиларидан устун қилгани ва молларидан сарфлаганлари учун эркаклар аёлларга раҳбардирлар”.
Оила раҳбарлиги бобида Аллоҳ эркакни аёлдан афзал қилиб яратибди. Дарҳақиқат, эркак киши ўзининг жисмоний тузилиши, ички ва ташқи қиёфаси, асабий, руҳий нафсоний ва бошқа жиҳатларидан оила раҳбари бўлишга мос яратилган. Бунинг устига, оилани қуриш ва уни тутиб туриш, бу йўлдаги барча ҳаракатлар ҳам эркак киши зиммасида. Хўш, бугун ҳатто келинларга уламолар томонидан ман этилиб, қайтарилган тўйдаги эгилиб салом беришни, Аллоҳ “раҳбар қилиб қўйдим” деган эркак ўзига раво кўриб, сузилиб, етти букилиб, меҳр билан қилаётган бу шармандали эгилишлари, мусулмонлар учун мусибат эмасми? Албатта, мусибат. Келинг, мазкур ҳолатни қуйидаги тамойиллар асосида шарҳлаймиз:
Аввало, шариатимиз қўл бериб кўришишга рухсат берган. Аллоҳ таолонинг ибодатини қилаётган ҳолатдаги кўринишлардан: рукуъ, сажда каби ҳаракатларни Аллоҳ таолодан ўзгалар олдида қилишдан қайтарган.
Муҳаммад Шафиъ Усмоний роҳимаҳуллоҳ “Аҳкамул Қуръан” китобидаги салом бериш вақтидаги эгилишнинг ҳукми тўғрисида келган фаслда шундай дейди:
“Салом бераётган вақтда эгилиб салом беришдан қайтарилган. Саҳобалар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Киши биродарига йўлиққанда (саломлашиш учун) унга эгилса бўладими?” деб сўрадилар. Шунда у зот “Йўқ” дедилар (“Мажаллатул буҳусил исламия”).
Демак, инсоннинг инсонга икром ниятида қилган таъзими инсоннинг Аллоҳга қиладиган ибодат таъзими суратида бўлмаслиги керак.
Ҳозирги кунимизда ҳам ўзбекларнинг одатларига қўшилиб кетган баъзи бир урфлар бор. Масалан, “келин салом”даги келиннинг бошқаларга таъзим қилиши ҳам худди намозда Аллоҳ таолога рукуъ қиладиган даражада эгилишга ўхшайди. Келиннинг бошқаларга таъзим шаклидаги саломи халқимизнинг чиройли ва ўзига хос одатларидан бўлсада, таъзимда рукуъ даражасигача эгилмасликка эътибор қаратиш, шарт!
Аслида, келин саломнинг ўзи ҳам бидъатлардан биридир. Бу ҳақда фазилатли Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам ўзларининг “Зикр аҳлидан сўранг” китобларида шундай баён қилганлар: “Ҳозирги кундаги бизнинг урфимизга кирган келин саломлар ҳаром амал ҳисобланади. Шунга мажбур қилаётганлар ҳаромга тарғиб қилиш ва мажбур қилиш ҳисобланади. Гап бу ерда салом беришда эмас, балки Аллоҳга рукуъ қилгандек бандаларга рукуъ қилишда. Аллоҳ бандаларини Ўзига ибодат деб белгилаган ишларни масалан сажда, қурбонлик ва ҳоказоларни бандалари учун қилишни ҳаром қилган. Валлоҳу аълам!”
Демак, хоҳ аёл, хоҳ эркак бўлсин инсоннинг нафақат тўйда балки, ҳаётий фаолият давомида ҳам ўзгаларга таъзим қилиб салом бериши мутлақо мумкин эмас.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтадилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларга тақлид қилувчи эркакларни ва эркакларга тақлид қилувчи аёлларни лаънатладилар» (Бухорий, Абу Довуд ривояти).
Хўш, “куёв салом”лардаги эркаклар ўзларини аёлларга ўхшатишмаяптими? Ахир, нотўғри бўлсада бугунгача фақат келин саломларнигина гувоҳи бўлар эдик-ку. Бу шоввозлар янгилик қиламан деб, билиб-билмай Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг лаънатларига учраб қолмаяптимикан? (Аллоҳ асрасин).
Динимизда оила раҳбарлиги Аллоҳ томонидан эркак киши зиммасига юклатилгани ҳақида юқорида таъкидлаб ўтдик. Куёв бўлмиш никоҳдан сўнг аёли ва фарзандларининг тўлиқ моддий-маънавий таъминотини қилиши шарт. Шундай масъулиятни бўйнига оладиган йигитнинг тўйи куни қайнотасига, қайнонасига, амакисига, тоғасига такрор ва такрор то “совға” олмагунича эгилиб-букилиб салом бериши таъмагирликнинг ўзгинаси эмасми?! Бундайларнинг келажакда хотинга қарам бўлиб, қайнотанинг пулига кўз тикмаслигига ким кафолат беради? (Афсуски, бугун шунақа тоифадаги “куёв”лар кўпайиб кетди). Қолаверса, ақлли, эс-ҳуши жойида ота-она “куёв салом” қилаётган йигитга ҳурмат билан қарармикан...
