18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
Ўзбек давлатчилик тарихи ва маданияти шаклланишида ўзининг моҳирона сиёсати ва бой шеърий мероси билан ўчмас из қолдирган Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг фақат юртимиз тарихида эмас, Ҳиндистон халқлари тариҳида ҳам юксак ўринда туради. Улуғ аждодимизнинг тарихи ва маънавий мероси бир қанча ҳамюрт олимларимиз ва чет эллик тарихчилар томонидан турли жиҳатлардан ўрганилган.
Қуйидаги мақолада ана шу машҳур тарихнинг кам эътибор қаратилган жиҳатларидан бири-Мирзо Бобурнинг тасаввуфий қарашлари ҳақида сўз юритамиз.
Тарихга назар солсак, ХIII ва ХV асрларда, хусусан, Бобур яшаган даврда Мовароуннаҳр ҳудудида тасаввуф таълимотлари кенг тарқалган ва ривожланган эди. Бунинг натижасида мазкур ҳудудда истиқомат қилган халқлар турмуш тарзида сўфийларнинг ўрни аҳамиятли бўлиб, ўша давр ижтимоий ва сиёсий жараёнларида фаол иштирок этишган ва оддий халқ орасида ўзига хос ҳурмат ва мартабага эга бўлишган.
Мирзо Бобур тасаввуф, ундаги тариқатлар ва вакилларини ҳурмат қилган. Буни биз ўша даврдан қолган ёзма манбалар ҳамда яқн ўтмишда қилинган тадқиқотларда ҳам кўришимиз мумкин. Туркиялик етук олим Маҳмуд Асъад Жўшон ўзининг “Ислом, тасаввуф ва ахлоқ” асарида: “Темурийлардан Заҳириддин Муҳаммад Бобур улуғ шайх Саид Амир ибн Мавлоно Жалолиддин Хожаги Косоний Махдуми Аъзам ҳазратларини ўзига маънавий пир деб билганлар, у кишига қўл бериб, насиҳатларига амал қилганлар” – деб ёзади[1].
Яна бир олим Б.Тўраев Махдуми Аъзамни нафақат Мовароуннаҳр ёки Хуросон, балки Ҳиндистонда ҳам ўзига пир деб билувчилар кўплаб топилиши, темурий шоҳлар ичида Заҳириддин Муҳаммад Бобур бу улуғ зотга мурид бўлганлигини алоҳида таъкидлаб, юқорида келтирилган маълумотни қувватлайди[2].
Ўз навбатида Махдуми Аъзам ҳам Мирзо Бобурга алоҳида ҳурмат билан қараган ва унга бағишлаб “Бобурия” номли риола ҳам ёзган. Олимнинг мазкур асари аслида Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг Хожа Аҳрор Валийнинг “Рисолаи волидия” асари ҳақидаги хатига жавоб эди.
Заҳириддин Муҳаммад Бобур Хожа Аҳрор Валий ва у кишининг авлодларига ҳам катта ҳурматда бўлган. Мирзо Бобурнинг исмини ҳам Ҳожа Аҳрор айтгани ҳақида тарихий маълумотлар ҳам мавжуд. Хожа Аҳрор ҳазратлари ва Бобур ўртасидаги муносабатлар унинг шоҳ асари бўлмиш “Бобурнома”нинг ҳам бир қанча жойларида ўз аксини топган. У ҳаёти давомида Нақшбандия тариқати пир ва муршидларининг ўгитларига амал қилган.
1528-1529 йилларда пирининг “Рисолаи Волидия” асарини шеърий усулда ўзбек тилига таржима қилади. Мазкур таржимада Бобур Хожа Аҳрорга берган таърифи орқали у зотга қанчалик даражада ихлос ва эҳтиромда бўлганини билиб олишимиз мумкин.
Нақшбандия тариқатига Мирзо Бобурнинг кейинги авлодлари ҳам ҳурмат ва эҳтиромда бўлишиб, насиҳат ва ўгитларига амал қилганлар.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ўзининг сиёсат юритишида диний эътиқодлар ва тасаввуф таълимотларига амал қилган. Бу орқали давлатдаги турли миллат вакиллари ўзаро тинч-тотув яшаши, ижтимоий ҳамкорлик, диний бағрикенглик, миллатлараро тотувлик таъминланган. Мазкур диний сиёсат ўзида исломий қадриятлар ва маданиятнинг устунлигини намоён қилиши билан бирга бошқа дин ва эътиқодларига ҳурмат билан муносабатда бўлишни ҳам тақозо этади. Шу сабабли у фақат ўз ҳукмдорлиги давридагина эмас, балки 300 йилдан ортиқ ҳукмронлик қилган бобурийлар сулоласи давридаги жамият, маданият, цивилизация, динлар ва диний эътиқодларга нисбатан бағрикенглик, сабр-тоқатлилик қадриятларининг тамал тошини қўйиб кетган эди.
Абдуллоҳ Абдувоҳидов,
Ўзбекистон халқаро Ислом академияси 2-курс магистранти
[1] Маҳмуд Асъад Жўшон. Ислом, тасаввуф ва ахлоқ. -Т.: 1999. - Б. 236.
[2] Тўраев Б. Саййид Аҳмад ибн Мавлоно Жалолиддин Хожагий Косоний рисолати. -Т.: 1995. - Б. 20
Ҳар биримиз ҳаётда муваффақият қозониш истагида бўламиз-у, лекин унга етиша олмаймиз. Бунинг сабаби эса “муваффақият”ни етиб бўлмас бир рўё деб ўйлашимиздир. Аслида биз муваффақиятга элтувчи омилларга беэътибор бўламиз, натижада муваффақиятсизликларимиз кўпайиб бораверади.
Муваффақият – бу яхшидан янада яхшироғи томон интилишимиздир. (Баркамоллик Аллоҳ таолонинг Ўзигагина хосдир). Бирортаси сизга “Ҳаётдаги мақсадимга эришдим” деса, билингки, у одам қулай бошлабди. Киши муваффақият сари ҳаракат қилиши зарур. Зеро, Аллоҳ азза ва жалла ҳеч бир одамнинг ажрини зое қилмас. Бадиъуз замон Ҳамазоний бундай дейдилар:
Вожиб манга тиришмоғим, қилмоқ жаҳд,
Шарт бўлмағай нажоҳни идрок этмак.
Ҳаёт бўстонидан муваффақият меваларини териш илинжидаги кишига оид мана бу насиҳатлар сизга ҳам асқатади. Бу насиҳатлар икки дунё саодатини топиш учун чақириқдир. Зеро, охират диёрида киши очиқ-ойдин хусронга юз тутар экан, унинг дунё ҳаётидаги зафаридан не наф?!
Аллоҳ таолога тақвони лозим тутинг, шунинг ўзи хайрли озиқа ва аъло насиҳатдир. Зеро, Аллоҳ таоло Талоқ сурасининг 2–3-оятларида: «...Ким Аллоҳга тақво қилса, У Зот унинг йўлини очиб қўюр. Ва унга ўзи ўйламаган тарафдан ризқ берур...», дея марҳамат қилади ва яна худди шу суранинг 4-ояти сўнгида ҳам: «...Ким Аллоҳга тақво қилса, У Зот унинг ишида осонлик қилиб берадур!» – дея тақво қилишга амр қилган.
Қалбингиз аввал Аллоҳ таоло ва Унинг Расулига, кейин эса ота-онангиз ва атрофингиздагиларга муҳаббат ила тўлиб-тошсин. Зеро, муҳаббат кишини ёшартиради, умрни узайтиради, хотиржамлик бахш этади. Нафрат эса қалбни қорайтиради. Муҳаббат жароҳатга малҳам бўлиб хизмат қилади ҳамда қалбга меҳр ва яқинлик тафтини солади.
Ўзингизга бўлган муҳаббатингиз бошқаларга нисбатан кичикроқ, озроқ бўлсин. Аллоҳ таоло Ҳашр сурасининг 9-оятида ансорийларни мақтаб: «...Ва гар ўзларининг ҳожатлари бўлса ҳам, (уларни) ўзларидан устун қўярлар...», дея марҳамат қилади. Одамларга яхшилик илиниб фараҳманд бўладиган кишилар ҳақиқий бахтиёр инсонлардир. Бадбахтлар эса фақат ўз манфаатларини кўзлайдилар. Охир-оқибатда ҳеч қандай савобга эришмайдилар.
Қалбингизни муҳаббат, бағрикенглик, ғамхўрлик каби туйғулар билан тўлдириш учун ҳаракат қилинг. Ҳеч шак йўқки, бадбахтларнинг қалблари ҳасад, ғазаб ва нифоқ ила лиммо-лим бўлади.
Ўтган ишларга қайғурманг! Нохушликларга кўз ёш тўкиш фойда бермайди. Бировларнинг мусибатларидан куладиганлар эса ўзларига жабр қиладилар. Кўзадаги тўкилган сутга айюҳаннос солгандан кўра, унинг ўрнини қоплаш пайида бўлинг. Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана бу муборак сўзларини доимо ёдда тутинг: “Сенга бирор иш содир бўлса, “агар бундай қилганимда, мана бундай бўларди-да” дея кўрма, фақатгина “Аллоҳ тақдир қилган экан, Ўзи хоҳлагани бўлди” деб
айтгин. “Агарда” шайтонга йўл очиб беради”[1].
Нафсингизни яхши гумон қилишга ўргатинг! Зеро, яхши гумонда бўладиганлар тунда осмонга тикилиб, ойнинг назокатини ҳам кўра оладилар. Бадгумонлар эса самога ташлаган назари ортида зулматдан бошқа нарсани кўра олмайдилар. Бошқаларни ўзидан кўра яхшироқ деб ўйлайдиганлардан бўлинг. Яхшиликка йўювчилар бошқаларнинг муҳаббатига сазовор бўладилар. Бадгумонлар эса ўз атрофидагиларни гўё қувиб-соладилар.
Ҳалиймий айтади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам яхши гумонни хуш кўрардилар. Чунки бадгумонлик Аллоҳ таоло хусусидаги ёмон ўйловдир. Некгумонда бўлиш эса Аллоҳ таоло хусусидаги яхши ўйдир. Мўмин ҳамма ҳолатда ҳам Аллоҳ таоло хусусида яхши гумонда бўлишга маъмурдир”.
Бошқа бир ҳадисда Муовия ибн Ҳакам розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мен: “Ё Аллоҳнинг Расули, бизнинг орамизда шумланадиганлар бор”, дедим. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “У кўнгилларига келган нарса холос. Бу нарса уларни (бирон иш қилишдан) тўсмасин”, дедилар».
Ҳассон Шамсий Пошонинг "Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар" номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Имом Муслим ривояти.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа