13 Июл, 2025, 18 Муҳаррам, 1447
13 Июл, 2025, 18 Муҳаррам, 1447
Биз ушбу мақолада Ислом оламидаги машҳур қорилардан, мисрлик Шайх Абдулбосит Абдуссамад раҳимаҳуллоҳ ҳақларида кўпчиликка маълум бўлмаган маълумотларни тақдим этишга ҳаракат қиламиз.
Қорилар устози, довудий овоз соҳиби Шайх Абдулбосит Муҳаммад Абдуссамад 1927 йилда Миср жанубидаги Қино вилоятига қарашли Армант туманидаги Муроъаза қишлоғида дунёга келди. Бобоси Абдуссамад ҳам, отаси Муҳаммад Абдуссамад ҳам Қуръон ҳофизи ва тажвид билимдони сифатида танилишган эди. Акалари Маҳмуд билан Абдулҳамид ҳам ҳофиз бўлишган.
Шайх Абдулбоситнинг кўзга кўринган ишларидан бири ўзи туғилиб ўсган Шарқий Муроъаза қишлоғида масжид қурдирганидир. Ушбу масжид Абдулбосит Абдуссамад номи билан аталиб, 1971 йилда очилган. Очилиш маросимига Миср вақф ишлари вазири, Азҳар Шайхи, Шайх Абдулбоситнинг ўзи ва бошқа кўплаб меҳмонлар ташриф буюришган, Жумъа намози тўғридан-тўғри эфирга узатилган.
Шайх Абдулбосит қори 1972 йилда ўз қишлоғида “Қуръони Каримни ёдлатиш жамияти” ташкил этилишида ҳам катта ҳисса қўшган. Ушбу жамият бугунги кунгача ўз фаолиятини давом эттириб келмоқда. Шайхнинг фарзандлари ушбу марказга тез-тез ташриф буюриб, ўз ҳадяларини ва ёрдамларини тақдим этиб туришади.
Шайх Абдулбосит қори доим ўз қишлоғида таълимни ривожлантиришга катта эътибор берарди. Чунки ўша пайтларда у ерда мударрислар кам эди. Шунинг учун ўз ҳисобидан икки минг бир юз квадрат метр жойни сотиб олиб, ўша ерга мадраса қурдирди.
У киши масъул раҳбарлар эътиборини олдинги Қино, ҳозирги Луқсор вилоятини обод этиб, халқнинг яшаш шароитини яхшилашга қаратишга ундаган эди.
Гиза минтақасининг Доққи туманидаги Абдулазийм Рошид номли кўчада жойлашган Шайх Абдулбосит қорининг уйида ҳар хафта мажлис бўлиб, мажлисга ташриф буюрган турли вилоят мутасаддилари билан учрашувлар бўлар, мазкур вилоятлар аҳлининг манфаатларини кўзлаб фойдали келишувлар амалга ошириларди. Гизадаги кўчалардан бирига Абдулбосит Абдуссамаднинг номи берилган.
Ҳар йили 30 ноябр куни Ҳомидийя Шозалийя масжидида Абдулбосит қорини хотирлаб тадбир ўтказилади. Ушбу тадбирга Шайхнинг барча фарзандлари, ихлосмандлари ташриф буюришади. Шунингдек ушбу тадбирга мамлакатнинг кўзга кўринган шахслари, исломий давлатлардан ва бошқа мамлакатлардан меҳмонлар келишади. Азҳарнинг шайхлари, Вақф ишлари вазирлиги масъуллари ҳам бу тадбирнинг қадрли меҳмонлари бўлишади. Тадбирда турли ўлкалардан келган қорилар ўртасида Қуръон мусобақаси ҳам ташкил этилади. Шу билан бирга Шайх Абдулбосит қорининг нодир қироатлари ҳам йиғилган меҳмонларга қўйиб берилади. Бу мажлис радио ва телевидения орқали тўғридан тўғри узатилади.
Шайхнинг энг гўзал сафарларидан бири Покистонга бўлган сафардир. Ўшанда у киши учун махсус поезд қатнови йўлга қўйилиб, Қуръон тиловати учун Покистоннинг турли шаҳар ва қишлоқларига олиб бориб турган эди.
Шайх Абдулбосит Францияда ҳам Қуръон ўқидилар. Франциядаги келишилган протоколга кўра, Шайх Абдулбосит костюм кийишлари керак эди. Костюмни кийдилару бироз ўтиб, ўзларида ноқулайлик, сиқилишни ҳис қилдилар. Чидай олмай, ечиб ташладилар ва ўзларининг азҳарий тўнларини кийиб олдилар.
Шайх Абдулбосит Дамашққа бориб, Умавий жомеъ масжидида қироат қилганларидан сўнг “Сафийрул Қуръан” (“Қуръон элчиси”) лақабини олдилар. У киши шунингдек кўплаб исломий давлатларга ва Африка қитъасининг шимолидаги бир қатор мамлакатларга сафар қилдилар.
Шуларнинг орасида Жанубий Африка Республикасига қилинган сафар ўзига хос ўрин тутади. Сабаби ўша давлатда Шайх Абдулбосит қори билан бир воқеа содир бўлган. Ўша давлатнинг бир шаҳридан иккинчи шаҳрига бориш учун аэропортга борганида, меҳмонхонада паспорти қолиб кетгани эсига тушади. Аммо Шайх меҳмонхонанинг номини ҳам, манзилини ҳам эслолмади. Аллоҳ таолога ишини топширди, Ўзига таваккул қилди. Шу пайт аэропортга бир нотаниш машина келиб тўхтади. Ичидан бир йигит тушиб, Шайхнинг олдига югуриб кела бошлади. Қўлида Шайхнинг паспорти. Келиб, паспортни ўз эгасига узатар экан: “Марҳамат, олинг, эй Шайх” деди. Мана шу воқеа Жанубий Африка Республикасининг Йоханнесбург шаҳрида юз берган эди. Шайх у шаҳардан Дурбан шаҳрига кетаётган эди. Абдулбосит қори Дурбанга етиб борган илк қори ҳисобланади. Шундай қилиб у киши ўша давлатда бир ой давомида Қуръони карим тиловати билан машғул бўлди.
“Қуръони карим тиловати бўйича элчи” кўпгина подшоҳлар ва президентларнинг азиз меҳмони бўлди. Баъзи подшоҳлар эса у кишининг меҳмони бўлишди. Шайх Индонезия, Малайзия ва Ҳиндистонга уч марта, Покистонга олти марта ташриф буюрди. Шунингдек, Уганда, Сенегал, Испания, Буюк Британия ва Сингапур каби давлатларга ҳам сафар қилди. Ушбу мамлакатларнинг раҳбарлари, масъуллари ва халқи улуғ қорини катта эъзоз билан кутиб олдилар.
Шайх Абдулбосит Марокаш қироли Муҳаммад Бешинчи билан қалин дўст эди. Қирол Мисрга ташриф буюрганда, Шайх Абдулбосит билан Саййида Зайнаб жомеъ масжидида Бомдод намозидан сўнг кўришиб, унинг тиловатини ихлос билан тинглади. Тиловатдан сўнг қирол Шайхни ўз юрти – Марокашда доимий яшашга таклиф этиб, у учун барча шароитларни қилиб беришини айтди. Шайх Абдулбосит қиролнинг бу таклифини чиройли услубда, юмшоқлик билан рад этди ва имкон бўлганда Марокашни зиёрат қилишга ваъда берди.
Улуғ қорининг қўлларида кўплаб инсонлар Ислом динини қабул қилдилар. Шайх Абдулбосит қорининг сабабидан содир бўлган энг гўзал хотиралардан бири Уганда давлатида бўлган воқеадир. Мамлакат пойтахти Кампала шаҳрида Шайх Абдулбосит Қуръони каримни тиловат қилгандан сўнг, 92 киши Исломни қабул қилган.
Абдулбосит Абдуссамад катта эъзозга, икромга, подшоҳларнинг илтифотига сазовор бўлган кам сонли қорилардан бири ҳисобланади. У кўплаб орден ва медаллар билан тақдирланган. Жумладан, Сенегал, Марокаш ва кўпгина исломий ва араб давлатларининг мукофотлари билан тақдирланган.
Абдулбосит қорининг Қуръони Каримни тўлиқ ҳолда тартил билан қилган тиловати Миср, Саудия Арабистони ва Марокаш давлатлари радиоларида эфирга узатилган. Шунингдек, Мустафо Исмоил, Маҳмуд Халил Ҳусарий ва Маҳмуд Али Баннонинг тиловатлари билан биргаликда Абдулбосит қори томонидан Мусҳафнинг тажвид билан ўқилган тиловати ҳам Исломий ишлар олий мажлисида кассеталарга ёзилиши тасдиқланди.
1965 йилнинг 7 сентябрида Малайзия қироли томонидан Куала Лумпур шаҳрида Осиёдаги энг катта масжид очилди. Масжиднинг очилиш маросимида Шайх Абдулбосит қори тиловат қилдилар. Ушбу маросимда Малайзия ҳукумати раҳбарлари, аъзолари ва тўрт миллион малайзиялик аҳоли ташриф буюрди. Тиловатдан сўнг мамлакат қироли Шайх Абдулбоситга “Малайзия олтин ордени”ни топширди.
Абдулбосит Абдуссамад бундан ташқари яна кўп давлатларнинг орден ва медаллари билан ҳам тақдирланган. Жумладан, Покистонда “Уламолар” ордени билан, Марокашда “Фикрий тенглик” ордени билан, Индонезияда “Лойиқ бўлгани учун” ордени билан, Сурия ордени билан, Ироқ, Тунис, Ливан, Сомали, Сенегалнинг бир қанча медаллари билан тақдирланганлар. Шунингдек, Мисрнинг собиқ президенти Муҳаммад Ҳусний Муборак 1987 йилда “Даъватчилар куни” маносабати билан Шайх Абдулбосит қорига Қуръонга қилган хизматларини тақдирлаб мукофот топширган.
“Саъийд” маданий марказ мудири Абдулмунъим Абдулазийм Абдулбосит қорининг энг яқин дўстларидан бири эди. У дўсти ҳақидаги хотираларини бундай ҳикоя қилади: “Шайх Абдулбосит ўзининг қори дўстларини жуда ҳурмат қиларди. Бирор марта уларга нисбатан ёмонлик қилмаган. У ёқтириб тинглайдиган овозлар Шайх Мустафо Исмоил ва Шайх Муҳаммад Рифъатнинг тиловатлари эди. Ўз даврининг улуғ қорилари билан кўп давлатларга сафар қилган. Шайх Маҳмуд Халил Ҳусарийни жуда қадрлар эди. У янги овозларни тарбия қилиб, юзага олиб чиқар эди. Ана шундай овозлардан бири Шайх Аҳмад Рузайқийдир”.
Шайх Абдулбосит Абдуссамад қандли диабет хасталиги билан оғриган эди. Жигари ҳам рисоладагидай ишламас эди. Кўп йиллар бу икки жиддий хасталикка бардош беришига тўғри келди. Унинг касали зўрайганига қарамасдан тиловатни тўхтатмас эди. У шу ҳолида мухлисларнинг илтимосига кўра турли давлатларга бориб, Аллоҳнинг Каломини тиловат қилиб берарди. Касали зўрайиб, ниҳоят уни Гизадаги доктор Бадрон шифохонасига олиб боришди. У ердаги шифокорлар зудлик билан Лондонга бориб, муолажани ўша ерда давом эттириш кераклигини айтишди. Абдулбосит қорининг ўғиллари ҳам оталарини Лондонга олиб бориш тарафдори эдилар. Шайх Абдулбосит ўғли Ториқ билан бирга Лондонга етиб бориб, у ердаги шифохоналардан бирида бир хафта даволанди. Аммо умри поёнига етаётганини билгандек, ўғли Ториққа ўзини Мисрга қайтариб олиб кетишини айтди.
“Ислом оламининг булбули”, “Олтин томоқ” соҳиби, “Қуръони карим тиловати бўйича элчи” Шайх Абдулбосит Абдуссамад Мисрга қайтгандан сўнг 1988 йилнинг 30 ноябр куни 61 ёшида вафот этди. Унинг вафоти ҳақидаги хабар яшин тезлигида бутун дунёга тарқалиб, миллионлаб мусулмонларнинг қалбини ларзага келтирди. Унинг жанозаси мамлакат миқёсидаги жанозага айланиб кетди. Жанозага турли мамлакатларнинг Мисрдаги элчилари, кўплаб исломий ва араб давлатлари раҳбарлари, Миср ҳукумати вакиллари ҳамда Мисрнинг кўп сонли халқи ташриф буюрди.
Шундан бери ҳар йили 30 ноябр куни Шайх Абдулбосит қорини эслаш, хотирлаш кунига айланди.
Аллоҳ таоло бу қори бандасини раҳматига олган бўлсин! Исломга, Қуръони Каримга ва мўмин-мусулмонларга қилган хизматларини Ўзи муносиб тақдирласин! Зурриёдларимиздан у кишига ўхшаган Қуръон ходимларини кўплаб чиқарсин, омин!
Интернет маълумотлари асосида
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Жаннат аҳлидан бўлган кишига қараш кимни қувонтирса, Урва ибн Зубайрга қарасин»
Абдулмалик ибн Марвон.
Урва ибн Зубайр ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг халифаликларидан бир йил қолганида, мусулмон оилалар орасида энг ҳурматли ва олий мақом хонадонда таваллуд топди. Оталари Зубайр ибн Аввом (Аллоҳ у кишидан рози бўлсин) Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фидоий саҳобаларидан, жаннат башорати берилган ўнта саҳобанинг бири эди. Оналари эса Асмо бинти Абу Бакр «зун нитоқайн - икки белбоғ соҳибаси» (Ҳижрат куни белбоғини иккига бўлиб, бири билан Расулуллоҳ соллаллоҳу васаламнинг егулик идишларини, бошқаси билан сув идишларини боғлагани учун шундай шарафга эришган) эди.
Она тарафдан боболари Абу Бакр Сиддиқ (Аллоҳ у кишидан рози бўлсин) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг халифалари ва ғордаги ҳамроҳлари бўлган эди. Ота тарафдан момолари София бинти Абдулмутталиб Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аммалари ва мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳо у кишининг холасидир. Оиша онамиз (Аллоҳ у кишидан рози бўлсин) вафот этганларида Урва ибн Зубайр ўзлари қабрга тушиб, лаҳадга қўйган. Иймон шарафи ва Ислом иззатидан бошқа, мана шундай насабдан кўра олий насаб ва шундай шарафдан кўра буюк шараф бормикин?
Каъбаи Муаззама олдида акалари ва ҳамроҳлари билан яхши орзуга эришишни танлаш хаёл қилинганда, Урва ибн Зубайр мен Раббимдан амал қилувчи олим бўлишни орзу қиламан. Мендан одамлар Аллоҳнинг Китобини, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ва Ислом дини аҳкомларини ўргансалар, деди. Шу қилган орзусини рўёбга чиқариш учун Урва ибн Зубайр илм таҳсилига бел боғлаб, қаттиқ киришди.
Ҳаёт бўлган саҳобаларни ғанимат билиб, уларнинг уйларига қатнаб, орқаларида тоат-ибодат қилиб, илм мажлисларида доимий иштирок этди. У Али ибн Абу Толиб, Абдурраҳмон ибн Авф, Зайд ибн Собит, Абу Айюб Ансорий, Усома ибн Зайд, Саъид ибн Зайд, Абу Ҳурайра, Абдуллоҳ ибн Аббос ва Нўъмон ибн Башир (Аллоҳ у кишилардан рози бўлсин) дан ҳадислар ривоят қилди. Аксар илмини холаси Оиша розияллоҳу анҳодан олди ва одамлар уларга дин ишларида суянадиган, солиҳ ҳокимлар эса ўзлари масъул бўлган халқлар ва шаҳарлар масаласида улардан ёрдам истайдиган, Мадинанинг ўша даврда кўзга кўринган фақиҳларидан бири бўлиб етишди.
Бунинг далили ўлароқ, Умар ибн Абдулазиз Валид ибн Абдулмалик тарафидан Мадинага волий этиб тайинланганида, одамлар қутлаш учун унинг ҳузурига келдилар. Пешин намозини ўқиб бўлгач, Мадина уламоларидан ўн кишини таклиф қилди. Таклиф қилинган олимларнинг пешқадами эса Урва ибн Зубайр эди.
Умар ибн Абдулазиз уламоларни яхши кутиб олиб, уларга иззат-икром кўрсатгач, Аллоҳга ҳамду сано айтиб шундай деди: «Менга ҳақ устида ёрдамчи бўладиган ва ажр-савобга ҳам эга бўлиб қоладиган бир иш учун сизларни таклиф қилдим. Мен ҳар бир ишни сизларнинг фикрингиз ва маслаҳатингиз билангина қилмоқчиман. Сизлардан илтимосим шуки, агар бирон кимсани бошқа бировга зулм қилаётганини кўрсангиз ёки менинг ходимларим ҳаддан ошиб, зулмга қўл ургани сизларга етса, шуни менга хабар берсангиз!». Бу гапларни эшитгач, Урва ибн Зубайр унинг ҳаққига дуои хайрлар қилиб, Аллоҳдан унга ҳақда собит туриши ва рушди ҳидоят тилаб қолди.
Урва ибн Зубайр илм билан амални жамлаган эди. У иссиқ кунларда рўзадор, узун тунларда бедор, тили эса доим Аллоҳнинг зикри билан машғул эди. Бунга қўшимча, у Аллоҳнинг Китобига ҳамроҳ бўлиб олган, Қуръон ўқишга шундай берилган эдики, кундузлари Қуръоннинг тўртдан бирини мусҳафга қараб, тунлари шунча қисмини ёддан тиловат қилар, эътиборли жиҳати шуки, имкон қадар мана шу одатини у ёшлигидан бошлаб то вафот топгунга қадар тарк қилмаган, фақат бир марта бошига тушган мусибат сабабигина қолдирган эди.
Урва ибн Зубайр саховатда ҳам пешқадам бўлиб, бағрикенг ва ниҳоятда қўли очиқ инсон эди. Сахийлиги ҳақидаги ривоятлардан бири шуки: «Унинг Мадинадаги энг катта боғлардан ҳисобланган бир боғи бор эди. Боғнинг ичи салқин, суви ширин, хурмо дарахтлари баланд ва мевалари серҳосил эди.
Ҳайвонлар ва ёш болалар кириб дарахтларга шикаст етказмаслиги учун йил давомида боғнинг атрофини девор билан ўраб ҳимоя қилар, қачонки хурмолар иштаҳани очадиган тарзда ғарқ пишганда одамлар бемалол кириб тўйгунларича еб ва хоҳлаганларича олиб кетишлари учун, боғнинг бир неча тарафидан дарча очиб қўярди. Қачон боғига кирса Аллоҳ таолонинг ушбу сўзини қайта-қайта ўқир эди: «Сен боғингга кирганингда: «Аллоҳ хоҳлаган нарсагина (бўлур), бор куч-қувват ёлғиз Аллоҳ биландир», деганингда эди! ...» (Каҳф сураси, 39-оят).
Валид ибн Абдулмаликнинг халифалик даврида Аллоҳ таоло Урва ибн Зубайрни иймон ва ишонч билан суғорилган қалб эгаларигина чидай оладиган имтиҳон билан синашни ҳоҳлади.
Мусулмонлар халифаси Урва ибн Зубайрни Дамашққа келиб, меҳмон бўлиб кетишга таклиф қилди. Таклифни қабул қилган Урва ибн Зубайрга катта ўғли ҳамроҳ бўлди. Дамашққа етиб келишганда халифа уларни чиройли кутиб олди, уларга иззат-икром кўрсатиб, ҳурматларини жойига қўйди. Сўнг кўнгиллар истамайдиган бир иш бўлишини Аллоҳ таоло ирода қилди. Аввал Урва ибн Зубайрнинг ўғли халифанинг зотли отларини кўриш учун отхонага кирганида, отлардан бирининг тўсатдан тепиб юбориши натижасида ўша ерда вафот этди.
Мусибатзада ота ўғлини тупроққа қўйиши кетидан, ўзи ҳам қорасон касали билан оғриб қолди. Болдири шишиб, оғриқ ҳам кундан-кун кучая борди. Халифа ҳар тарафлардан табиблар чақириб, азиз меҳмонини даволаши учун, турли воситалар билан уларни рағбатлантирди. Лекин барча табиблар: «Касаллик жасаднинг ҳаммасига тарқаб, ҳалокатга олиб бормасидан аввал, оёқни кесиш керак», деган якдил хулоса билдирдилар. Бунга кўнишдан бошқа чора йўқ эди.
Жарроҳ келиб оёқни кесиш учун анжомларини ҳозирлаб, оёқни кесгунига қадар Урва ибн Зубайр такбир ва таҳлил айтишдан тўхтамади ва ниҳоят оёқ жасаддан ажралди. Қонни тўхтатиш ва газак олмай яра тез битиши учун қиздириб турилган ёғга ботирилганда Урва ҳушидан кетиб, узоқ вақт беҳуш бўлиб ётди. Ана шундагина юқорида айтганимиз, Қуръони Каримдан ўқийдиган кундалик одатини ўқий олмади. Ёшлигидан бошлаган бу хайрли одатини, мана шунда бир мартагина тарк қилди.
Урва ибн Зубайр Мадинага қайтиб, оиласи ҳузурига кирганида уларга: «Эй аҳлим қайғурманглар, Аллоҳ таоло бизга тўрт фарзанд берган эди, биттасини олиб, учтасини ўзимизда қолдирди. Аллоҳга ҳамд бўлсин. Менга икки қўл ва икки оёқ берган эди, биттасини олиб учтасини ўзимда қолдирди. Аллоҳга ҳамд бўлсин. Аллоҳ мендан озини олиб, кўпини ўзимда қолдирди. Бир марта балолаган бўлса, кўп марта офият берди», деб уларга тасалли берди.
Мадина аҳли ўз имомлари ва олимлари Урва ибн Зубайрнинг қайтганларини билгач, у зотга таъзия билдириш ва ҳол-аҳвол сўраш учун ҳар тарафдан кела бошладилар. Таъзия билдирганлар ичида энг чиройли ва таъсирли сўз Иброҳим ибн Муҳаммад ибн Талҳанинг сўзи бўлди: «Хурсанд бўлинг, эй Абу Абдуллоҳ, аъзоларингиз ва фарзандларингиздан бири, сиздан аввал жаннатга кетди. Аллоҳ хоҳласа барчангиз бир-бирларингизга эргашасиз. Аллоҳ таоло бизларга биз муҳтож бўлган, сизнинг илмингиз ва фикрингизни қолдирди. Аллоҳ таоло илмингизни сизга ҳам бизга ҳам манфаатли қилсин. Аллоҳ ажру-савоб берувчи ва гўзал ҳисоб қилувчи Зотдир».
Урва ибн Зубайр бутун ҳаёти мобайнида мусулмонлар учун ҳидоят нури, нажотга йўллагувчи ва яхшиликларга чорловчи бўлиб қолди. Энг катта аҳамиятни болаларга, хусусан, ўзининг фарзандлари, шу билан бирга бошқа мусулмонларнинг фарзандлари тарбиясига қаратиб, ҳеч бир фурсатни қўймай, уларни тўғри йўлга йўллаб, насиҳатлар қилиб турарди.
Урва ибн Зубайр етмиш бир йил яхшилик ва эзгуликларга тўла, тақво билан бурканган умр кечирди.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 