23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
Ўн беш йиллар чамаси қайсидир нашрда ўқиган эдим. Бир одам масжиддан чиқиб машинасини ўт олдирибди. Кейин бир оз қизигунча магнитофонидан амри маъруф эшитиб ўтирибди. Шу вақт унга бир гавдали одам яқинлашиб: “Шу дискни қаердан топсам бўлади?” деб сўрабди. У бошқа дискка кўчиртириб келиб бериши мумкинлигини айтибди. Улар эртасига соат 10.00 да шу ерда учрашадиган бўлибди. Нимадир бўлибди-ю, эртасига у ярим соат кечикиб қолибди. Учрашув жойига келса, ҳалиги одам кутиб турган экан. Унга қарата: “Сени қара-ю, намоз ўқийсан тағин”, дея маломат қилибди.
Дарҳақиқат, намозли, ниёзли одам билан бенамознинг фарқини намоз ўқимайдиган одамлар ҳам билади. Шунинг учун улардан бирига ишонч билдириш масаласига келганда кишининг қалби, агар у буткул маҳв бўлмаган эса, шубҳасиз, намозхонга мойил бўлади. Негаки, Аллоҳ таоло ҳар доим ўзига ибодат қилган одамнинг юзини нурли қилиб қўяди. Зотан, Қуръони каримда:
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ
“Албатта, иймон келтирган, яхши амалларни қилган, намозни қоим қилиб, закот берганларнинг ажрлари Раббилари ҳузуридадир. Уларга хавф йўқ ва улар хафа ҳам бўлмаслар. (Ҳақиқий иймон эгаси бўлган кишилар доимо яхши амалларни қиладилар, хусусан, намозни вақтида яхшилаб адо этадилар.
Иқтисодий соҳада эса, закот берадилар. Рибохўрлар одамларнинг пешона тери билан топган даромадларини ҳаром йўл билан ўзлаштириб олаётган бўлсалар, мўминлар ўзлари пешона тери билан топган ҳалол молларидан закот чиқариб одамларга, шундай еб кетарга берадилар. Қайтариб олиш ёки ўрнига бошқа нарса олиш умидлари ҳам йўқ. Уларнинг бирдан-бир умидлари «закот берганларнинг ажрлари Раббилари ҳузуридадир», деган ваъдададир. Улар икки дунёда эминлик ва бахт-саодатда бўлурлар)” (Бақара сурасининг 277-ояти).
Бинобарин, намоз инсоннинг феълига таъсир этади, уни ёмонликлардан қайтариб, ўша ёмонликлар ортидан келадиган балолардан асрайди. Шунинг учун ҳам биз намозга бориш учун ҳаво совуқ кунларда ҳам тиришиб таҳорат оламиз; баъзиларимиз йўл пули сарфлаб, баъзиларимиз узоқ йўлни яёв юриб масжидга келамиз. Жамоатга қўшилиб намоз ўқиймиз ва бундан қалбимиз роҳатланади, жисмимиз покланади. Раббимиз ваъда қилган 27 карра савобдан насиба олиб қолиш, гуноҳларимиз кечирилиши умидида шунча ишларни қилиб масжидга келамиз, ўнгимизда-сўлимизда, олдимизда-ортимизда турган намозхон биродарларимиз билан жамланиб ибодат қиламиз.
Лекин баъзиларимизнинг ғалати бир одатимиз бор: негадир улар намоз тугаганидан сўнг эса зикрга, тиловатга, дуога қарамасдан масжиддан учиб чиқиб кетади. Ана шундай шошқалоқ биродарларимиз бир тансиқ таомни катта иштаҳа билан тайёрлаб, кейин уни емай кетиб қолган кишиларга ўхшайди.
Ўзи масжиддан нега учиб чиқиб кетамиз? Чунки банкда ишимиз бор, кеч қолсак навбатимиз ўтиб кетади, ошхонага чопамиз, йўқса, қорнимиз очиб қолади... дунёнинг шунақа ишларга шошиламиз!
Баъзида саҳобалар намози билан бизнинг намозимиз ўртасидаги фарқ бормикан?.. деб ўйлайди одам. Аслида биз каби бошдан оёқ гуноҳга ботган, намозларини ҳам қиёмига етказа олмай чала-чулпа ўқиб юрган, тақвоси ҳам ўзига яраша бўлган гуноҳкор банданинг саҳобаи киромлар намози ҳақида гап очиши, яна уларнинг намози билан ўзининг намозини қиёслашни хаёл қилиши кулгули. Аммо бандамиз-да, хаёлга ҳар хил фикрлар келаверади. Уларни жиловлаб бўлмаса, лекин ўзи бунда ғайритабиий ҳодиса ҳам йўқ. Чунки улуғларимизнинг намозини ўзимизнинг намозимиз билан қиёслаб ўргансак, хато ва камчиликларимиз фош бўлиб, уларни тўғрилаб олишга мушарраф бўлармиз...
