31 Январ, 2025, 1 Шаъбон, 1446
31 Январ, 2025, 1 Шаъбон, 1446
Бошингизни кўтариб, осмонда қум каби сочилиб кетган сайёралар ва юлдузларга боқар экансиз, шундай бир савол туғилиши мумкин: қачонлардир юлдузлар ва сайёралар тўқнашиб кетмасмикан? Физик қонунларга кўра ҳеч қандай куч таъсир доирасида бўлмаган жисмлар тартибсиз ҳаракат қилади ва ўзаро тўқнашиб кетиш эҳтимоли бор. Демак, физик қонунларга кўра сайёралар ва юлдузлар тўқнашиб кетиши мумкин. Аммо, астрономлардек фикрлайдиган бўлсак хулоса ўзгаради.
Биз осмонга боққанимизда, қайси сайёра ёки юлдуз бошқасига нисбатан Ердан қанчалик олисроқ эканини аниқлай олмаймиз. Буни яхшироқ англаб олиш учун Қуёш системасига мурожаат қиламиз. Олимларнинг таъкидлашича сайёралар ҳеч қачон Қуёшнинг тортиш зонасидан чиқиб кета олмайди. Улар доимо унчалик тўғри бўлмаган айлана шаклидаги ўз орбитаси бўйлаб ҳаракат қилади. Сайёраларнинг ҳаракат тезлиги эса улар билан Қуёш ўртасидаги масофага боғлиқ ҳолда белгиланади. Фикримизни исботлаш учун тасаввурингизга таянган ҳолда сиз билан кичкина илмий тажриба ўтказиб кўрамиз.
Ўз бошингизни Қуёш деб ва у Қуёш системасида, Қуёшнинг ўрнида жойлашган, деб фараз қилинг. У ҳолда бошингиз турли диаметрдаги бир неча айлана марказида бўлади. Бу айланалар сайёраларнинг Қуёш атрофида ҳаракатланадиган орбитасидир. Агар бошингиз марказда жойлашган бўлса, Меркурий сиздан 6 метр нарида бўлади. Унинг бошингизга нисбатан ўлчами ушбу гап охиридаги нуқтага тенгдир. (Бошингизнинг ўлчами Қуёш ўлчамига тенг эканини унутманг.) Венера — Чўлпон 11,9 метр наридаги орбита бўйлаб ҳаракатланади, унинг ўлчами “о” ҳарфига тенг. Учинчи айланада бизнинг сайёрамиз Ер жойлашган. У Венерадан бир оз каттароқ. Бошингиз билан унинг ўртасидаги масофа — 16 метр (аслида эса бу масофа, тахминан, 150 000 000 км.ни ташкил этади). Тўртинчи айланада Ердан бир оз кичикроқ Марс — Миррих жойлашган. Унинг бошингиздан узоқлиги — 25 метр. Навбатдаги сайёра — Юпитер — Муштарийдир. У — сайёралар ичида энг йириги. Бошингиз (Қуёш) билан таққослаганда, у шиша шарча катталигидадир, ўртадаги масофа футбол майдони бўйича келади. Олтинчи айланадаги сайёра Сатурн — Зухалдир. Унинг диаметри — 12 мм, Юпитерга нисбатан икки марта олисда жойлашган. Диаметри 5 мм Уран Сатурндан ҳам икки марта узоқдадир. Урандан бир оз кичик бўлган Нептун Уран билан Қуёш ўртасидаги масофанинг ярмида жойлашган. Ердан икки марта кичик бўлган Плутон эса Юпитердан 8 марта узоқда жойлашган. Уларнинг барчаси атрофингиздаги ўз орбиталари бўйлаб ҳеч бир ўзгаришсиз ҳаракат қилаётганини эсга олсангиз, уларнинг ўзаро тўқнашиб кетиш эҳтимоли деярли йўқ эканлигини англаб етасиз.
Ушбу тажрибадан хулоса қилиш мумкинки, Қуёш системасидаги, умуман бутун коинотдаги сайёралар ва юлдузлар маълум бир қоидага асосан ҳаракатланади. Олимлар эса мазкур ҳолатга қуйидагича изоҳ берган: осмон жисмларининг барчаси тартиб билан қандайдир кучга бўйсуниб ҳаракатланади. Ўша куч томонидан ўзларига тегишли вазифани бажариш учун бўйсундирилгандек, гўё. Олимлар ҳақ эди! Зеро, Аллоҳ таоло Ўз каломи бўлмиш Қуръону каримда шундай марҳамат қилади:
“...қуёш, ой, юлдузларни Ўз амрига мусаххар (муте) қилиб қўйган Аллоҳдир. Огоҳ бўлингизки, яратиш ва буюриш Унга хосдир”. (Аъроф, 54)
“У сизлар учун кеча ва кундузни, Қуёш ва Ойни бўйин сундириб қўйди. Юлдузлар ҳам Унинг амрига бўйин сундирилгандир. Албатта, бунда англайдиган кишилар учун (Унинг қудратига далолат қилувчи) аломатлар бордир”. (Наҳл, 12)
“(Юлдузлар ҳаракат қиладиган) йўллар эгаси бўлмиш осмон билан қасамёд этаманки...” (Зориёт, 7)
“На Қуёш Ойга етиши мумкин ва на тун кундан ўзувчидир. (Қуёш, Ой ва юлдузларнинг) ҳар бири (бир) фалакда сузиб юрадилар”. (Ёсин, 40)
Нафақат осмон жисмлари, сайёралар ва юлдузлар балки бутун борлиқ ва ундаги яратилганларнинг барчаси Аллоҳ таоло белгилаб берган қоидалар асосида ҳаракатланади, яшайди ва ўз вазифасини бажаради.
Холиқ ва Қодир бўлган Зотга беҳисоб ҳамд-у санолар бўлсин!
Хулоса ўзингиздан!
Саидаброр Умаров тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Келинг, ўзимизга бир неча саволлар берайлик. Исроф нима? Ибодатга сарф қилинган пул қачон исроф ҳисобланади? Умрага бораётган инсон садақа қилишга мажбур, Туркияга бораётганларга бу шарт эмасми? Тўйда минг долларга мебел олиш зарурат, қайта-қайта ҳажга бориш ортиқча иш бўлиб қолдими? Ўзи нафл ҳаж ва умраларга салафи солиҳларимиз қандай қарашган? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўрт марта умра қилганларида Мадинадаги барча эҳтиёжларни раво қилиб, кейин кетганларми? Энг муҳим савол: Динга адовати бор кимсалар, мусулмонларнинг иймоний эҳтиёжларини қачон эҳтиёж ўрнида қабул қиласиз?
Ушбу кичик мақоламизда, қайта-қайта умра қиладиган инсонларни бошқа эҳтиёжларга пул ажратмаганликда айблашни шаръий мезонда таҳлил қиламиз. Ҳақиқатан ҳам ислом динида кўп бора умра қилиш хуш кўрилмайдими? Бу муборак сафарга муккасидан кетиш умрни ва маблағни исроф қилишга кирадими? Аввало, исроф нималигига бироз тўхталсак.
Исроф нима? Исрофга бир қанча таърифлар берилган. Шулардан асосий учтасини келтирамиз:
Исроф – тўхташ талаб этиладиган чегарани бузиб ўтишдир (Тафсиру ғарибил Қуръан, 3/147)
Исроф – шариатда ман қилинган ҳар қандай ишни қилишдир (Таъвилоту аҳли сунна, 3/25)
Имом Журжоний: Арзимаган ишга кўп пул сарфлаш исрофдир, деган (Мавсуъатул ахлақил исламия, 2/109)
Демак, нафл умра қилувчиларни исрофгарликда айблайдиганлар наздида умра арзимаган иш экан. Дарвоқе, бир танишим икки марта Тайланд давлатига бесабаб бориб, бир нечта умранинг пулини ишлатиб келганда биронта одам уни исроф қилганликда айбламади, аксинча, дам олиб келади-да, дейишди. Энди ўйлаб кўринг, соҳил бўйида дам олиш эҳтиёжу, иймоний ҳирсини қондириш эҳтиёж эмасми?
Юқоридаги таърифлардан маълум бўладики, тўхташ талаб этилган чегарадан нариси исроф ҳисобланар экан. Шариатда умранинг чегараси борми? Бирон китобда фалон ададдан кейинги умра макруҳ дейилганми? Истинжода кўпроқ тош ишлатишнинг ҳукмига тўхталиб ўтган шариат умранинг ададига ҳам тўхталиши керак эди. Бироқ нега сукут қилди. Чунки Аллоҳнинг наздида бу ибодатнинг исроф адади йўқ. Аксинча, умрани қайта-қайта қилишга ишора қилувчи ҳадис бор: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Умра кейинги умрага қадар орадаги гуноҳларга каффоратдир. Мабрур ҳажнинг мукофоти фақат жаннатдир” деганлар. (Муттафақун алайҳ).
Такрор ҳаж ёки умра қилиш ўрнига муҳтожларга ёрдам бериш борасида салафи солиҳларнинг муносабатлари қандай бўлган?
Абдураззоқда келади: Товусдан сўрашди: Нафл ҳаж афзалми ё садақами? У киши ҳажнинг афзал эканига ишора қилиб: “Сафар, бедорлик, тик оёқда юриш, Байтни тавоф қилиш, Байт олдида намоз ўқиш қаерда-я” деди.
Бу масалага мазҳаббоши мужтаҳидлар хулосаси қуйидагича бўлган:
(Бу қавлларда нафл ҳаж ҳақида гап кетмоқда. Зотан, фарз ҳажнинг садақадан устун экани кундек равшан).
Нафл ҳажнинг садақадан афзал экани барча уламолар бир овоздан айтган қавл эмас, албатта. Баъзи олимлар наздида нафл умра ёки ҳаж ўрнига садақа қилиши мустаҳаб. Бироқ шуни унутмангки, садақа қилмай умра қилаётган инсон узоғи борса, мустаҳаб амални тарк қилаётган бўлади. Ҳолбуки, бир киши мустаҳаб амални тарк қилгани учун биров унга танбеҳ бериш мумкин эмас, илло қўл остидаги кишиларга мумкин (Анваршоҳ Кашмирий, Файзул Борий, 2/406).
Албатта, очарчилик келса, бошқаларга ёрдам бериш ҳатто фарз ҳаждан ҳам афзал бўлиши мумкин. Бироқ бизнинг жамиятимиздаги ҳолат очарчилик замонига тушмайди. Қанчадан қанча оилалар оч-ку, дейишингиз мумкин. Бироқ бу ҳолат доим бўлган, бундан кейин ҳам бўлади. Қолаверса, нега ўша оч оилалар ўзингиз тансиқ таомларни пайдар-пай еганингизда эсингизга келмай, биров ибодатга бормоқчи бўлганда тинчингизни бузади?!
Иброҳим алайҳиссалом аҳли ва фарзандини Маккага ташлаб келиб, Аллоҳ таолога шундай дуо қилади: “Бас, Сен Ўзинг одамларнинг дилларини уларга моил қилиб қўйгил” (Иброҳим сураси, 37-оят).
Айтингчи, баъзи мусулмонларнинг Маккага муҳаббати қаттиқ бўлса, ҳар йили умра қилиб келмаса қалби хотиржам бўлмаса, бу Иброҳим алайҳиссаломнинг айни дуоларига мос ҳолат эмасми? Оят тафсирида Суддий: “Оят мусулмонларнинг қалбларини Маккага талпинадиган қилгин, деган маънода” деган.
Ҳа, бизнинг Маккага муккамиздан кетишимиз Иброҳим алайҳиссаломнинг дуоси ижобатидир. Иброҳим ўша дуода қайта-қайта боришни эмас, балки шунчаки муштоқ бўлиб яшашимизни сўраган, десангиз, унда Иброҳим бизга азобни сўраган эканда. Зотан, висолсиз иштиёқ азобдан бошқа нарса эмас.
Исломнинг устуни бўлган зотлар неча марта умра ва ҳаж қилишганини бир сира кўриб чиқиб, мақоламизни якунлаймиз.
Бу рўйхат шунчалик узунки, йиғсангиз китоб бўлади. Ундан кўра, нафл ҳаж ва нафл умра қилмаганларни санаш осонроқ бўлса керак. Энди ўйлаб кўринг, уларнинг замонида жамиятда пулга муҳтожлар йўқмиди? Фақирлар тугаганмиди? Йўқ, албатта. Лекин бирон олим уларни бировга пул бермаслигда айблаган эмас.
Биродарлар! Бу таҳлилимиздан мақсад бировни қайта-қайта умрага боришга тарғиб қилиш эмас. Балки умрага бораётганларни танқид қилаётганларни огоҳлантириш. Ҳар ким ўзи топган пулига ўзи хўжайин. Ўзингиз зарур бўлмаган нарсаларга пул сарфлаб туриб, кўзингизга бировнинг умра пули кўринмасин. Буни инсон ўзи илғамаса-да, тагида ҳасад ва адоват ётади. Қалбингизни кенг қилинг. Қалби Макка ёки Мадинага боғланиб қолганлардан кир изламанг, аксинча, “Муҳаббати кучли-да”, деб қўйинг бас. “Одамлар бошқа ниятда умра қилишга ўтиб кетишяпти” деган важҳ ҳам ўтмайди. Бу муаммо одамларни умрадан совутиш билан ҳал бўлмайди, балки уларга ихлосни ўргатиш керак. Зотан, ёмон ниятда намоз ўқийдиган одамни намозни тарк этишга чақирилмаганидек, бошқа ибодатлардан ҳам турли баҳоналар билан одамларни қайтариш жоиз эмас.
Абдулбосит Абдулвоҳид
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 