20 Июн, 2025, 24 Зулҳижжа, 1446
20 Июн, 2025, 24 Зулҳижжа, 1446
«Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз! Дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам биз сизларнинг дўстларингиздирмиз. Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир. (Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир”» (Фуссилат сураси, 30-33-оят).
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) айтадилар: “Ушбу оят Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) ҳақида нозил бўлди. Мушриклар: “Роббимиз Аллоҳ”, деб айтардилар, аммо Унга ширк келтиришарди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Роббим Аллоҳ шериги йўқ, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳнинг бандаси ва расулидир”, деб жавоб қайтарарди.
Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ” ояти нозил бўлганда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Яҳудий ва насронийлар Аллоҳ таолога ширк келтирдилар. Лекин умматим Роббим Аллоҳ дейди ва У зотга бирор нарсани шерик қилмайди”, дедилар.
Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини ўқидилар ва: “Одамлар: “Роббим Аллоҳ”, дедилар. Аммо уларнинг аксарияти куфр келтирдилар. Ким Роббим Аллоҳ деб вафот этса, батаҳқиқ тўғри йўлда бўлганлардан бўлибди”, дедилар.
Саид ибн Имрон (розияллоҳу анҳу) айтади: “Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ҳузурида «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини тиловат қилдим”. Шунда саҳоба (розияллоҳу анҳу): “Улар Аллоҳ таоло ширк келтирмайдиганлар”, деди.
Тафсирларда «тўғри бўлган зотлар...» “Аллоҳ таоло яккадир, Унинг шериги йўкдир”, деб айтувчи, ушбу ақидада дил ва амал билан доимо собит бўлувчи ҳамда Аллоҳ таоло буюрган солиҳ амалларни адо этувчи ва қайтарганларидан қайтувчи бандалар дейилган.
Суфён ибн Абдуллоҳ Сақафий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Ё Расулуллоҳ менга бир ишни айтингки, уни маҳкам ушлай”, дедим. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Роббим – Аллоҳ, сўнг тўғри бўл”, дедилар. Мен: “Ё Расулуллоҳ! Менга энг катта зарар келтирадиган нарса нима?” деб сўрадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тилларига ишора қилиб: “Мана бу”, дедилар (Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Насоий ривояти).
Тўрт халифаи рошидин (розияллоҳу анҳум) «тўғри бўлган зотлар...»нинг фазилатларини турлича шарҳлаганлар: Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Сўзи ва амали бир бўлган, Аллоҳ таолога бирор нарсани шерик қилмайдиганлар”, деганлар.
Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) минбарда туриб ушбу оятни ўқиди ва: “Аллоҳ таолога итоат этишда бардавом бўлувчилар. Яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарувчилар”, дедилар. Ҳазрат Усмон (розияллоҳу анҳу): “Амалларни холис Аллоҳ учун адо этувчилар”, Али (розияллоҳу анҳу) эса: “Фарзларни бажарувчилар”, деганлар.
Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) саҳобалардан оятдаги «тўғри бўлган зотлар...» кимлар экани ҳақида сўрадилар. Улар: “Гуноҳ қилмайдиганлар”, деб жавоб беришди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Қийинлаштириб юбордингиз. Ундай эмас, балки имон келтиргандан кейин Аллоҳ таолога ширк келтирмайдиганлар”, дедилар.
Абу Лайс Самарқандий «тўғри бўлган зотлар...»нинг сифатларини бундай баён қилади: ғийбат қилмайдиганлар, гумондан сақланувчилар, мазахдан узоқ бўлганлар, номаҳрамларга қарашдан кўзини тиювчилар, рост сўзловчилар, хайр, садақа қилувчилар, исроф қилмайдиганлар, кибрга берилмайдиганлар, намозни ўз вақтида адо этувчилар, жамоатга эргашувчилар.
Ана шундай сифатлар билан хулқланган бандалар охиратдаги ҳоллари, қилиб ўтган амаллари натижаси қандай бўлиши ҳақида хавфсираганларида фаришталар уларнинг қалбига хотиржамлик бағишловчи бундай хушхабарлар етказишади: «Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз. Биз ҳаёти дунёда ҳам, охиратда ҳам сизларнинг дўстларингиздирмиз!»
Ушбу оят тафсирида аллома, доктор Ваҳба Зуҳайлий (раҳимаҳуллоҳ) айтади: “Фаришталар мўминларга уч ҳолат: вафот этаётганда, қабрда ва қайта тирилганда яқин келадидар ва: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар. Сизлар учун ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Чунки сиз ҳаётлик вақтингизда «Роббимиз – Аллоҳ» дедингиз ва ўша сўзда собит турдингиз. Сизларга ваъда қилинган жаннатга киришингиз ва у ерда абадий қолишингиз ҳақида башорат берамиз. Дунё ҳаётида Аллоҳ таоло бизни сизларга химоячи, дўстингиз қилиб кўйганидек, охиратда ҳам сизлар билан биргамиз”, дейдилар”.
Фаришталар мўминларга жаннат башоратини бериш билан бирга, жаннат васфини ҳам баён этадилар: «Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир».
Шайх Муҳаммад Мутаваллий Шаъровий (раҳимаҳуллоҳ) ушбу оятнинг шарҳида: “Замонавий илму фан ютуқлари қанчалик ривожланмасин, кўнгил истаган нарсани махсус тугмача топиб босмагунча муҳайё қила олмаслар. Жаннатда эса, кўнгилга келтирилса бас, у муҳайёдир. Жиҳозга ҳожат йўқ”, дейди.
Жаннатда кўнгил нимани тусаса, ўша нарса дарҳол муҳайё қилинади. Жаннатда жаннат аҳли учун фақат роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлади, у ерда ўлим, касаллик, мусибату ғам-ташвиш бўлмас: «Албатта, жаннат аҳли у кунда (роҳат ва фароғат) иш(лари)билан шоддирлар» (Ёсин сураси, 55-оят).
Жаннат аҳли турли хил ширин мевалар истеъмол қиладилар: «...Ризқ этилган мевалардан ҳар гал тановул қилганларида: «Бу илгари биз еган меваларнинг худди ўзи-ку?!» – дейдилар. Зеро, уларга (сурати)бир-бирига ўхшаш мевалар берилган эди...» (Бақара сураси, 25-оят).
Жаннатдаги ноз-неъматларнинг ташқи кўриниши худди бу дунёдагига ўхшаш бўлиб, мазасининг тотлилиги билан фарқ қилар экан. Жаннат аҳли тановул қилмай туриб: “Бу олдин (дунёда) тановул қилган нарсаларимизнинг ўзи-ку!” дер эканлар. Еб кўрганларидан кейин эса, жаннат меваларининг мислсиз тотли эканига амин бўлар эканлар.
Зикр этилган жаннат ва унинг неъматлари «Роббимиз – Аллоҳ» деган ва шунда собит бўлган мўмин-мусулмонлар учун «(Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир».
Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг зиёфатидан баҳраманд бўлувчи бандалари қаторига қўшсин.
Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилоту аҳлис сунна”,
Ваҳба Зуҳайлийнинг “Тафсирул мунийр” асарларида асосида
Даврон НУРМУҲАММАД
тайёрлади.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
У Ҳижру Исмоил деб ҳам номланади. У ярим доира шаклидаги очиқ бинодир. Хатим деб номланишига сабаб, у Каъбадан синдириб олингандир. Қурайш Каъба биносини янгилаганда ўша ерни қолдирган. Исмоил ҳижри дейилишига сабаб, Иброҳим алайҳиссалом Каъбанинг ёнига арок дарахтидан Исмоил ҳамда оналарига капа қуриб берганлар. Демак, ҳижр Каъбанинг қисмидан бўлмаган. Лекин Қурайш Каъбадан қолдириб, Ҳижрга киритган жойи шак-шубҳасиз Каъбадир. Ҳажми олти газу бир қарич, яъни уч метрдир.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан хатим ҳақида сўраб: «У Каъбаданми?» десам, у зот: «Ҳа», дедилар. Мен: «Унда нима учун Каъбага қўшиб юборишмаган?» десам, у зот: «Қавмингнинг, яъни Қурайшнинг маблағи етмай қолган...» дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Бошқа бир ривоятда келтирилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилиятдан энди қутулганини ҳисобга олмаганимда, Каъбани бузишга буюриб, унинг чиқиб кетган жойини киргизиб, ерга ёпиштириб, икки эшик, яъни шарқ ва ғарб томондан эшик очиб, Иброҳим алайҳиссалом бунёд этган пойдеворга етказар эдим», дедилар.
Ибн Зубайрни Каъбани бузишга ундаган нарса мана шу эди. Язид: «Ибн Зубайр бузиб, қайта қураётганларида гувоҳ бўлдим. Ҳижрни Каъбага киритдилар. Иброҳим алайҳиссалом қурган пойдевордаги тошларни кўрдим. У худди туянинг ўркачига ўхшар эди», деганларида, Жарир: «Унинг ўрни қаерда эди?» дедилар. У киши: «Ҳозир сенга кўрсатаман», дедилар. Жарир у киши билан Ҳижрга кирдилар. Язид ўша маконга ишора қилиб: «Мана бу ерда», дедилар. Жарир: «Ҳижрни тахминий ўлчаб кўрсам, 6 газ ёки шунга яқин эди», дедилар.
Бу нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларида ҳам очиқ-ойдин келган. Имом Муслимнинг ривоятларида эса: «Ҳижрдан олти газ қўшдим», деб айтилган.
Бу ривоятлардан билинадики, Ҳижр Каъбанинг бир қисмидир. У Каъба атрофидаги тахминан 3 метрлар чамаси жойдир. Бошқа ер эса Каъбадан эмас. Шунга биноан ҳижрнинг орқа томонидан тавоф қилиш дурустдир. Ким Каъба ичида намоз ўқишга имкон топа олмаса, Каъбанинг чамаси 3 метр ёнидаги хатим қисмида ўқиса, гўёки Каъба ичида намоз ўқигандек бўлади.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Каъба ичига кириб намоз ўқишни яхши кўрар эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлимдан ушлаб, ҳижрга киргиздилар, «Каъбага киришни хоҳласанг, мана шу ерда ҳам ўқийвергин. Чунки у Каъбадан бир бўлакдир», дедилар».
Бошқа ривоятда Оиша розияллоҳу анҳо: «Ҳижрдами, Каъбадами намозни қайси бирида ўқишга аҳамият бермайман», деганлар.
Салафлардан қилинган ривоятда: «Хатимда, мезоб остида дуолар мустажобдир», дейилган.
Шайбоний: «Саъид ибн Жубайрнинг Каъбани ҳижрда кучиб турганларини кўрдим», дедилар.
Золим Ҳажжож ибн Юсуф халифа Абдулмалик ибн Марвонга мактуб ёзиб, унда Ибн Зубайр Каъбани ўзгартириб, унинг ўрни бўлмаган жойларни қўшиб, бошқа эшик очганини айтган ва энди Каъбани қайтадан бино қилишини сўраган эди. Ҳажжож Каъбани ўзи айтганидек ўзгартириб бўлганидан кейин Абдулмалик билдики, Ибн Зубайр Каъба қурилишини Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек амалга оширган эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилият замонидан эндигина қутулганини ҳисобга олмаганимда, Каъбани бузиб, чиқиб кетган жойларини қўшиб олган бўлар эдим...» деганлар.
Халифа Абдумалик Ҳажжожга рухсат бергани учун пушаймон чекиб: «Агар Ҳажжож бузишидан олдин ушбу ҳадисни эшитганимда, Ибн Зубайр қурганларини қолдирар эдим», деган Муслим ривояти.
Ривоят қилинишича, баъзи аббосий халифалар Имом Молик ибн Анасдан Каъбани бузиб, ҳадисда зикр қилинганидек, Ибн Зубайр қурганлари каби яна қайта қуриш учун фатво сўрашганида, Имом Молик розияллоҳу анҳу: «Эй мўминлар амири, ўтиниб сўрайман, Байтуллоҳни подшоҳларга ўйинчоқ қилиб қўйманг, хоҳлаган киши уни бузиб ўйнайвермасин. Шу ҳолат бўлаверса, одамлар қалбида Каъбанинг ҳайбати кетиб қолади», дедилар. Имом Моликнинг ушбу гапларидан кейин Каъба мана шу ҳолатда қолди.
Хатим деворининг баландлиги 1 метр 32 см. Деворнинг эни 1 метр 55 см.
Икки кириш орасидаги масофа 8 метр 77 см. Каъба деворидан Хатим деворигача 8 метр 46 см.
Каъбадан Хатимгача мавжуд бўлак 3 метр.
Мултазам томондаги очиқлик ўлчами 2 метр 29 см.
Муқобил очиқликдаги ўлчам 2 метр 23 см. Ташқаридан девор айланасининг узунлиги 21 метр 57 см.
"Макка, Каъба, Замзам тарихи, ҳаж ва умра маносиклари" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа