20 Июн, 2025, 24 Зулҳижжа, 1446
20 Июн, 2025, 24 Зулҳижжа, 1446
Аллоҳ таоло инсонларга чексиз неъматларни инъом қилган. Бу неъматларнинг ичида энг буюги, афзали, нодир бўлган неъматлардан бири бу – тил яъни сўзлаш ва нутқ неъматидир. Берилган ушбу неъматни қандай ишлатиш керак, уни нималар билан машғул қилмоқ керак бу борада ҳам кўп тавсиялар ва кўрсатмалар берилган. Демак, мусулмон одоби рукнининг бугунги мавзуси сўзлашув ва мулоқот одоблари ҳақида.
Сўз орқали фойдага эришади ёки аксинча беҳуда гаплар билан машғул бўлади, шунингдек мақтов ёки танқид эшитиши ҳам мумкин. Унутманг! Сўзлашув ва одамлар билан мулоқот, ўзгаларда биз ҳақимизда қандай фикр шаклланишига ҳам хизмат қилади. Ота боблармиз бежизга «тилингни эҳтиёт қил, дилингдагини ошкор этади» дейишмаган. Сўз қалбнинг таржимони ва калити ҳисобланади. У инсон билимининг ҳосиласи, у орқали банда ё савобга, ё гуноҳга нозил бўлади.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганлар: «Жим турмоқдан суҳбатлашиш яхши, ёмон суҳбатдошдан ёлғизлик яхши».
Хўш сўзлаётганимизда нималарга эътибор қаратишимиз лозим?
Ибн Масъуд (р.а.) ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в.): «Мўмин киши кўп сўкувчи ҳам, кўп лаънатлагувчи ҳам, фаҳш сўзларни айтувчи ҳам, одобсиз ҳам бўлмайди», деб марҳамат қилганлар. Имом Термизий ривоят қилган.
Абдуллоҳ (р.а.)дан ривоят қилинади: Набий (с.а.в.) “Мусулмонни сўкиш фосиқликдир. У билан уришиш куфрдир”, деб марҳамат қилганлар. Икки шайх ва Имом Термизий ривоят қилганлар.
Анас (р.а.) ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в.): “Фаҳш нарса борки, у шармандалик келтиради. Ҳаё нарса борки, у зийнат келтиради”, дедилар. Имом термизий ва Ибн Можа ривоят қилганлар. Яна ул зоти бо барокат: Одамларга қаттиққўллик қилиб беҳаё сўзламанглар –дея такидлаганлар.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): “Инсоннинг бошига келадиган балоси, унинг тилидан келади” деганлар.
Яна бир хадисда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Гумондан сақланинг! Чунки гумон гапларнинг ёлғонроғидир – дедилар”. Шунингдек, пайғамбар алайҳиссалом: “Кишининг ёмон эканлигигага унинг мусулмон диндош биродарини камситиши етарлидир” – дедилар.
Демак юқоридаги ҳадислардан шундай хулоса қиламиз: гапираётганингизда сўкинманг, сўкинишни одат ҳам қилманг, лаънатламанг, фахш сўзларни ишлатманг, ҳеч кимни камситманг, ёлғон сўзламанг, овозингизни баланд қилманг, одамларнинг шахсиятига тегманг, жахл ва қўполлик қилманг, мақтанманг, суҳбатдошингизни гапини бўлманг, суҳбатлашаётганларнинг гапига таклиф этмагунча қўшилманг.
Яна бир фоёдали маслаҳат, агар жамиятда яхши номга эга бўлмоқчи бўлсангиз: олимлар, фозиллар, тақводорлар, ростгўйлар, ширинсуҳанлар ва яхши инсонлар суҳбатида кўпроқ бўлинг!
Аллоҳ таоло ўз каломида: "Бандаларимга айтинг, (ширк аҳлига) гўзал (сўзлардан) сўзласинлар. Зеро, шайтон уларнинг ўрталарида бузғунчилик қилур" (Исро, 53), деб огоҳлантирган. Чунки, инсонлар орасидаги нохушликлар кўпинча қўпол сўз оқибатида содир бўлади. Аксича, кўпгина муваффақиятларнинг омили эса ширин сўздир.
Муҳаммад (алайҳиссалом): “Ким Аллоҳ таолога ва охират кунига имон келтирган бўлса, фақат яхши нарсаларни гапирсин ёки жим турсин”, дея марҳамат қиладилар.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Банданинг имони тўғри бўлмайди, токи унинг қалби тўғри бўлмагунча, шунингдек, қалби тўғри бўлмайди, токи унинг тили тўғри бўлмагунча”.
