Малайзияда ўтказилган Қуръон мусобақасида иштирок этган қория қизимиз Муфаззала Сайдалиева билан бўлган суҳбатни эътиборингизга ҳавола қиламиз.
– Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳ! Авваламбор, Малайзияда ўтказилган Қуръон мусобақасида юртимиз номидан иштирок этиб, фахрли ўрин олганингиз билан муборакбод этамиз. Шунингдек, Ўзбекистоннинг қори ва қорияларни тарбиялаб етиштириш бўйича саъй-ҳаракатларини бутун дунёга намоён этишга қўшган ҳиссангиз учун ўз миннатдорчилигимизни билдирамиз. Шу ўринда ўзимизни, қолаверса, Қуръонга ошно бўлган ҳамюртларимизни қизиқтирган баъзи саволлар бор, шуларга ўзингиздан жавоб олсак деган ниятда эдик. Айтингчи, Қуръони каримни неча ёшда ёд олгансиз?
– Ваалайкум ассалом ва роҳматуллоҳ! Сизга ҳам ташаккур, Қуръони каримни ёшлигимдан ота-онам ўқитишган, 12 ёшимгача Қуръонни ёдлашимга ёрдам қилиб, шароитлар яратиб беришган. Аллоҳим ота-онамни улкан ажрлар билан мукофотласин. Мактабни битирганимдан сўнг “Хадичаи Кубро” Ислом билим юртига ўқишга ҳужжат топшириб, кира олмаганман. Аммо, Аллоҳимга шукур, 3 йил ўтиб, коллежни битирибоқ, Олий Маъҳадга ўқишга кирдим. Бу ерда Қуръонни мустаҳкамлаш билан бирга, унинг маъноларини ҳам ўрганяпман.
– Ҳозирги кунда Қуръони каримни қанча муддатда такрорлаб турасиз?
– Қуръондан ҳар куни ярим порадан такрор қилиб, устозимиз Зафар қори Маҳмудовга топшириб турибман. Роббим каломини қувваи ҳофизамга мустаҳкамласа, иншааллоҳ, Қуръони Каримни бир ўтиришда тўлиқ топшириш ниятидаман.
– Малайзиядаги Қуръон мусобақаси сиз қатнашган халқаро мусобақаларнинг биринчиси бўлдими?
– Ҳа, Малайзиядаги Қуръон мусобақаси мен учун биринчи халқаро Қуръон мусобақаси бўлди. Мусобақа ниҳоятда кўтаринки руҳда ўтди. Бизни у ерда аъло даражада кутиб олишди, меҳмон қилишди ва ҳурмат-эҳтиром билан кузатишди. У ердаги Ўзбекистон элчихонаси вакиллари кутиб олиш ва кузатиб қўйишда махсус машиналарда хизматимизда бўлишди ҳамда 10 кун давомида ҳолимиздан хабар олиб туришди.
Малайзиядаги барча ташкилотчиларга ва мутасадди ходимларга ўз миннаддорчилигимизни билдирамиз. Шунингдек, у ердаги Ўзбекистон Элчихонасига ҳам ташаккурлар айтамиз. Барчаларидан Аллоҳ рози бўлсин.
– 2018 йилда юртимизда бўлиб ўтган Қуръон мусобақасида ҳам қатнашган эдингиз. Малайзиядаги халқаро мусобақа билан юртимизда ўтган мусобақани қандай ўхшашликлари ҳамда қандай фарқли жиҳатлари бор?
– Призидентимиз ташаббуси билан ўтказилган 2018 йилда юртимизда бўлиб ўтган Қуръон мусобақаси Малайзиядаги Халқаро Қуръон мусобақасига қўйилган асосий қадамлардан бири бўлди ва мана шу мусобақадаги тайёргарликларимиз ва ўрганган билимларимиз, тажрибалармиз халқаро Қуръон мусобақасида юқори балларни эгаллашимизга сабабчи бўлди, десак муболаға қилмаган бўламиз. Чунки, у ердаги баллар тизими дейсизми, тиловатдаги саволлар ярим кун олдин берилиши дейсизми, буларнинг барчасига биз ўтган йили шоҳид бўлганмиз. Шунинг учун ҳам, ўтган йилги мусобақада эришган ютуқларимиз бизга жуда катта ёрдам берди. Баҳолаш тизимининг ниҳоятда пишиқ тузилгани ўз устимизда қаттиқ ишлашимизга туртки бўлди ва қандай ишлаш лозимлигини ҳам уқтирди. Хуллас, 2018 йилги Қуръон мусобақаси ҳам халқаро мусобақадан савия жиҳатдан ҳам, тартиб-интизом жиҳатдан ҳам кам бўлмаган эди, десак, адолатли баҳо берган бўламиз. Айниқса, бизнинг мусоақадаги шукуҳ, тўғриси, ўша халқаро мусобақада ҳам топилмайди. Буларнинг барчаси учун мусобақа ташкилотчилари, хусусан, баҳолаш тизими ҳамда бошқа ишларда бош‑қош бўлган устоз Ҳасанхон қори акага, шунингдек, етакчи ҳакамлардан Таҳфизул‑Қуръон кефаедраси мудири устоз Жаҳонгир қори Неъматовга ва бошқа устозларга ташаккурлар айтамиз.
Тиловатдаги шартларга келадиган бўлсак, Малайзиядаги Халқаро мусобақада ҳам 4 та шарт, яъни, тажвид, тараннум, фасоҳат, савт бўлди. 2018 йилги Ўзбекистон Қуръон мусобақасида ҳам худди шундай шартлар бўлгани самараси ўлароқ, ушбу мусобақадан сўнг, халқаро мусобақада қатнашган қори-қорияларимизнинг савияси аввалги йиллардаги халқаро мусобақада қатнашган қори-қорияларимизнинг савиясидан анча юқорилиги кўриниб турибди. Сиз бунинг исботини бу йил халқаро миқёсда ҳифз йўналиши бўйича Ўзбекистоннинг 4 ўрингача кўтарилганида ҳам кўришингиз мумкин.
Таъкидлаш лозимки, аввалги йилларда Ўзбекистон бу каби юқори натижани ҳали кўрсатмаган эди. Аллоҳ қодир қилса, яна ўз устимизда ишласак, излансак, ўзимиз учун шароитлар яратсак, бу йилги натижалар ғолиблик марраларига олиб чиқади деб умид қиламан.
– Мусобақа ҳақидаги таассуротларингизни ўртоқлашсангиз.
– Айни ўқувчиларга қизиқарли бўлиши учун, ўзимизнинг камчиликларимизу ютуқларимизни ҳам айтиб ўтмоқчиман.
Мусобақа жараёнида жуда кўп ўзим учун фойдалар олдим, камчиликларимни ҳам, ютуқларимни ҳам сарҳисоб қилдим.
– Мусобақада 69 та давлатдан келган 100 та қори ва қория иштирокчи қатнашди. Қорилар ҳифзда ҳам, тиловатда ҳам деярли адашмай гўзал тиловат қилиб беришди ва юқори баҳо олишди. Қориялар эса тиловатда олдинга ўтиб кетгандилар. Юртимизда бундай гўзал, таъсирчан тиловат қиладиган қорияларни топиш қийин. Аллоҳим юртимиздан ҳам шундай қорияларни кўплаб чиқишини насиб қилсин. Ана шундай гўзал тиловат қилувчи қориялардан бири Малайзиядан Фарҳаҳ Файрузаҳ исмли қиз 1 ўринни олди. Мусобақанинг дастлабки кунлариёқ у билан танишиб олган эдим. Очиқ кўнгилли қиз экан, бирга нашидлар айтдик. Бу аснода ундан қироатни гўзаллаштириш борасида ҳам кўп нарсаларни ўргандим.
«Жуда гўзал тиловат қилар экансан. Тараннумдан устозинг ким», десам, «My teacher is my mother», яъни, менинг муаллимим онам, деди. Онаси ҳам олдимизда ўтирган эди. «Унда онанг менга ҳам устозлик қилсин», дедим. Улар кулиб юборишди: «Асосий устозим онам, лекин у тараннум бўйича эмас. Устозларим кўп, уларга ҳам мени онам етаклаб олиб борган», деди. У Малайзиядаги етук қори ва қориялардан таълим олган экан. У ҳам ёшлигидан Қуръон ўқишни бошлаган экан. Унинг гўзал тиловат қилишга иқтидорини кўрган онаси ҳар бир йўналишда махсус устозлардан Қуръондан таълим олишини таъминлаган экан.
Менинг илк устозларим ота-онам бўладилар, улар Қуръондан саводимни чиқарганлар. Қуръонни ёдлашимда Андижон Қуръон мактабида тарқалган методика асосида ўқитганлар. Олий Маъҳаддаги устозлардан эса Қуръонни тажвид билан ўқиш борасида билимимни оширдим. Бироқ, у ерда мақомотлар бўйича мутахассис устозлар бўлмагани, бу борада махсус дарслар қўйилмагани учун бу борада умр йўлдошим менга ёрдам бердилар. Улар Қуръонни Абдулбосит қори, Муҳаммад Сиддиқ Миншавийларнинг 7 мақомдаги қироатларини тинглаб, ўрганиб юрар эдилар. Шу боис, у киши менга арабий савтда ўқиш, мақомларни, оҳанг йўналишларини ажратишимда яхши кўмак бердилар.
Қуръон мусобақаларида яхши натижага эришиш учун аввало Қуръонни гўзал қироат ила, қалбдан қалбга етадиган қилиб, бехато ва адашмай ўқиб бера олиш керак. Бунинг учун, аввало, кишининг қалбида тақво бўлиши керак, дейди устозларимиз. Шу билан бирга, Қуръонни устоздан оғизма‑оғиз таълим олиб, ундан ўтказган бўлиш керак. Қуръонни ўргатувчи устозда эса Пайғамбаримиз соллаллалоҳу алайҳи васалламга туташган силсиласи занжири бўлиши лозим.
Мусобақаларда ҳакамлар ҳайъати ҳам ана шундай ижозага эга, тажвид аҳкомларини ипидан игнасигача биладиган, чуқур илмли устозлардан иборат. Уларнинг талабларига жавоб бериш учун махсус ижозага эга устозлардан таълим олишнинг аҳамияти катта экан. Зеро, Қуръонни асл ҳолатда нозил бўлгандек ўқий олиш учун ҳам шундай таълим шарт.
Қуръонни гўзал оҳангда ўқишни ўзлаштиришда ҳам алоҳида устоз бўлса, яхши экан. Бизда одатда қори ва қориялар оҳангларни фақат тақлид орқали ўрганишади. Аммо бунинг назарий билимини устозлардан ўрганилса, қироатдаги тараннум ҳам талабга жавоб бера оладиган даражага чиқади. Бунинг учун қорида тараннум учун туғма иқтидор бўлиши ҳам талаб қилади.
Мусобақади тиловат йўналиши бўйича 7 мақомдан энг камида 4 тасида ўқиб бериш шарт қилинган. Саралаш босқичидан ҳам 7 та мақомда тиловат қила олган қори ва қорияларгина ўта олишди. Алҳамдулиллаҳ, камина ҳам ушбу имтиҳондан ўтиш бахтига мушарраф бўлдим.
Иштирокчи ўн мутавотир қироатнинг қайси бирида ўқиса ҳам жоиз. Ғолиб бўлган қориларнинг аксари «қироатул‑ашар» ‒ машҳур ўн қироатдан биз билмайдиган қироатлардан бирида ўқиди. Биз фақат ўзимизда кенг ёйилган қироат ‒ Ҳафснинг Осимдан қилган ривоятида ўқидик.
Тиловат йўналишидаги билетлар эртлаб соат 9-10 ларда танланди. Кўрсатилган жойни шомдан кейин минбарга чиқиб тиловат қилиб беришим керак эди. Бу ҳаяжонлик, масъулиятлик онларда ёрдам қўлини чўзувчиларга жуда муҳтож бўлдик. Бир бетни энг камида 4 хил арабий мақомда қироат қилиб бериш керак эди. Берилган оятларни қўлдан келганча машқ қилиб ўқиб, юртимизда ўтган 2018 йилги Қуръон мусобақасида тиловат бўйича Республика босқичи ғолиби Оминахон опага, ҳайъат аъзоларидан устоз Жасур қорига ва Мисрдаги Ҳусайнхон қори акага юбордик. Аллоҳ ҳаммаларидан рози бўлсин, маслаҳатларини аямадилар. Айниқса, устоз Ҳусайнхон қори аканинг маслаҳатлари ҳам жуда фойдали бўлди.
Тиловат асносида содир бўлган биргина хато ғолиблар билан бир сафда туришдан тўсилишимга асосий сабаб бўлди. Бошқа камчиликлар ҳам ўтган бўлса керак. Бу ҳолат устимизда янада кўпроқ ишлашимиз кераклигини яна бир уқтирди. Аллоҳ насиб қилса, келгусида халқаро Қуръон мусобақаларида Ўзбекистоннинг байроғини ғолиблар сафига олиб чиқиш ниятидамиз ва бу борада сиз Қуръон мухлисларининг дуоларингизга ниҳоятда муҳтожмиз. Барчаларингизга икки дунё яхшилигини сўраб қоламан.
Манба: Quran.uz расмий телеграм канали
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.Масала: Балоғатга етмаган болалар нисобга етадиган молни мерос сифатида олсалар, ўз номларидан қурбонлик қилишлари вожиб бўлмайди (41).
Масала: Қурбонлик қилишда ўзидан бошқасини вакил ва ноиб қилиш жоиздир. Агар бир киши бошқа одамни қурбонликка вакил ёки ноиб қилса, жониворни сотиб олиш ва сўйиш вақтида вакил ёки ноиб қурбонликни ният қилиши кифоя қилади (129).
Масала: Сафардаги киши бирор юртда ўн беш ёки ундан ортиқ кун муқим бўлиб қолиб, телефон ёки бирор восита орқали ўз юртидаги кишини мени номимдан қурбонлик қилгин деб вакил қилса, вакилнинг қурбонлиги унинг номидан ўтади(130).
Масала: Вафот этган киши қурбонлик қилишни васият қилган бўлса, бутун бир ёки еттидан бир ҳиссани қурбонлик қилишлиги вожиб бўлади ва қурбонлик гўштини барчасини фақир, мискинларга садақа қилиб юбориш ҳам вожиб бўлади (36).
Масала: Нисоб эгаси қурбонлик кунларида жонивор сотиб олишга нақд пули бўлмаса, қарз олиб қурбонлик қилиши зиммасига вожибдир (131).
Масала: Бир киши бир нечта қурбонлик қилса, улардан биттаси вожиб қурбонлик, қолганлари эса нафл қурбонлик бўлади (37).
Масала: Агар аёл кишини тақинчоқлари ва уйдаги кераксиз нарсалари нисоб миқдорига етадиган бўлса, аёл кишининг зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (46).
Масала: Одамлар қурбонлик мақсадида бозордан сотиб олмай уйда боқаётган қўйларини қурбонлик қилишни хоҳласа, улардан биттасини тайин қилиб қурбонлик қилишни ният қилади ва унинг бу нияти билан ўша жониворни қурбонлик қилиши лозим бўлиб қолмайди. Уни сотиб юбориб, ўрнига бошқасини қурбонликка сотиб олиши жоиз бўлади, яъни кимни мулкида аввалдан қўй-моллари бўлиб, уларни қурбонлик қилишни ният қилсада, уларни қурбонлик қилиш лозим бўлиб қолмайди (47).
Масала: Бой одам қурбонлик кунлари ичида қурбонлик қила олмаса, бир қўй ёки эчкини қийматини садақа қилиши вожиб бўлади. Агар қурбонликка жонивор сотиб олган бўлса, ўша жонворни тириклигича садақа қилиши вожиб бўлади. Агар билмай қурбонлик кунлари ўтиб кетган бўлса ҳам сўявераман деб сўйиб қўйган бўлса, гўштини ўзи емай фақирларга садақа қилиши вожибдир (57).
Масала: Фақир одам қўй сотиб олаётган пайтда қурбонликни ният қилмай сотиб олгандан кейин қурбонлик қилишни ният қилса, ўша жониворни қурбонлик қилиши вожиб эмас (58).
Масала: Бир неча киши ўртага пул ташлаб бирор тижорат ёки ишлаб чиқариш қилса ва уларнинг барчасини ўртадаги пули нисобга етса, лекин ўртадаги пулдаги ҳар бирининг улуши нисобга етмаса, бирортасини зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлмайди (62).
Масала: Бир кишини учта ёки тўртта ўғиллари бўлиб, улар билан биргаликда тижорат қилсалар ва уларни еб-ичиши, турар жойлари бир жойда бўлса, асл мол отаники бўлиб, фарзандлар отага ёрдамчи бўлсалар, бундай ҳолатда отанинг зиммасига қурбонлик вожиб бўлади. Фарзандларга эса, қурбонлик вожиб бўлмайди. Агар фарзандлари нисоб эгалари бўлсалар, уларнинг зиммасига ҳам қурбонлик қилиш вожиб бўлади (62).
Масала: Қурбонлик қилувчи киши қурбон ҳайитини ўқиб, қурбонлик қилганидан кейин сочи ва тирноқларини олиши мустаҳаб бўлади (63).
Масала: Вожиб бўлган қурбонликни ўзгалар томонидан қилишлик учун уларнинг ижозати зарур. Акс ҳолда уларнинг қурбонликлари адо бўлмайди. Агар ака-укалар йўқлигида бири бошқаси томонидан қурбонлик қилиб қўйиш одати бўлса, ижозат беришидан олдин қурбонлик қилиши жоиз бўлади. Ўзгалар томонидан нафл қурбонлик қилинаётган пайтда уларнинг ижозатини сўрашлик шарт эмас. Тирикларга ва ўликалар номидан нафл қурбонликлар қилиш жоиз. Уларнинг ижозатлари шарт эмас. Чунки, қурбонликнинг эгаси ҳайвоннинг эгаси бўлиб, у бошқаларга савобини бағишламоқда (78).
Масала: Бир неча кишилар битта ҳайвонни қурбонлик қилаётганларида сўювчи ҳаммаларини номма-ном санаб фалончи ва фалончилар номидан деб тилга олиши шарт эмас. Лекин, улар томонидан сўйилаётганини қалбдан ўтказилади (82).
Масала: Бир неча киши шерик бўлиб, қурбонлик қилинаётган суратда судхўр ва шу каби ҳаромдан мол топгувчиларни шерик қилинса, ҳеч бир кишининг қурбонлиги дуруст бўлмайди. Лекин улар бирортасидан ҳалол пул олиб шерик бўлсалар, жоиз бўлади. Шунингдек, шериклардан бирортаси гўшт арзон тушиши мақсадида шерик бўлса, бирортасини ҳам қурбонлиги жоиз бўлмайди (91).
Масала: Ҳозирги кунда жуда кўп аёллар тақинчоқ ва ортиқча нарсалари ҳамда ўлик моллари ҳисобланса, нисоб соҳибига айланадилар. Гарчи закот бермасаларда, уларнинг зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Ўлик молларга уламоларимиз уч сидра кийимдан ортиқчасини ҳам ҳисобга олганлар. Ундан ташқари уйда ишлатилмай турадиган идиш-товоқлар, сувенирлар нархи 85 г тилло 612 г кумушнинг қийматига етса, зиммаларига қурбонлик қилиш вожиб бўлади (96).
Масала: Кўпчилик бўлиб қурбонлик қилинаётган суратда шериклардан бири ўтган йилни қазосини ният қилса, шерикларнинг қурбонлиги адо бўлади. Лекин, қазони ният қилган кишининг қурбонлиги нафл бўлиб, қазо қурбонлик ўрнига ўтмайди ва жониворни гўштини ҳаммасини садақа қилиб юбориш вожиб бўлади. Қазо қурбонлик эвазига бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (133).
Масала: Нисобга эга бўлган киши маҳбус бўлса, зиммасига қурбонлик қилиш вожиб бўлади. Хоҳ ётган жойида бўлсин ёки ташқарида бўлсин. Ташқарида бўлган суратда ўзидан бошқасини вакил ёки ноиб қилади (133).
Масала: Агар маҳбус ўз юртидан ташқарида сафар масофасича узоқликда бўлса, зиммасига қурбонлик вожиб бўлмайди (133).
Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик кунлари қурбонлик қилишдан аввал вафот топса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади ва меросхўрлар мулкига жонлиқ ўтиб кетади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган болалар бўлмаса ва оталари номидан фарзандларқурбонлик қилишга ижозат беришса, оталари номидан қурбонлик дуруст бўлади. Агар меросхўрлар ичида балоғатга етмаган бола бўлса, унинг ижозати эътиборга олинмайди ва ўша ҳайвонни қурбонлик қилиш жоиз бўлмайди (98).
Масала: Нисобга эга бўлган киши қурбонлик қилишидан олдин ва қурбонлик вақти чиқишидан олдин фақирга айланиб қолса, зиммасидан қурбонлик соқит бўлади (99).
Масала: Қурбонлик қилиш фақат закот берувчиларнинг зиммасига эмас, балки садақаи фитр вожиб бўлган кишиларга ҳам вожибдир (99).Масала: Нисобдан деб ҳисобланмайдиган нарсалар ҳожати аслиялар деб номланади. Улар: еб ичадиган, уч сидра киядиган кийим, яшаш жойи, хунармандларнинг асбоб-анжомлари, миниб турган улови, фабрика-заводларнинг станоклари кабилардир. Улардан ташқарисининг қиймати ҳисобланиб, нисобга етса, қурбонлик вожиб бўлади (100).
Масала: Шериклардан баъзиси қурбонликни ва яна баъзиси ақиқани ният қилиши жоиздир (102).
Масала: Аксарият кишилар вафот этувчилар томонидан қурбонлик қилаётганларида фотиҳага келганлар таомланиб кетсинлар деб ҳайт намоздан аввал ёки арафа куни жонлиқни сўйиб қўядилар. Бу суратда сўйилган ҳайвон қурбонлик ўрнига ўтмайди (105).
Масала: Нисобга эга бўлмаган киши қурбонлик қилганидан кейин қурбонлик кунлари чиқиб кетишидан аввал бой бўлиб қолса, яна бошқа қурбонлик қилиши вожиб бўлади (107).
Масала: Нисоб эгаси бўлмаган киши қурбонлик қилиш ниятида ҳайвон сотиб олса, уни қурбонлик қилиши вожибдир. Лекин, қурбонлик қилишдан аввал жонивор йўқолиб ёки вафот этиб қолса, вожиб зиммасидан соқит бўлади. Ўрнига бошқа олиб қурбонлик қилиши вожиб эмас. Йўқолган жонивор кейинчалик топилиб қолса, қурбонлик қилиши зиммасига вожиб бўлади.
Масала: Қурбонлик оқил, болиғ, муқим, закот ёки мулкида ҳожати аслийсидан ортиқча 85 г тилла ёки (612) 595 г кумуш қиймати баробарида нарсаси бор кишиларга вожиб бўлади. Ҳожати аслийдан ташқариларга яшаб турган ҳовлисидан ташқари ҳовлилар, пулни банд қилиш учун сотиб олинган уйлар, уловлар, тижорат моллари, астатка таврлар барчаси кириб кетади. Шунингдек, нисобга эга бўлганига бир йил тўлиши ҳам шарт эмас.