Буни қарангки, айнан шундай савол саҳобийлар Аллоҳнинг раҳматига етган замонларданоқ бошланган экан. Буюк тобеин Ҳасан Басрий ҳазратларидан: “Саҳобаи киромнинг исломий ҳаёти, тушунчалари қандай эди?” деб сўраганларида. У зот: “Агар сиз саҳобаларни кўрганингизда уларни телба деб ўйлаган бўлардингиз, Агар улар сизни кўрганларида булар мусулмонлар эмас, деб ўйлаган бўлар эди”, деб жавоб берган эканлар.
Ҳақиқатан, имон келтирганмиз, исмимиз мусулмонча, масжидга борамиз, бироқ масжиддан чиққанимиз заҳоти буткул бошқача одам бўлиб қоламиз. Имонга, намозга, масжиддаги ҳолимизга, бошдан оёқ зид бўлган бир инсонга айланамиз. Баъзиларнинг оғзидан чиқаётган беҳаё сўзларни эшитган киши шу одам ҳам масжиддан чиққанмиди дея ҳайрон бўлиб қолади.
Гоҳида гувоҳ бўламизки, муаззин азон чақириб бошлаганда одамлар тўда-тўда бўлиб масжидга йўл солар экан, бир қисм инсонлар масжиднинг олдидаги бирор соя жойни эгаллаб олиб нос чекиб, нарда, қарта ўйнаб ўтиради...
Ана шундан ҳам аён бўладики, бизнинг ўқиётган намозимиз бошқаларни таъсирлантирмаяпти, уларнинг феълида бир ўзгариш ясамаяпти, улар бизга ҳавас қилиб ортимиздан масжидга эргашиб келмаяпти. Чунки шунчаки бир одат билиб, эл кўзи учун қилиняпти намозларимиз. Имон жойида, намоз жойида, аммо масжиддан чиққанда бутунлай бошқа одам қиёфасини оляпмиз, ҳатто айрим намозхонлар ўша нардачиларнинг ёнига бориб ўтиряпти. Яқинларимизнинг, қўшниларимизнинг тўйларига боряпмиз. Лағв. Гир-атрофингиз елкалари очиқ, уят жойлари бўрттирилган аёллар. Ана шу тўйларда юзхотирчиликни, андишани сабаб қилиб ўтирамиз. Намоз вақти кириб қолади, ўйнаётганларни, қилпиллаётганларни, валсга тушаётганларни тарк этиб намоз ўқиб олиш учун масжидга чопамиз, намоздан сўнг яна бу ерга...
Бироқ мусулмонларнинг ҳаётий принциплари аниқ бўлмоғи, имоннинг қийматини жойига қўймоғи лозим эмасми? Бу принциплар Қуръони каримда, ҳадиси шарифда белгилаб берилмаганми? Ҳақсизликка, ботилга, бидъатга ботмасдан яшамоғимиз лозим эмасми! Мана бу ояти каримага диққат қилайлик:
الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَـئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
“Улар Аллоҳнинг аҳдини боғлангандан сўнг бузадиган, Аллоҳ боғланишига буюрган нарсаларни кесадиган, ер юзида фасод қиладиган зотлардир. Ана ўшалар ютқазувчилардир. (Яъни, ҳар бир банданинг Яратган билан боғлаган аҳди бор. Кофир ва мунофиқлар ўша аҳдни бузиш билан бошқалардан ажраб туради. Аллоҳ кўп нарсаларни, жумладан, қариндошлик алоқаларини боғлашга, инсоний алоқаларни боғлашга, иймон ва диндошлик алоқаларини боғлашга... ва ҳоказо ишларга буюрган. Фосиқ-кофир ва мунофиқлар ушбу алоқаларни ҳам кесадилар. Фасоднинг тури жуда кўп. Жумладан, юқоридаги икки сифат ҳам ер юзини фасодга тўлдирадиган сифатлардан ҳисобланади. Аммо энг катта фасод-борлиқни яратувчи зот бўлмиш Аллоҳ таоло кўрсатган йўлини тарк этиб, бошқача яшашга ҳаракат қилишидир. Ҳамма фасод шундан келиб чиқади.)” (Бақара сурасининг 27-ояти).
Бу оят каримада фосиқлик қиладиган, ҳақ йўлдан адашган кимсаларнинг залолатда экани очиқ айтилган. Бунда кескинлик ила аҳли китобнинг охир замон пайғамбарига имон келтиришдан бўйин товлаши айтилганки, улар сўзларида турмайдилар ва пайғамбар алайҳиссаломга имон келтирмайдилар. Ислом дини ғоят катта эътибор қаратган қариндошлик алоқаларига, қўшни ва яқинларига эътиборли бўлиб, уларга ёрдам беришни тарк этадилар. Фитна ва фасод унсури бўладилар. Шу тариқа ҳам дунёда, ҳам охиратда зарарлар кўрадилар.
Имон келтирмоқ, намоз ўқимоқ, жамоатга қўшилмоқ ва бошқа ибодатларни шунчаки одатга айлантириб олиб, уларни ҳиссизлик, туйғусизлик ила илму амал қилибгина бажариб қўйиш асло мумкин эмас экан. Уларни хушуъ ва хузуъ билан бажаришимиз, агар намоздан роҳат туймай қолган бўлсак, дарҳол бунинг сабабини ўрганиб, уни даф қилишимиз лозим экан. Намоз ўқиш шундай бир ҳаракатки: фақрнинг ҳолини англамоқ, ғарибу ғурабонинг ёрдамига ҳозир бўлмоқ, етимнинг, қалби ўксикнинг қўлини тутмоқ, дин, имон, ватан, миллат учун фидокор бўлиб, юртимизда тенглик-баробарлик ўрнатишга интилмоқ, тафриқага, ҳар турли ширкка, хурофотга қарши бормоқдир.
Имондан, намоздан қалб тўлқинланмаса, демак, шуурсизлик, лоқайдлик олдинги ўринга чиқиб олибди.
Имон ва намоз бизни ришватдан, кибрдан, фоиздан, фаҳшдан, ёлғондан, товламачиликдан, риёдан, ширкдан муҳофаза этади. Акс ҳолда қилган ибодатларимиз ўзимизни ўзимиз алдаб умримизни ўтказишимиз бўлади, холос.
Дамин ЖУМАҚУЛ
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
УЛУҒ ҲИСОБ-КИТОБ БЎЛИШИ БАЁНИ
- 55حِسَابُ النَّاسِ بَعْدَ الْبَعْثِ حَقٌّ فَكُونُوا بِالتَّحَرُّزِ عَنْ وَبَالِ
Маънолар таржимаси: Қайта тирилишдан кейин инсонларнинг ҳисоб беришлари ҳақдир, шундай экан (эй инсонлар) ёмон оқибатдан (қиёматда ёмон ҳисобга йўлиқишдан) сақланишда бўлинглар.
Назмий баёни:
Қиёматда ҳисоб бўлмоғи аниқ,
Ёмон оқибатдан сақлан, халойиқ.
Луғатлар изоҳи:
حِسَابُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
بَعْدَ – зарфи замон.
الْبَعْثِ – музофун илайҳ. Луғатда “юбориш”, “жонлантириш”, “уйғотиш” каби маъноларни англатади.
حَقٌّ – хабар. Воқеликнинг берилган ҳукмга мувоқ бўлиши ҳақ дейилади.
كُونُوا– ноқис феъл, охиридаги واو исми.
بِ – “мажозий зарфият” маъносида келган.
تَّحَرُّز – “сақланиш”, “ўзини асраш” ва “эҳтиёт бўлиш” маъноларини англатади. Жор мажрур كُونُوا нинг хабари эканига кўра насб ўрнида турибди.
وَبَالِ – “зарар”, “ҳалокат” маъноларида бўлиб, ёмон оқибатга олиб борувчи нарсаларга нисбабтан ишлатилади. Жор мажрур تَّحَرُّز га мутааллиқ.
Матн шарҳи:
Байт мазмунидан, эй инсонлар, келажакда ҳисоб-китоб бўлиши ҳақдир, шунинг учун ўткинчи нарсаларга алданиб қолманглар, зиммаларингиздаги Аллоҳ таолонинг ҳақларини ҳам, инсонларнинг ҳақларини ҳам адо этинглар, агар ҳозир адо этмасангиз, улуғ ҳисоб-китоб кунида бадалини тўлайсизлар, деган маъно тушунилади.
Сўфи Оллоҳёр бобомиз қайта тирилгандан кейинги ҳисоб-китобни қуйидаги содда ва равон сўзлари билан баён қилган:
Удур ҳоким нечукким ҳукм қилди,
Тирил дегач ҳама олам тирилди.