Бора-бора мазкур ҳолат куёв томоннинг келин томон олдида беобрў бўлишига олиб келиши тайин.
Афсус...
Наҳотки, Бухорий ва Термизийлар юртида ор-номуси ўзидан устун, иймони жонидан азиз бўлган мусулмон, ўзбек ўғлонлари бошида дўппи билан, қўли кўксида, нозу-карашмалар ила “куёв салом” қилиб турса.
Наҳотки, ёши бир жойга борган, 3-4 та боланинг отаси бўлган эркак, “куёв салом”ни худди келин янгалардек куйлаб турса.
Наҳотки, қадамидан ўт чақнайдиган нордек йигит куёвнинг ёнида “дугона”сини эгилтириб-эгилтириб салом қилдирса.
Наҳотки, соқоли кўксига тегадиган отахонлар эса бу ҳолатдан мамнун ва хурсанд бўлиб “куёв салом”ларни қабул қилишса.
Наҳотки, мўмин-мусулмонлар, ўзбекман деб кўксига ураётганлар ушбу андишасиз, уятсизларнинг қилаётган беҳаёликларини қайтариш ўрнига, телефонларига тасвирга олиб, ижтимоий тармоқлар орқали бутун дунёга тарқатса.
Наҳотки, ота-она фарзандининг бидъат ва нотўғри амалига рози бўлса.
Наҳотки, муслима қизлар шундай йигитларга ҳаётини, ор-номусини ишониб топширса.
Наҳотки...
Ҳурматли эркаклигидан фахрланадиган йигитлар! Ўзингизга берилган мартаба ва даражани асло балчиққа булғаманг. Эркаклигингизча қолинг! Никоҳнинг илк кунлариданоқ янги келин олдидаги ҳурматингизни йўқотманг! Ўзингизга ва аҳлингизга мусибатни “сотиб олманг”!
Азизлар, мўмин – мўминга ойнадир. Мусулмонлар бир-бирларининг хатоларини тўғирламоғи ва адашганларни тўғри йўлга бошламоғи лозим. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирор ножўя иш қилаётганни кўрсангиз, қўлингиз билан қайтаринг, бунга кучингиз етмаса, тилингиз билан қайтаринг. Бунга ҳам имкон топмасангиз, ҳеч бўлмаса, кўнглингизда у ишга норози бўлинг, ана шу иймоннинг энг заиф даражасидир”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Аллоҳ таоло эркакларни Ўзи рози бўладиган тақво, шижоат ва мардлик, аёлларни эса мўътабар муслима ҳолида бўлишлигини насиб этсин!
Саидаброр Умаров
Инсоният тарихида ўз ўрнига эга бўлган буюк алломаларимиздан бири Имом Абу Мансур Мотуридийдир. Ул сиймо фақат бир замоннинг эмас, балки барча замонларнинг долзарб ва муҳим масалаларига асосли ҳамда қатъий жавобларни бера олган мутафаккир олим.
У зотнинг дунё илм-фанига, айниқса, ақида илмига қўшган ҳиссаси, ақл ва нақлни уйғунлаштиришдаги ўрни ҳақида замондошлари ҳамда муҳаққиқ олимлар томонидан юксак баҳолар берилган.
Кўпчилик «Абу Мансур» нисбасини эшитганда, у зотнинг ўғли «Мансур» бўлганми, деган саволга тўхталади. Лекин манбаларда Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳнинг «Мансур» исмли ўғли бўлгани айтилмаган. Аммо тадқиқотчилар манбаларга таяниб, у зотнинг қизи бўлганини таъкидлаган. Лекин Имом Мотуридий ўз тафсирида ўғил фарзандли бўлишни орзу қилганини ва уни «Мансур» деб номлашини айтиб ўтган. Бу ҳақда «Таъвилот ал-Қуръон»да шундай дейилади: «Абу Мансур» деб, унга «Мансур» исмли ўғил туғилиши умидида ишлатилади».
Бу орзу амалга ошган ёки йўқлиги ҳақида тарихий маълумот учрамайди. Қайд этилган жумла Имом Мотуридийнинг шахсий ҳаётидаги содда бир орзуни кўрсатса-да, унинг туйғулари қанчалик самимий эканини билдиради.
Имом Мотуридийнинг илмдаги даражаси ҳақида у зотнинг шогирдлари ва издошларидан етишиб чиққан етук олимлар юксак баҳолар берган. «Сайфул-ҳақ» (Ҳақиқат қиличи) деган шарафли унвонга сазовор бўлган олим Абу Муин Насафийнинг таъкидлашича: «Агар аҳли сунна олимлари орасида фақат Имом Абу Мансур Мотуридийнинг ўзи бўлганида ҳам, етарли бўлар эди». Бу таъриф Имом Мотуридийнинг аҳли сунна ва жамоа асосини барпо этишдаги ўрнини ёрқин намоён қилади.
Ундан ташқари, Абу Муин Насафий Имом Мотуридийга: «Илм уммонига шўнғиб, ундаги ноёб дурларни қўлга киритишга муваффақ бўлган, диннинг ҳужжат-далилларини баён этиб, уларни ўз фасоҳати, чуқур илми ва юксак ақл-заковати билан сайқаллаштирган олим», деган таърифни берган.
Устози Абу Наср Иёзийнинг у зотга нисбатан ҳурмати ва эътирофи ҳам жуда таъсирли. У дарс мажлисларида Мотуридий ҳозир бўлмагунча гапирмас эди. Ҳар гал уни узоқдан кўриб, ҳайрат билан назар ташлар ва Қуръони каримдан қуйидаги оятни тилга оларди: «Парвардигоринг хоҳлаганини яратади ва ихтиёр этади» (Қасос сураси 68-оят).
Абдулҳай Лакнавий «ал-Фавоидул-баҳия» асарида Имом Абу Мансур Мотуридийни мутакаллимлар имоми ва мусулмонларнинг тўғри ақидасини асослаб берган буюк аллома сифатида тавсифлайди. Унинг таъкидлашича, Имом Мотуридий беназир асарлар яратиб, ботил ақида вакилларининг бузғунчи ғояларига раддиялар берган.
Айрим манбаларда Имом Мотуридий тариқат шайхлари томонидан ҳам умматни тўғри йўлга йўлловчи шахс сифатида эътироф этилгани айтилади. Имом Абу Бакр Аҳмад ибн Исҳоқ ибн Солиҳ Жузжоний Имом Мотуридийнинг тасаввуфдаги устозларидан бири бўлган.
Замонавий мотуридийшунос олимлардан Аҳмад Саъд Даманҳурий ўзининг Имом Мотуридийга бағишлаб ёзган асарида шундай дейди: «Имом Мотуридий фиқҳ, илм, тақво, дину диёнат, фазилат ва яхшиликда пешқадам бўлиб, у билан ҳамфикр ёки унга қарши бўлганларнинг барчаси унинг беназир олим эканини эътироф этган. У суннатнинг кескир қиличи, бидъат ва гумроҳликка қарши курашган аллома бўлган. Ул зот кўплаб китоблар ёзиб, ислом динини ҳимоя қилган, унга қарши чиққанларни мағлуб этган».
Мотуридийшунос олим Сўнмас Қутлуғ эса шундай дейди: «Имом Мотуридий Аллоҳ таоло томонидан инсониятга берилган энг улуғ инъом, бебаҳо туҳфадир».
Айримлар «Китоб ат-тавҳид»нинг кириш қисмидаги ақлий далилларга қараб, у зот фақат ақлга таянган деб хулоса қилади. Лекин Яратувчининг мавжудлигини инкор қилаётган инсонга ўша мавжудликни ақл орқали исботлаш табиий ва зарурий услубдир. Имом Мотуридий нақлни четлатмаган, балки уни ўз ўрнида ишлатган. Аксинча, Имом Мотуридий илмда нақл ва ақлни мукаммал тарзда уйғунлаштира олган олим эди. У зот ўзининг соғлом эътиқодга бағишлаб ёзган «Китоб ат-Тавҳид» асарида Қуръони каримнинг 77 та сурасининг, 350 та оятидан фойдаланган. Бу эса Мотуридийнинг ақида масаласида нақлга нақадар эътибор қилганини кўрсатади. Турк олими Бакр Тўпол ушбу кўрсаткичларни таҳлил қилиб, ҳатто Имом Мотуридийнинг ишора қилиб кетган оятларини ҳам келтирган ва бу сон янада юқори чиққанини таъкидлаган.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан буюк олимга юксак ҳурмат ифодаси ўлароқ «Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида»ги қарор қабул қилингани, албатта, бутун дунё мотуридийшуносларини чексиз қувонтирди. Бу эса ҳар бир инсоннинг қалбида фахр ва шодлик туйғусини уйғотмай қолмайди.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Имом Абу Мансур Мотуридий – ислом ақидасини ҳимоя қилган, аҳли сунна вал-жамоа таълимотининг илмий асосларини тизимлаштириб, мустаҳкамлаган буюк олимдир. У ўз асарлари ва илмий баҳслари орқали турли бидъатчи тоифаларнинг нотўғри ақидаларини рад этган. Имом Мотуридий фақатгина раддия берувчи эмас, балки ақидавий масалаларга ақл ва нақл асосида ечим топа билган буюк шахсият эди.
Ихтиёр Абдураҳмонов,
Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
Манба: uza.uz
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 