Абу Ҳурайра (розийаллоҳу анҳу) ривоят қилади, саҳобалар: “Ё Аллоҳнинг Расули, нега бизнинг фикримиз сизникидек фасоҳатли эмас?” дедилар. Набий (алайҳиссалом): “Аллоҳ таоло мени қўпол гапирувчи қилиб яратмади. Менга сўзларнинг яхшисини ихтиёр этди: у эса Ўзининг Қуръон китобидир”, дедилар (Шерозий ва Дайламий ривояти).
Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким менга икки оёғи орасидаги нарсанинг ва икки жағи орасидаги нарсанинг (яхшилашни) кафолатини берса, мен унга жаннатнинг кафолатини бераман”, дедилар.
Расулуллоҳ (с.а.в.) дедилар: Сўзда сеҳр бор, шеърда эса ҳикмат. Яна ул зот (с.а.в.) Кишининг гўзаллиги - унинг тилидан билинур. Сизларнинг яхшиларингиз - хушхулқ, ширин суҳбатлиларингиздир. Ёмонларингиз эса оғзини тўлдириб, эзмалик ила кўп гапирувчиларингиздир. Одамлар билан хушмуомала бўлинглар – дедилар
Луқмон Ҳаким ўғлига шундай васият қилганлар: “Эй ўғилгинам, ким ёмонлик эгасининг суҳбатида бўлса, омон бўлмайди, ким ёмонлик кирадиган жойга кирса, туҳматланади ва ким тилига эгалик қилмаса, пушаймон бўлади”.
Ҳасан Басрий айтадилар: “Донишманднинг тили юрагигинг орқасида бўлади. Агар гапирмоқчи бўлса, юрагига қарайди, мабодо унда яхшилик бўлса, гапиради. Агар бировнинг зарарига бўлса, гапирмасдан сукут сақлайди. Жоҳилнинг юраги тилининг атрофида бўлади. У юрагига қарамайди. Тилига нима келса гапираверади” деганлар.
Демак, гапирганда фақат ўйлаб, тафаккур, тадаббур қилиб, ундан кейин манфаати бўлса гапирмоқлик лозим. Агар манфаати бўлмаса, сукут сақлашингиз яхшироқдир.
Оғир-босиқлик билан шошмасдан, дона-дона қилиб, эшитаётганларни зериктириб қўймасдан, имкон қадар чиройли сўзлар билан гаплашинг. Мақсадингизни аниқ ва равшан қисқа ва лўнда баён этинг, кам гапиринг. Зеро, Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: “Кимнинг гапи кўпайса, хатоси ҳам кўпаяди”, деганлар.
Ўрни келганда сукут сақлашлик сиз учун улкан фойда ва зийнатдир. Уламоларсукутда ҳам 7 та фойда бор дейди:
Ҳакимлар жим туришлик олим учун зийнат, жоҳил учун сатр (парда)дир, деб марҳамат қилганлар. Луқмон Ҳаким фарзандига: “Эй ўғилчам, одамлар ўзларини кўп гапиришлари билан фахрлансалар, сиз эса кам гапиришингиз билан фахр қилинг” деган эканлар.
Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 216 оятида шундай марҳамат қилади: “...Шоядки, ёқтирмаган нарсангиз сиз учун яхши бўлса. Ва шоядки, ёқтирган нарсангиз сиз учун ёмон бўлса. Аллоҳ биладир, сиз билмассиз”. Албатта биз қачон гапиришимиз биз учун фойдаю қачонгиси зарар эканлигини билмаймиз. Аллоҳ ва расули, саҳобалар ва уламолар тавсиясига таяниб, тафаккур ила иш юритган ва сўзлаган инсонгина яхшилик устида бўлади. Хулоса ўзингиздан!
Саидаброр УМАРОВ
ЎМИ матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
У Ҳижру Исмоил деб ҳам номланади. У ярим доира шаклидаги очиқ бинодир. Хатим деб номланишига сабаб, у Каъбадан синдириб олингандир. Қурайш Каъба биносини янгилаганда ўша ерни қолдирган. Исмоил ҳижри дейилишига сабаб, Иброҳим алайҳиссалом Каъбанинг ёнига арок дарахтидан Исмоил ҳамда оналарига капа қуриб берганлар. Демак, ҳижр Каъбанинг қисмидан бўлмаган. Лекин Қурайш Каъбадан қолдириб, Ҳижрга киритган жойи шак-шубҳасиз Каъбадир. Ҳажми олти газу бир қарич, яъни уч метрдир.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан хатим ҳақида сўраб: «У Каъбаданми?» десам, у зот: «Ҳа», дедилар. Мен: «Унда нима учун Каъбага қўшиб юборишмаган?» десам, у зот: «Қавмингнинг, яъни Қурайшнинг маблағи етмай қолган...» дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Бошқа бир ривоятда келтирилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилиятдан энди қутулганини ҳисобга олмаганимда, Каъбани бузишга буюриб, унинг чиқиб кетган жойини киргизиб, ерга ёпиштириб, икки эшик, яъни шарқ ва ғарб томондан эшик очиб, Иброҳим алайҳиссалом бунёд этган пойдеворга етказар эдим», дедилар.
Ибн Зубайрни Каъбани бузишга ундаган нарса мана шу эди. Язид: «Ибн Зубайр бузиб, қайта қураётганларида гувоҳ бўлдим. Ҳижрни Каъбага киритдилар. Иброҳим алайҳиссалом қурган пойдевордаги тошларни кўрдим. У худди туянинг ўркачига ўхшар эди», деганларида, Жарир: «Унинг ўрни қаерда эди?» дедилар. У киши: «Ҳозир сенга кўрсатаман», дедилар. Жарир у киши билан Ҳижрга кирдилар. Язид ўша маконга ишора қилиб: «Мана бу ерда», дедилар. Жарир: «Ҳижрни тахминий ўлчаб кўрсам, 6 газ ёки шунга яқин эди», дедилар.
Бу нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларида ҳам очиқ-ойдин келган. Имом Муслимнинг ривоятларида эса: «Ҳижрдан олти газ қўшдим», деб айтилган.
Бу ривоятлардан билинадики, Ҳижр Каъбанинг бир қисмидир. У Каъба атрофидаги тахминан 3 метрлар чамаси жойдир. Бошқа ер эса Каъбадан эмас. Шунга биноан ҳижрнинг орқа томонидан тавоф қилиш дурустдир. Ким Каъба ичида намоз ўқишга имкон топа олмаса, Каъбанинг чамаси 3 метр ёнидаги хатим қисмида ўқиса, гўёки Каъба ичида намоз ўқигандек бўлади.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Каъба ичига кириб намоз ўқишни яхши кўрар эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлимдан ушлаб, ҳижрга киргиздилар, «Каъбага киришни хоҳласанг, мана шу ерда ҳам ўқийвергин. Чунки у Каъбадан бир бўлакдир», дедилар».
Бошқа ривоятда Оиша розияллоҳу анҳо: «Ҳижрдами, Каъбадами намозни қайси бирида ўқишга аҳамият бермайман», деганлар.
Салафлардан қилинган ривоятда: «Хатимда, мезоб остида дуолар мустажобдир», дейилган.
Шайбоний: «Саъид ибн Жубайрнинг Каъбани ҳижрда кучиб турганларини кўрдим», дедилар.
Золим Ҳажжож ибн Юсуф халифа Абдулмалик ибн Марвонга мактуб ёзиб, унда Ибн Зубайр Каъбани ўзгартириб, унинг ўрни бўлмаган жойларни қўшиб, бошқа эшик очганини айтган ва энди Каъбани қайтадан бино қилишини сўраган эди. Ҳажжож Каъбани ўзи айтганидек ўзгартириб бўлганидан кейин Абдулмалик билдики, Ибн Зубайр Каъба қурилишини Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек амалга оширган эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилият замонидан эндигина қутулганини ҳисобга олмаганимда, Каъбани бузиб, чиқиб кетган жойларини қўшиб олган бўлар эдим...» деганлар.
Халифа Абдумалик Ҳажжожга рухсат бергани учун пушаймон чекиб: «Агар Ҳажжож бузишидан олдин ушбу ҳадисни эшитганимда, Ибн Зубайр қурганларини қолдирар эдим», деган Муслим ривояти.
Ривоят қилинишича, баъзи аббосий халифалар Имом Молик ибн Анасдан Каъбани бузиб, ҳадисда зикр қилинганидек, Ибн Зубайр қурганлари каби яна қайта қуриш учун фатво сўрашганида, Имом Молик розияллоҳу анҳу: «Эй мўминлар амири, ўтиниб сўрайман, Байтуллоҳни подшоҳларга ўйинчоқ қилиб қўйманг, хоҳлаган киши уни бузиб ўйнайвермасин. Шу ҳолат бўлаверса, одамлар қалбида Каъбанинг ҳайбати кетиб қолади», дедилар. Имом Моликнинг ушбу гапларидан кейин Каъба мана шу ҳолатда қолди.
Хатим деворининг баландлиги 1 метр 32 см. Деворнинг эни 1 метр 55 см.
Икки кириш орасидаги масофа 8 метр 77 см. Каъба деворидан Хатим деворигача 8 метр 46 см.
Каъбадан Хатимгача мавжуд бўлак 3 метр.
Мултазам томондаги очиқлик ўлчами 2 метр 29 см.
Муқобил очиқликдаги ўлчам 2 метр 23 см. Ташқаридан девор айланасининг узунлиги 21 метр 57 см.
"Макка, Каъба, Замзам тарихи, ҳаж ва умра маносиклари" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа