29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
Танловга!
Инсон зоти қизиқ, келажакда ўзини қандай кўнгилсизликлар кутиши мумкин эканини ҳаёлан кўз олдига келтиради-да, ўша кўнгилсизликка йўлиқмаслик учун жон-жаҳди билан ҳаракат қила бошлайди. Камбағал бўлиб қолишдан қўрқиб, эртаю-кеч тиним билмай меҳнат қилади. Ҳалол меҳнат қилса-ку, майли. Лекин қўрқувнинг кучидан, баъзан ҳаром амалларни қилишдан ҳам тоймайди.
Ҳатто, фарзандларини ҳам кичиклигидан мана шундай қўрқувлар қуршовида улғайтиради: "Яхши ўқимасанг, катта бўлганингда аравакаш бўласан"; "Намунча лапашанг бўлмасанг? Бу аҳволда оғзингдаги ошни ҳам олдириб қўясан-ку"; "Ким нима нарсангни сўраса бериб юбораверасанми? Эртага ўзинг нима қиласан?" каби иддаолар қуршовида фарзандлар ҳам келажакда ҳеч нарсасиз қолиш, камбағаллик каби қийинчиликларга йўлиқишдан қўрқиб, топганини яшириб йиғишга, пул топиш учун ҳар қандай ҳаром ишларни қилишга ҳам тайёр бўлиб катта бўлишади. Энг қизиғи, ўша қийинчиликлар келиши даргумон. Ким қандай ҳаёт кечиради, ҳаёти давомида ким қандай машаққатга йўлиқадию, ким қандай ҳолатга тушиши фақат Яратгангагина аён. Биз эса мавҳум, кутилиши ноаниқ бўлган заҳматларга жон-жаҳдимиз билан, тиним билмай, ҳар қандоқ йўллар воситаси ила курашар эканмиз, минг афсуслар бўлсинким, ҳар бир инсоннинг бошига тушиши муқаррар бўлган қийинчилик ҳақида мутлақо унутиб қўямиз...
Қандай қийинчилик эканини англагандирсиз? Ҳа, адашмадингиз, бу - Қиёмат кунидаги ҳисоб-китоб, сўроқ, амалларимиз ҳисоби бизга кўрсатиладиган кундаги муқаррар, ҳеч ким қочиб қутула олмайдиган қийинчиликдир. Ўйлаб кўрайлик, азизлар, уч кунлик дунёнинг, қуюқ зулмати ортидан нурафшон тонги отиши аниқ бўлган, кўз очиб юмгунча ўтиб кетадиган қандайдир бир имтиҳони учун қанчалар тайёргарлик кўряпмизу, наҳот номаи аъмолларимиз кўрсатиладиган кунга тайёргарлик кўришдан ғофил қолсак?
Ортга назар ташлаб, қўйган қадамларимизни, ўтказган ҳаётимизни сарҳисоб қилиб кўрсак, қанчадан қанча хатоларга йўл қўйганлигимизни тушуниб етамиз... Шу чоғда бирдан қалбларимизни зулмат қоплагандек бўлади! Қани эди... Қани эди ортга қайтсагу, ўша хатоларсиз бир янги ҳаёт бошласак... Бунинг иложи йўқлигини ўйлаб, кўнглимиз чўка бошлайди. Беихтиёр тушкунликка тушамиз...
Мана шундай ҳис-туйғулар сизни ҳам асир этганми? Ўтган ҳаётингиздаги хатоларингиз, гуноҳларингизни эслаб кўп эзиласизми? Энди ортга йўл йўқ, чорасизман, деган ўй борлиғингизни қамраб олганми? Ўша ҳаётингизда мажбуран давом этяпсиз, ё бўлмаса тушкунлик аталмиш саҳрода тентираганча сарсон-саргардонмисиз?
Ундай бўлса, ўрнингиздан туринг! Ҳозир хатоларингизни тўғрилашнинг айни вақти! Сизда имкон бор! Ҳа-ҳа, нотўғри эшитмадингиз, имконингиз бор! Ва бу имконни сизга қандайдир психолог, қандайдир башоратчи ё бўлмаса, бирор амалдор шахс эмас, Аллоҳ ато қиляпти! Меҳрибон ва раҳмли, токи жон ҳалқумга етгунигача тавбаларни қабул қилувчи Зот сизга имкон бермоқда! Сиз мана шу имкондан фойдаланиб қолинг! Дарров таҳорат олинг-да, икки ракаат намоз ўқинг, сўнгра Аллоҳ таоло сизни қандай муқаддас ой билан юзлаштирганини ёдга олинг.
