Sayt test holatida ishlamoqda!
18 Yanvar, 2025   |   18 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:45
Peshin
12:38
Asr
15:41
Shom
17:25
Xufton
18:43
Bismillah
18 Yanvar, 2025, 18 Rajab, 1446

Shoh va shoirning tasavvufiy qarashlari

13.02.2019   3726   4 min.
Shoh va shoirning tasavvufiy qarashlari

O‘zbek davlatchilik tarixi va madaniyati shakllanishida o‘zining mohirona siyosati va boy she’riy merosi bilan o‘chmas iz qoldirgan Zahiriddin Muhammad Boburning faqat yurtimiz tarixida emas, Hindiston xalqlari tarihida ham yuksak o‘rinda turadi. Ulug‘ ajdodimizning tarixi va ma’naviy merosi bir qancha hamyurt olimlarimiz va chet ellik tarixchilar tomonidan turli jihatlardan o‘rganilgan.

Quyidagi maqolada ana shu mashhur tarixning kam e’tibor qaratilgan jihatlaridan biri-Mirzo Boburning tasavvufiy qarashlari haqida so‘z yuritamiz.

Tarixga nazar solsak, XIII va XV asrlarda, xususan, Bobur yashagan davrda Movarounnahr hududida tasavvuf ta’limotlari keng tarqalgan va rivojlangan edi. Buning natijasida mazkur hududda istiqomat qilgan xalqlar turmush tarzida so‘fiylarning o‘rni ahamiyatli bo‘lib, o‘sha davr ijtimoiy va siyosiy jarayonlarida faol ishtirok etishgan va oddiy xalq orasida o‘ziga xos hurmat va martabaga ega bo‘lishgan.

Mirzo Bobur tasavvuf, undagi tariqatlar va vakillarini hurmat qilgan. Buni biz o‘sha davrdan qolgan yozma manbalar hamda yaqn o‘tmishda qilingan tadqiqotlarda ham ko‘rishimiz mumkin. Turkiyalik yetuk olim Mahmud As’ad Jo‘shon o‘zining “Islom, tasavvuf va axloq” asarida: “Temuriylardan Zahiriddin Muhammad Bobur ulug‘ shayx Said Amir ibn Mavlono Jaloliddin Xojagi Kosoniy Maxdumi A’zam hazratlarini o‘ziga ma’naviy pir deb bilganlar, u kishiga qo‘l berib, nasihatlariga amal qilganlar” – deb yozadi[1].

Yana bir olim B.To‘rayev Maxdumi A’zamni nafaqat Movarounnahr yoki Xuroson, balki Hindistonda ham o‘ziga pir deb biluvchilar ko‘plab topilishi, temuriy shohlar ichida Zahiriddin Muhammad Bobur bu ulug‘ zotga murid bo‘lganligini alohida ta’kidlab, yuqorida keltirilgan ma’lumotni quvvatlaydi[2].

O‘z navbatida Maxdumi A’zam ham Mirzo Boburga alohida hurmat bilan qaragan va unga bag‘ishlab “Boburiya” nomli riola ham yozgan. Olimning mazkur asari aslida Zahiriddin Muhammad Boburning Xoja Ahror Valiyning “Risolai volidiya” asari haqidagi xatiga javob edi.

Zahiriddin Muhammad Bobur Xoja Ahror Valiy va u kishining avlodlariga ham katta hurmatda bo‘lgan. Mirzo Boburning ismini ham Hoja Ahror aytgani haqida tarixiy ma’lumotlar ham mavjud. Xoja Ahror hazratlari va Bobur o‘rtasidagi munosabatlar uning shoh asari bo‘lmish “Boburnoma”ning ham bir qancha joylarida o‘z aksini topgan. U hayoti davomida Naqshbandiya tariqati pir va murshidlarining o‘gitlariga amal qilgan.

1528-1529 yillarda pirining “Risolai Volidiya” asarini she’riy usulda o‘zbek tiliga tarjima qiladi. Mazkur tarjimada Bobur Xoja Ahrorga bergan ta’rifi orqali u zotga qanchalik darajada ixlos va ehtiromda bo‘lganini bilib olishimiz mumkin.

Naqshbandiya tariqatiga Mirzo Boburning keyingi avlodlari ham hurmat va ehtiromda bo‘lishib, nasihat va o‘gitlariga amal qilganlar.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Zahiriddin Muhammad Bobur o‘zining siyosat yuritishida diniy e’tiqodlar va tasavvuf ta’limotlariga amal qilgan. Bu orqali davlatdagi turli millat vakillari o‘zaro tinch-totuv yashashi, ijtimoiy hamkorlik, diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik ta’minlangan. Mazkur diniy siyosat o‘zida islomiy qadriyatlar va madaniyatning ustunligini namoyon qilishi bilan birga boshqa din va e’tiqodlariga hurmat bilan munosabatda bo‘lishni ham taqozo etadi. Shu sababli u faqat o‘z hukmdorligi davridagina emas, balki 300 yildan ortiq hukmronlik qilgan boburiylar sulolasi davridagi jamiyat, madaniyat, sivilizatsiya, dinlar va diniy e’tiqodlarga nisbatan bag‘rikenglik, sabr-toqatlilik qadriyatlarining tamal toshini qo‘yib ketgan edi.

 

Abdulloh Abduvohidov,

O‘zbekiston xalqaro Islom akademiyasi 2-kurs magistranti

 

 

 

 

[1] Mahmud As’ad Jo‘shon. Islom, tasavvuf va axloq. -T.: 1999. - B. 236.

[2] To‘rayev B. Sayyid Ahmad ibn Mavlono Jaloliddin Xojagiy Kosoniy risolati. -T.: 1995. - B. 20

Maqolalar
Boshqa maqolalar

"Maqsadimga erishdim" degan adashadi

16.01.2025   4287   4 min.

Har birimiz hayotda muvaffaqiyat qozonish istagida bo‘lamiz-u, lekin unga yetisha olmaymiz. Buning sababi esa “muvaffaqiyat”ni yetib bo‘lmas bir ro‘yo deb o‘ylashimizdir. Aslida biz muvaffaqiyatga eltuvchi omillarga bee’tibor bo‘lamiz, natijada muvaffaqiyatsizliklarimiz ko‘payib boraveradi.

Muvaffaqiyat – bu yaxshidan yanada yaxshirog‘i tomon intilishimizdir. (Barkamollik Alloh taoloning O‘zigagina xosdir). Birortasi sizga “Hayotdagi maqsadimga erishdim” desa, bilingki, u odam qulay boshlabdi. Kishi muvaffaqiyat sari harakat qilishi zarur. Zero, Alloh azza va jalla hech bir odamning ajrini zoye qilmas. Badi’uz zamon Hamazoniy bunday deydilar:

Vojib manga tirishmog‘im, qilmoq jahd,
Shart bo‘lmag‘ay najohni idrok etmak.

Hayot bo‘stonidan muvaffaqiyat mevalarini terish ilinjidagi kishiga oid mana bu nasihatlar sizga ham asqatadi. Bu nasihatlar ikki dunyo saodatini topish uchun chaqiriqdir. Zero, oxirat diyorida kishi ochiq-oydin xusronga yuz tutar ekan, uning dunyo hayotidagi zafaridan ne naf?!

Alloh taologa taqvoni lozim tuting, shuning o‘zi xayr­li oziqa va a’lo nasihatdir. Zero, Alloh taolo Taloq surasining 2–3-oyatlarida: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning yo‘lini ochib qo‘yur. Va unga o‘zi o‘ylamagan tarafdan rizq berur...», deya marhamat qiladi va yana xuddi shu suraning 4-oyati so‘ngida ham: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning ishida osonlik qilib beradur!» – deya  taqvo qilishga amr qilgan.

Qalbingiz avval Alloh taolo va Uning Rasuliga, ke­yin esa ota-onangiz va atrofingizdagilarga muhabbat ila to‘lib-toshsin. Zero, muhabbat kishini yoshartiradi, umrni uzaytiradi, xotirjamlik baxsh etadi. Nafrat esa qalbni qoraytiradi. Muhabbat jarohatga malham bo‘lib xizmat qiladi hamda qalbga mehr va yaqinlik taftini soladi.

O‘zingizga bo‘lgan muhabbatingiz boshqalarga nisbatan kichikroq, ozroq bo‘lsin. Alloh taolo Hashr surasining 9-oyatida ansoriylarni maqtab: «...Va gar o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham, (ularni) o‘zlaridan ustun qo‘yarlar...», deya marhamat qiladi. Odamlarga yaxshilik ilinib farahmand bo‘ladigan kishilar haqiqiy baxtiyor insonlardir. Badbaxtlar esa faqat o‘z manfaatlarini ko‘zlaydilar. Oxir-oqibatda hech qanday savobga erishmaydilar.

Qalbingizni muhabbat, bag‘rikenglik, g‘amxo‘rlik kabi tuyg‘ular bilan to‘ldirish uchun harakat qiling. Hech shak yo‘qki, badbaxtlarning qalblari hasad, g‘azab va nifoq ila limmo-lim bo‘ladi.

O‘tgan ishlarga qayg‘urmang! Noxushliklarga ko‘z yosh to‘kish foyda bermaydi. Birovlarning musibatlaridan kuladiganlar esa o‘zlariga jabr qiladilar. Ko‘zadagi to‘kilgan sutga ayyuhannos solgandan ko‘ra, uning o‘rnini qoplash payida bo‘ling. Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mana bu muborak so‘zlarini doimo yodda tuting: “Senga biror ish sodir bo‘lsa, “agar bunday qilganimda, mana bunday bo‘lardi-da” deya ko‘rma, faqatgina “Alloh taqdir qilgan ekan, O‘zi xohlagani bo‘ldi” deb
aytgin. “Agarda” shaytonga yo‘l ochib beradi”[1].

Nafsingizni yaxshi gumon qilishga o‘rgating! Zero, yaxshi gumonda bo‘ladiganlar tunda osmonga tikilib, oyning nazokatini ham ko‘ra oladilar. Badgumonlar esa samoga tashlagan nazari ortida zulmatdan boshqa narsani ko‘ra olmaydilar. Boshqalarni o‘zidan ko‘ra yaxshiroq deb o‘ylaydiganlardan bo‘ling. Yaxshilikka yo‘yuvchilar boshqalarning muhabbatiga sazovor bo‘ladilar. Badgumonlar esa o‘z atrofidagilarni go‘yo quvib-soladilar.

Haliymiy  aytadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam yaxshi gumonni xush ko‘rardilar. Chunki  badgumonlik Alloh taolo xususidagi yomon o‘ylovdir. Nekgumonda bo‘lish esa Alloh taolo xususidagi yaxshi o‘ydir. Mo‘min hamma holatda ham Alloh taolo xususida yaxshi gumonda bo‘lishga ma’murdir”.

Boshqa bir hadisda Muoviya ibn Hakam roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Men: “Yo Allohning Rasuli, bizning oramizda shumlanadiganlar bor”, dedim. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “U ko‘ngillariga kelgan narsa xolos. Bu narsa ularni (biron ish qilishdan) to‘smasin”, dedilar».

Hasson Shamsiy Poshoning "Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar" nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1] Imom Muslim rivoyati.