* * *
Йиғар маҳшар ерида барча жонни,
Сўрар бандасидин яхши-ёмонни.
Яъни ўша кунда инсонлар ҳисоб-китоб жойидан яхши ва ёмон қилган амалларининг самараларини кўриш учун гуруҳ-гуруҳ бўлиб қўзғаладилар. Тупроқ зарраси вазнидаги яхши амални қилган бўлса, уни ўзининг амаллари ёзилган саҳифада борлигини кўради ва ўшанга лойиқ мукофотни олади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳу зарра ҳақида: “Кафтингизни ерга қўйиб кўтарганда унга ёпишган ҳар бир тупроқ заррадир,” – деган.
Яъни ўша кунда қилинган барча яхшию ёмон амаллар соҳибидан асло ажрамайди. Ҳаммага амаллари ёзилган китоб очиқ ҳолатда кўрсатилади. Бу китобда яхши ишлар ҳам, ёмон ишлар ҳам, очиқ-ойдин кўриниб туради, бирортаси ҳам пинҳон қолмайди. Китоб соҳибига, амалларинг ёзилган китобни ўқи! Бугунги кунда қилган амалларингга ўзинг гувоҳлик берасан! Бошқа гувоҳ ё бошқа ҳисобчига муҳтож бўлмайсан, – дейилади.
Қилинган яхши ишларнинг мукофотлари кўпайтириб берилади, ёмон ишларга эса кўпайтирилмасдан жазо берилади:
Ушбу ўн баравар ошириб мукофотлаш ҳам аслида кўп мукофот беришнинг энг ози ҳисобланади. Чунки гоҳида етти юз бараварига бериладиган ёки ундан ҳам кўпига бериладиган мукофот берилади. Ёмон амал қилганларга эса қилган ёмонликларидан ошиқча жазо берилмайди, қилган ёмонлигига белгиланган жазонинг ўзигина берилади. Яхши амалларнинг мукофотини кўпайтириб бериш, Аллоҳ таолонинг фазлу марҳамати бўлса, ёмон иш қилганларни қилмишларига яраша жазолаши У зотнинг адолати ҳисобланади.
Шунингдек, кофир жинларнинг ҳам азобга гирифтор этилишини уламолар бир овоздан таъкидлаганлар. Жин сурасида қуйидагича хабар берилган:
“Аммо (йўлдан) озганларга эса, бас, улар жаҳаннамга ўтин бўлувчи кимсалардир”[4].
Яъни тўғри йўлдан озиб, иймон келтирмаган кофир жинлар, кофир инсонлар каби жаҳаннамга “ўтин” бўладилар.
Аммо мўмин жинларнинг жаннатга киришлари тўғрисида ихтилоф бўлиб, бу ҳақида Бадриддин Шиблий Ҳанафий[5] ўзининг машҳур “Окомул маржон фи аҳкамил жан”[6] китобида тўрт хил сўзни келтирган.
МЎМИН ЖИНЛАРНИНГ ЖАННАТГА КИРИШЛАРИ ҲАҚИДАГИ ҚАРАШЛАР
“Уламолар мўмин жинларнинг жаннатга киришлари ҳақида тўрт хил қарашни айтганлар:
1. Жумҳур уламолар мўмин жинларни жаннатга киради, деб ҳисоблайдилар. Ушбу қарашни Ибн Ҳазм “Милал” китобида Абу Яъло, Абу Юсуф ва бошқа кўпчиликлардан ривоят қилган;
2. Жинлар жаннатга кирмайдилар, балки унинг атрофида бўладилар. Инсонлар уларни кўрадилар, улар эса инсонларни кўрмайдилар. Ушбу қараш Молик, Шофиъий, Аҳмад, Абу Юсуф ва Муҳаммадлардан ривоят қилинган;
3. Жинлар Аърофда[7] бўладилар;
4. Бу ҳақида ҳеч қандай гап айтмаслик”[8].
ЖИНЛАР ВА ШАЙТОНЛАР ОРАСИДАГИ ФАРҚЛАР
Жинлар ва шайтонлар орасидаги фарқлар ҳақида “Ақидатул муъмин” китобида қуйидагилар ёзилган: “ Жинлар икки турли бўлади:
1. Шайтонлар. Буларда ҳеч қандай яхшилик бўлмайди;
2. Жинлар. Булар орасида солиҳлари ҳам, ёмонлари ҳам бўлади.
Жинларнинг ҳолати инсонларга ўхшаш бўлиб, улар орасида хушфеъллари ҳам, бадфеъллари ҳам, мўминлари ҳам, кофирлари ҳам бўлади.
Шайтонлар аслида жинларнинг вакиллари ҳисобланади. Зеро, иблиснинг жинлардан бўлгани Қуръони каримда хабар берилган:
Шайтон илоҳий раҳматдан қувилиб, барча яхшиликлардан кесилгач, мазкур ишлар унинг зурриётларига ҳам мерос бўлиб ўтган. Шунинг учун шайтонларда асло яхшилик бўлмайди, улар фақат ёмонликни биладилар ва доим ёмонликка чақирадилар. Буларнинг ҳолатига илон анча яқин мисол бўла олади. Яъни илондан фақат илон туғилади, илон насли борки, барчаси доим заҳар солиш пайида бўлади. Худди шу сингари, шайтонлардан ҳам фақат шайтонлар туғилади, шайтон насли борки, доим одам болаларини йўлдан уриш пайида бўлади.
Шунингдек, аслида шайтон бўлмаган жин ва инсонлар ҳам ифлос ишларни қилишлари ва туғёнга кетишлари сабабли шайтонга айланиб борадилар. Шайтонга айланганларининг ашаддийлари “Марид” дейилади, янада бундан ҳам ортиқ туғёнга кетганлари “Ифрийт” деб номланади.
Шайтонларнинг васваса қилишлари ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
“Шунингдек, ҳар бир пайғамбарга инсу жиннинг шайтонларини душман қилиб қўйдик. Улар алдаш мақсадида сохта хушсуханлик билан бир-бирларига васваса қиладилар”[10].
Ушбу оят шайтонларнинг инсонлардан ҳам, жинлардан ҳам бўлишига далолат қилади. Жинларнинг турли бўлиши ҳақида эса уларнинг тилидан ҳикоя тарзда шундай хабар берилган:
“Ва албатта, биздан солиҳлар ҳам ва бошқалар ҳам бор. Турли гуруҳлар бўлган эдик”[11].
Ушбу оятда эса жинларнинг ораларида солиҳлари ҳам бўлиши баён қилинган”[12].
Кейинги мавзулар:
Номаи аъмол берилиши ҳақидаги эътиқодимиз.
[1] Залзала сураси, 7, 8-оятлар.
[2] Исро сураси, 13, 14-оятлар.
[3] Анъом сураси, 160-оят.
[4] Жин сураси, 15-оят.
[5] Бадриддин Шиблий Ҳанафий ҳижрий 712 йилда Дамашқда туғилган. Ҳанафий мазҳабидаги улуғ муҳаддис олимлардан бири бўлган бу зотнинг “Фусул фи аҳвали Расул”, “Кашфул ибҳам бишарҳил аҳкам”, “Нашрул аълам фи аҳкамис салам” ва “Окомул маржан фи аҳкамил жан” каби кўплаб асарлари бўлган. Ҳижрий 796 йилда вафот этган.
[6] “Окомул маржон фи аҳкамил жан” китоби жинларга тааллуқли ҳукмларни баён қилувчи энг мўътабар асарлардан бири ҳисобланади. Унда жинларнинг мавжудлиги, уларнинг синфлари, саҳоба жинлар, мўмин жинларнинг жаннатга киришлари ҳақидаги қарашлар каби ранг-баранг мавзулардаги маълумотлар жамланган. Бадриддин Шиблийдан кейинги олимлар жинлар тўғрисидаги маълумотларни баён этишда, асосан, ушбу китобдан фойдаланишган. “Фатҳул Борий шарҳу Саҳиҳил Бухорий”дек мўътабар китобда ҳам агарчи номи баён қилинмаган бўлса-да, ушбу китобдан иқтибос келтирилган.
[7] “Аъроф – жаннат билан дўзахни ажратиб турадиган девор, арасот. Бу жой жаннатга ҳам, дўзахга ҳам кирмаган, яъни вақти соати келиб, Аллоҳ таоло уларни жаннатга киритгунга қадар маълум муддат турадиган кишиларнинг жойидир”. Қаранг: Шайх Абдулазиз Мансур. Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. – Тошкент: “Тошкент ислом университети” нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2006. – Б. 151.
[8] Бадриддин Шиблий Ҳанафий. Окомул маржон фи аҳкамил жан. – Қоҳира: “Дорул ҳарам литтурос”, 2009. – Б 155.
[9] Каҳф сураси, 50-оят.
[10] Анъом сураси, 112-оят.
[11] Жин сураси, 11-оят.
[12] Абу Бакр Жобир Жазоирий. Ақидатул муъмин. – Мадинаи мунаввара: “Мактабатул улум вал ҳикам”, 2009. – Б. 122.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 