Рамазон! Тақво, ибодат, раҳмат, мағфират, гуноҳлар ўчирилувчи ойдир! Ушбу ойда Қуръони Карим нозил бўлган. Ушбу ойнинг файзи, барокати, фазилатларини санаб адоғига ета олмаймиз! Минг шукрки, Аллоҳ азза ва жалла бизларни ушбу ойга соғ-саломатликда етказди, Ўзининг то рўзи Қиёматгача ҳар бир мусулмон бандага дастуруламал бўлмиш Китобида бизларга: «Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки тақводор бўлсангиз» дея хитоб қилиб, Рамазон ойи рўзасини тутишликни фарз қилди.
Ушбу ойнинг аввалги ўн кунлигини раҳмат, иккинчи ўн кунлигини мағфират, учинчи ўн кунлигини гуноҳлардан покланиш қилиб, биз каби бандаларига ўзининг чексиз меҳру марҳаматини намоён қилди. Ушбу ойнинг фазли шу қадар улуғки, у Аллоҳнинг ҳузурида минг ойдан афзалроқдир. Шу билан бирга, меҳрибон ва раҳмли бўлган Зот бизларга қийинчилик, заҳмат етмаслиги учун тонглари саҳарлик, кечалари ифторлик қилиш имкониятини берди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Муборак нонуштага келинглар! Яъни, саҳарликка”. Насоий ривояти. Ва дедилар: “Сизларга саҳарлик нонуштасини қилишингиз вожиб бўлади. Чунки у барака ато этилган нонуштадир”. Насоий ва имом Аҳмад ривояти.
Моҳи Рамазон - ушбу муборак ойга етиб келган эканмиз, Аллоҳнинг бизга берган имкони айнан мана шудир! Ҳар кечаси ғанимат бўлган ушбу ойда яна бир кеча яширилганки, бу - Лайлатул Қадр кечасидир. Ушбу кеча тўлиғича имкон бўлган муборак ойнинг ичидаги яна бир имкониятдир! Ойнинг сўнгги ўн кунлигидаги тоқ кечалардан бирига яширилган бу кеча ҳам тавбаларимиз қабул бўлиб, янги ҳаёт бошлашимиз учун Яратганнинг бизларга кўрсатган улкан марҳаматидир!
Ушбу ойда Қадр кечаси учун алоҳида, ойни рисоладагидек сўнгига етказганимиз учун алоҳида мукофот бор. Келинг, ҳозир бунинг исботи ўлароқ келтирилган ҳадис билан танишсак.
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан, у киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Рамазон ойида менинг умматимга мендан аввалги пайғамбарларга берилмаган беш нарса берилди:
Биринчиси: Рамазон ойининг аввалги кечаси Аллоҳ уларга (раҳмат) назари билан боқади, кимга Аллоҳ раҳмат назари билан боқса уни ҳечам азобламайди.
Иккинчиси: Уларнинг оғизларининг ҳиди Аллоҳ ҳузурида мискнинг ҳидидан ҳам хушбўйроқ ҳолда юрадилар.
Учинчиси: Фаришталар уларнинг ҳақларига туну-кун истиғфор айтадилар.
Тўртинчиси: Аллоҳ азза ва жалла жаннатига: "Бандаларим учун тайёрлангин ва безангин. Улардан тезда дунё қийинчиликлари, ташвишлари кетиб, менинг жаннатим ва зиёфатимга келадилар", дейди.
Бешинчиси: Агар рамазоннинг охирги кечаси бўлса уларнинг барчасини Аллоҳ мағфират қилиб юборади, дегандилар, (атрофдагилар томонидан): "Эй Расулуллоҳ, у лайлатул-қадр кечасими? деб айтилди. Шунда у зот: "Йўқ! Агар ишчилар ишларини тамомласалар ҳақлари тўлиқ қилиб бериладими?!" дедилар.
(Демак, бу мукофот, улар рўзани тўлиқ тутганлари учун берилгандир, қадр кечасининг савоби алоҳида берилади, дедилар).
(Насаий, Байҳақийлар ривояти).
Қаранг, қандай имкониятлар бизга муштоқ турибди. Ахир, шундай фазилатли ойга етишган инсон ноумид бўлиши мумкинми? Шундай имконият эшиги кенг очилиб киришимизни кутиб турсаю, тушкунликка берилишимиз қай даражада тўғри, азиз диндошим? Кечаларни қоим қилиб, кундузлари рўза тутиб, эртаю кеч дуою илтижолар айлаб, тавба қилишга шошилайлик! Атрофимиздагиларга ҳам ушбу ўзимиз хабар топган хушхабарни етказайлик! Шундай хушхабарни Аллоҳдан ваҳий орқали қабул қилиб олган ва бизларга етказган Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга салавотлар айтиб, эргашайлик! Ёлғиз Аллоҳ учун ибодат қилиб мукофотини ҳам қуйидаги ҳадиси қудсийда келтирилганидек, Ўзидан умид қилайлик:
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одам боласининг ҳамма амали (савоби) кўпайтириб берилур. Бир яхшиликка унинг ўн мислидан то етти юз баробаригача. Аллоҳ азза ва жалла: «Магар рўза Мен учундир. Унинг мукофотини Мен берурман. У (Одам боласи) шаҳвати ва таомини Мен учун тарк қилур», деди», дедилар». (Термизий ривояти).
Диндошим, йўлиқишимиз аниқ бўлган энг қийин, энг оғир, ҳатто эр ўз хотинидан, она ўз боласидан, ака укасидан қочадиган Қиёмат кунига тайёрланишимиз учун энг яхши фурсатда турибмиз. Аввалги гуноҳларимизни олов ўтинни йўқ қилганидек, куйдириб кетказувчи ушбу муборак ойда иложи борича кўпроқ истиғфорлар айтиб, ёлғиз Аллоҳ учун Рамазон рўзасини тутиб, тавбаларимиз қабул бўлишидан умидвор бўлайлик.
Илоҳим, ушбу ойдан барча гуноҳларимиздан покланган ҳолда чиқишликни, сўнгра кейинги ҳаётимизни шунга мувофиқ равишда Аллоҳнинг буюрганларини бажариб, қайтарганларидан қайтиб ўтказишликни Аллоҳ жумламизга насиб айласин.
Гавҳар Насруллоҳ
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ислом сўзи “салима” “ясламу”, “салааман” ва “салааматан” каби сўзларнинг ўзагидан олинган.
Ислом сўзининг маъноси турли маъноларни англатсада, бироқ барча маънолар бир эзгу мақсад – тинчликка йўналгандир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилган: “Эй, иймон келтирганлар! Исломга тўлиғича киринг. Ва шайтоннинг изидан эргашманг” (Бақара сураси, 208-оят).
Тилшунос олим Абу Амр Шайбоний ушбу оятдаги “силм” сўзини Ислом деб шарҳлайди.
Ушбу ояти каримадаги “каафатан яъни тўлиғича, ёппасига” сўзи барча инсонлар тинчлик йўлини тутишлари лозимлигини билдиради. Аллоҳнинг амр фармонига итоат этган ҳолда ҳамиша аҳил ва иноқликда яшашлари даркор.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон бандани таърифлаб: “Мусулмон бошқа мусулмонларга тили билан ҳам, қўли билан ҳам озор етказмаган кишидир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Аҳмад, Ибн Ҳиббон ривояти).
Бу ҳадисга кўра, мусулмон сўзи “барчага яхшилик истовчи, дилозорликдан йироқ” каби маъноларни ифодалайди.
Шунинг учун ҳам, мусулмонлар ўзаро муомалаларини доимо бир-бирларига тинчлик тилаш, яъни саломлашиш билан бошлайдилар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Сизларга салом бўлсин, Роббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди” (Анъом сураси, 54-оят).
Араб тилидаги салом сўзининг тўрт хил маъноси бор.
Биринчиси, “салима” сўзининг масдари “салаам” бўлиб, у турли “бало-офатлардан омонда бўлиш”ни англатади.
Иккинчиси, “салаама” сўзининг кўплик шакли, у “тинчлик ва омонлик” каби маъноларни билдиради.
Учинчиси, Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан бири бўлган “ас-Салом”, яъни, “барча нуқсонлардан саломат, тинчлик-хотиржамлик берувчи” деган маънони англатади.
Тўртинчиси, “салам” яъни, “серсоя ва ҳамиша яшил бўлиб турувчи дарахт”дир.
Абу Исҳоқ Зужажнинг фикрига кўра, “салаам” сўзи “саллама”дан олинган бўлиб, “инсоннинг оғир синов, ғам-алам ва ташвишлардан омонда бўлиши”ни англатади[1].
Шунингдек, жаннатнинг номларидан бири “Дорус-салом” (тинчлик диёри) деб номланган. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Уларга Роббилари ҳузурида дорус-салом (тинчлик уйи) бордир” (Анъом сураси, 127-оят); “Аллоҳ (одамларни) тинчлик диёри (жаннат)га чорлайди ва хоҳлаган кишини тўғри йўлга ҳидоят этади” (Юнус сураси, 25-оят).
Жаннатда фақат тинчлик, хотиржамлик, саломатлик, роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлгани, унда ўлим, касаллик, уйқу, ғам-ташвиш деган нарсалар йўқ.
Имом Асфаҳонийнинг фикрига кўра, “салаам” ва “салаама” сўзлари барча мусибат, ғам, ташвишлардан четда бўлиш маъносини англатади. Аллоҳ бундай марҳамат қилади: “Магар ким Аллоҳ ҳузурига тоза қалб ила келар, (ўша манфаат топар)” (Шуаро сураси, 89-оят).
Тоза қалб – турли зулм ва ёмонликлардан ҳоли бўлган қалбдир. Шунингдек, Қуръони каримда тинчлик, хотиржамлик ҳақида яна бошқа кўплаб оятлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
“У (жаннат)ларга тинчлик, омонлик ила киринглар (дейилур)” (Хижр сураси, 46-оят);
“Биздан (бўлмиш) саломатлик ва сенга ва сен билан биргаликдаги жамоаларга (аталган) баракотлар билан (кемадан ерга) тушгин!” (Ҳуд сураси, 48-оят);
“У билан Аллоҳ ризосини топишга интилганларни (У) тинчлик ва саломатлик йўлларига йўллаб, Ўз изни билан уларни зулматлардан нурга чиқарур ва тўғри йўлга ҳидоят қилур” (Моида сураси, 16-оят);
“ ... жоҳил кимсалар (бемаъни) сўз қотганда «Саломатлик бўлсин!» деб жавоб қиладиган кишилардир” (Фурқон сураси, 63-оят).
“(Уларга) раҳмли Парвардигор (томони)дан салом (айтилур)” (Ёсин сураси, 58-оят);
“(Аллоҳ йўлида турли машаққатларга) сабр қилиб ўтганларингиз сабабли (энди бу ерда) сизларга тинчлик бўлгай” (Раъд сураси, 24-оят).
Бу оятлар Ислом – тинчлик, омонлик, хотиржамлик ва сиҳат-саломатлик дини эканининг яққол исботи саналади.
Юқорида таъкидланганидек, яшил дарахт ҳам Ислом сўзининг луғавий маъноларидан бири ҳисобланади. Араб тили луғатига оид икки машҳур “Лисанул араб” ва “Таҳзибул луғат” асарларида Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг қуйидаги сўзлари келтирилади:
“Ас-салаам абадий яшил, улкан бир дарахтдир”[2].
Бир қатор луғатшунос олимлар “ас-салаам” сўзи “яшил дарахт” маъносини англатишини қўллаб қувватлашган. Чунки бу дарахт ҳатто кузда сарғаймайди, ҳеч чиримайди ҳам.
Буюк луғат олимларидан бири Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Баррийнинг фикрига кўра, бу дарахт “салм” деб номланади ва унинг кўплик шакли “салаам” ҳисобланади. Унинг бундай аталишига сабаб, дарахт ҳамиша яшил рангда ва серсоя эканлигидир.
Шунингдек, нарвон араб тилида “суллам” деб аталади. Бу ҳақда Зужаж бундай ёзади: “Суллам” сўзи “нарвон” маъносини англатади, чунки у орқали сен кўтарилмоқчи бўлган жойга соғ-саломат етиб оласан[3].
Юқорига чиқиш ёки кўтарилишнинг нарвондан бошқа йўллари кўпинча шикастланиш ё жароҳатланиш каби бахтсиз ҳолатлар билан якун топиши мумкин. Шу боис, нарвон сабабли турли хавф-хатарлардан саломат, хотиржам бўлингани учун араб тилида нарвон суллам деб номланган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “ёки осмонга нарвон қўйиб” (Анъом сураси, 35-оят).
“Лисанул-араб” асари муаллифи Ибн Манзур эса “суллам” сўзини қуйидагича шарҳлайди: “Суллам бу – катта челак дегани”[4].
Пақир – қудуқдан сув олиш воситаси бўлиб, қадимда одамлар унинг ёрдамида қудуқлардан сув олишарди. Лекин нега айнан челак “суллам” деб аталади? Чунки одамлар унинг ёрдамида сув тортиб чанқоғини қондиришган, уйларига олиб кетиб, таҳорат учун ишлатишган.
Сув – барча махлуқот, жонзот, наботот ва ўсимлик учун салқинлик, сокинлик, тириклик ва ҳаёт манбаи. Шунинг учун унга эришиш восита бўлган челак “суллам” дейилади.
Бир сўз билан айтганда, Ислом – тинчлик, омонлик ва хотиржамлик дини. Тинчлик – Ислом динининг шиори, бош ғояси. Унинг таълимоти башариятни тинчликка чақириш, ер юзида осойишта ҳаёт ўрнатиш, инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиришдан иборатдир. Зўравонлик, жанжал, қотиллик ва бузғунчиликларнинг ҳар қандай кўринишини қоралайди ҳамда улардан қайтаради.
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Абу Мансур Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Азҳарий. Таҳзиб ал-луғат. – Майдон ал-жайш: Дор ал-қавмийя ал-арабийя, 1964. Ж. 4. – Б. 292.
[2] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[3] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[4] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 201.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа