13 Июн, 2025, 17 Зулҳижжа, 1446
13 Июн, 2025, 17 Зулҳижжа, 1446
Иймон инсонни ёмонликлардан қайтарувчи ва яхшиликларга ундовчи бўлган Илоҳий бир қувватдир. Шунинг учун ҳам Аллоҳ бандаларини яхшиликка чақиришини ва ёмонликдан қайтаришини уларнинг қалбларида жойлашган иймонларининг тақозосидир, деб Ўзининг китобида уларга «Эй мўминлар», деб мурожаъат қилиб, сўнг уларга таклифотларни айтади. Масалан: «Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқингиз ва иймонларида ростгўй бўлган зотлар билан бирга бўлингиз».
Пайғамбар алайҳиссалом гўзал хулқ кучли иймонга, ёмон хулқ эса иймон заифлигига далолат қилишини изоҳлаб айтиб ўтганлар.
Ҳеч кимни писанд қилмай разил ишларни қилиб юрадиган хулқи бўзуқ, уятсиз одамни Расулуллоҳ алайҳиссалом шундай сифатлаганлар: «Ҳаё ва иймон бир- бирларига яқиндирлар. Агар уларнинг бири кетса, иккинчиси ҳам кетади».
Қўшниларига зулм қилиб яшаган кишини Расулуллоҳ алайҳиссалом, мўмин эмас, деб эълон қилганлар. «Аллоҳга қасамки, у мўмин эмас, Аллоҳга қасамки у мўмин эмас, деганларида», саҳобалар: «Ким у ё Расулуллоҳ?», деб сўрадилар. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Ёмонликлари билан қўшниларини хотиржам қилмаган кимса», деб жавоб бердилар.
Расулуллоҳ алайҳиссалом ўзининг саҳобаларига беҳуда ва лағви гаплардан юз ўгириш кераклигини таълим бериб, уларга шундай дер эдилар: «Аллоҳга ва охиратга иймон келтирган киши фақат яхшиликни гапирсин, бўлмаса жим бўлсин».
Расулуллоҳ с.а.в. Ислом фазилатларининг натижалари юзага чиққунича чин иймонга суяниб Аллоҳ рисоласини инсониятга етказиб келдилар.
Тўғри, баъзи бир ўзларини диндорлар деб ҳисоб қилганлар фарз ибодатларини амалга оширишларида унга бепарволик билан қарайдилар. Ҳақ иймон ва гўзал хулққа зид ишларни қила туриб, яна жамият орасида ўзларини ҳақиқий диндор қилиб кўрсатишга уринадилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ўз умматларини ўшандай кимсалардан ҳазар қилдирганлар, чунки инсон ибодатларнинг роҳатини ҳис қилмай, унинг шаклларини таклиф қилиб кўрсатиб беришга қодир. Шундай экан инсонлардаги фазилат микдори ва юраётган йўли қанчалар ёрқинлиги унинг хулқига боғлиқдир.
Бу борада Расулуллоҳ алайҳиссаломдан қуйидаги ҳадис ривоят қилинган: «Бир киши пайғамбаримиз алайҳиссаломга: «Эй Расулуллоҳ, бир аёл менга ўқиётган (нафл) намози, тутаётган (нафл) рўзаси ва бераётган садақалари кўплигини ва лекин у қўшниларига тили билан озор бериб қўйишини айтди», деди. Шунда Расулуллоҳ с.а.в.: «У аёл дўзаҳда бўлади», деб жавоб бердилар. Сўнг ҳалиги киши яна шундай деди: «Эй Расулуллоҳ алайҳиссалом, бир аёл ўқиётган (нафл) намози ва тутаётган (нафл) рўзаси озлигини ва бераётган садақаси эса фақат пишлоқлигини, лекин қўшниларига умуман озор бермаслигини айтди», деди. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом: «У аёл жаннатда бўлади», дедилар.
Расулуллоҳ с.а.в.нинг ушбу берган жавобларига эътибор берсак унда гўзал ахлоқни баҳолаш ҳамда садақа бериш манфаати бошқаларга ҳам етиши мумкин бўлган умумий ибодат эканлигига ишора бор.
Расулуллоҳ ўзларининг жавобларида ахлоқнинг иймонга ва ибодатга боғлиқлигини айтиб қўйиш билан бирга, у ахлоқ бу дунё яхшилиги ва охиратда эса дўзах ўтидан қутилишнинг асосий гарови эканлигини белгилаб бердилар. Албатта инсон ўз ахлоқини ўнглаши бу муҳим ишдир. Бунинг учун эса инсонга қуйидаги нарсалар зарурдир:
Бир куни Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Муфлис ким, уни биласизларми?», деб саҳобаларига савол бериб қолдилар. «Муфлис чўнтагида пули ҳам йўқ одамдир», деб жавоб беришди. Шунда у киши айтдилар: «У муфлис қиёматга бу дунёда намоз ўқиган, рўза тутган, закот берган бўлиб, кимнидир сўккан, молини ноҳақ еган, урган, ҳақорат қилган ҳамда конини тўккан бўлиб боради. Шунда Аллоҳ ўша муфлис ва мазлумлар ораларида ҳисобот қилганида, уларга муфлиснинг яхши амалларидан олиб берилади. Унинг яхши амаллари тамом бўлганида, энди мазлумларнинг гуноҳларини унга олиб берилиб ҳисобот қилинади. Ниҳоят муфлиснинг савоб амаллари тугагач уни дўзахга улоқтирилади».
Ҳа, муфлис шудир. Бу эса ўзи икки минг динор қарздор бўлиб минг динорлик савдо моли бор савдогарга ўхшайди.
Бундай мискинни бой деб айтиш мумкинми?
Баъзан ибодат қилиб, гуноҳ ишларни эса доим қилиб юрган кишини тақводор деб айтиш ҳам мумкинми?
Расулуллоҳ алайҳиссалом бу борада шундай деганлар: «Сув музни эритиб юборгани каби гўзал хулқ ҳам хатоларни йўқ қилиб юборади. Шунингдек сирка асални фосид қилгани каби, ёмон хулқ ҳам амални фосид қилади».
Инсонда разилликлар кўпайиб, унинг зарарлари ошкор бўлса, инсон динидан чиқиб кетади. Мўминликни даъво қилиши ҳам ёлғонга айланади. Гўзал хулқ бўлмаса диннинг қандай кадр қиммати бўлади? Аллоҳнинг бандаси бўла туриб нима учун фосид ишлар қилади?
Иймоннинг кучли ахлоққа боғлиқ эканлигини Расулуллоҳ алайҳиссалом қуйидагича тушунтирганлар: «Учта нарса кимда бўлса, у намоз ўқиса ҳам, рўза тутса ҳам, ҳаж ва умра қилса ҳам, мен мусулмонларданман деса ҳам у мунофиқдир. У кишининг ёлғон гапириши, ваъдага хилоф қилиши ва омонатга хиёнат қилишидир».
Яна бошқа ривоятда шундай деганлар: «Киши ёлғон гапирса, ваъдага хилоф, омонатга хиёнат қилса, бу унинг мунофиқлигига аломатдир, гарчи у намоз ўқиса ҳам, рўза тутса ҳам ва ўзини мусулмон ҳисобласа ҳам».
Расулуллоҳ бу борада яна шундай деганлар: «Инсонда тўрт хислат бўлса у аниқ мунофиқдир. Агар тўрт хислатнинг биттаси бўлса ҳам уни тарк қилмагунча у инсонда мунофиқликнинг бир хислати қолади. У тўрт хислат: инсоннинг омонатга хиёнат қилиши, ёлғон гапириши ва ваъдага хилоф қилиши». (Ҳадисда тўртинчи хислат зикр қилинмаган. М.Ғаззолий).
“Фазилатлар китоби”дан олинди
ЎМИ Матбуот хизмати
Ҳозирги кунда ислом жамиятида, дунё мусулмонлари, айниқса юртимиз мусулмонлари орасида фатво бериш, фатво чиқариш, фатво сўраш каби атамалар кўп ишлатилмоқда.
Фатво сўзи араб тилида “саволга жавоб бериш” маъносини англатади. Истилоҳда эса, шаръий масала ҳақида савол сўраган одамга далилга асосланган ҳолда жавоб беришдир.
Биринчи фатво берувчи шахс Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бўлган. У зотдан кейин саҳоба, тобеин ва кейинги давр мужтаҳид уламолар фатво бериш билан шуғулланиб, бугунги кунимизгача давом этиб келмоқда. Шариатда мусулмонлар ҳаётида пайдо бўладиган саволлар бўйича фатво берилиши бу фарзи кифоя амал ҳисобланади.
Қуръон ва ҳадисдан ҳукм чиқаришнинг ўзига хос талаблари мавжуд. Қуръон ва ҳадисга асосланган ҳолда мусулмонларнинг манфаатларидан келиб чиқиб, инсон камолоти, жамият фаровонлиги ҳамда унинг ижтимоий тараққиётини кўзлаб ҳукм чиқариш алоҳида билим ва малака талаб этади. Мўътабар манбаларда қайд этилишича, араб тили, Қуръон ва ҳадис илмлари, фиқҳ ва ислом тарихини жуда чуқур ва мукаммал биладиган ва яна бошқа зарур сифатларга эга бўлган шахсларгина фатво бериш ҳуқуқига эга.
Шундай бўлса-да, бирор-бир масалада ҳукм чиқариш зарур бўлиб қолса, аввало, мазҳаблар таълимотига таянилади, агар уларнинг бирортасида масаланинг ечими топилмаса, мусулмонларга осонлик ва қулай шароит яратиш нуқтаи назаридан муфтийлар томонидангина фатволар чиқарилиши мумкин.
Фатво бериш масъулияти. Исломда фатвонинг ўрни ва таъсири муҳим бўлиши билан бирга ўта масъулиятли вазифа ҳам ҳисобланади. Чунки фатвода Аллоҳнинг ҳукмларини баён қилиш мақсад қилиниб, унда ҳалол-ҳаром, савоб-гуноҳ, жаннат-дўзах орасидаги амаллар кўрсатиб берилади. Имом Шотибий раҳматуллоҳи алайҳ фатво бериш масъулияти ҳақида тўхталиб қуйидагиларни таъкидлайди: “Муфтий – ҳукмларни етказишда Расулуллоҳ саллалллоҳу алайҳи васалламга ўринбосар ва У зотнинг меросхўри ҳисобланади. Шу боис у Расулуллоҳ соллалллоҳу алайҳи васаллам номларидан гапиради”.
Ҳақиқатан, Абдуллоҳ ибн Жаъфардан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бу борада огоҳ ва эътиборли бўлишга чақириб: “Фатвога журъатли бўлганларингиз дўзахга журъатли бўлганингиздир”, – деганлар. Яъни воқеъликни тўлиқ ўрганмай, етарли билим ва тажриба орттирмай туриб, қўрқмасдан журъат билан фатво беришдан қайтарганлар.
Буни чуқур англаб етган мусулмонларнинг дастлабки авлодлари ўзларидан илмли шахс бўлган жойда сукут сақлашган.
Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳдан гоҳо элликта масала сўралганда биттасига ҳам жавоб бермаган пайтлари бўлган экан. Бунинг сабаби сўралганда, у зот: “Жавоб берувчи ўзини аввал дўзахга солиб кўрсин, халос бўлишига кўзи етса, жавоб берсин”, – деган эканлар.
Абу Алий аз-Зарирдан ривоят қилинади: “Мен Аҳмад ибн Ҳанбалга: “Кишига фатво бериши учун қанча ҳадис етарли, юз минг ҳадис етадими?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Икки юз мингчи?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Уч юз мингчи?”, – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Тўрт юз мингчи?” – дедим. У яна: “Йўқ”, деди. Шунда мен: “Беш юз минг бўлсачи?”, – деган эдим, у: “Умид қиламан”, – деб айтди”.
Юқорида келтириб ўтилган далиллардан келиб чиқиб шуни таъкидлаш лозимки, фатво бериш ўта масъулиятли бўлганлиги жиҳатидан унга ҳамма ҳам журъат қилавермайди. Бунинг ортида жамият ва унда яшовчи шахслар учун ғоят хатарли зарарлар келиб чиқиш мумкин. Шайх Рамазон Бутий айтади: “Ҳукм чиқариш илми тиббиёт илми кабидир. Мабодо бировнинг фарзанди оғир касалга чалиниб қолса, у тегишли ташхис қўйиш ва фарзандини даволаш учун тиббиётга оид китобларни титадими ёки малакали шифокорнинг олдига борадими? Тўғрисини айтганда, унинг эси жойида бўлса, кейинги йўлни танлайди. Динда ҳам худди шундай. Аслида бу тиббиётдан ҳам муҳимроқ, шунингдек қамрови жиҳатидан хавфлироқдир”.
Ҳеч кимга сир эмаски, ҳозирги кунда баъзилар ўзича оят ва ҳадислардан ҳукм чиқариб, нотўғри фатволар бериб, ўзини ва ўзгаларни адаштирмоқда.
Баъзи бир эътироф этилмаган шахслар ёки маълум мақсадларга йўналтирилган тузилмалар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда. Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳнинг устозлари бўлган Робиа ибн Абдураҳмонни йиғлаган ҳолда кўриб, ундан бунинг сабабини сўрашганда, у зот кишилар диний-ҳуқуқий саволларни билими бўлмаган шахслардан сўрашаётганини кўрганлиги, бу ҳолат исломда катта хатар пайдо бўлганлигидан дарак беришини таъкидлаган эканлар.
Демак, чуқур илм, тажриба ва холислик каби фазилат бўлмай туриб, фатво беришнинг оқибати хайрли эмас. Шундай экан, баъзи доира ёки гуруҳлар томонидан исломда улкан масала сифатида қаралган ҳукмларга эътиборсиз ва масъулиятсизлик билан фатво беришлари ўзлари ва ўзгаларни ҳам адаштиришдир. Қандай қилиб шахсларни ва бутун бошли жамиятларни кофирга чиқариб, жамоат олдида уларга эргашишни ҳаром демоқдалар?!
Хулоса қилиб айтганда, фатвонинг мусулмонлар ҳаётида ўрни муҳимлигини ҳисобга олган ҳолда илм ва салоҳиятсиз фатво бериш ёки учраган кишидан фатво сўраш ва унга эргашиб кетавериш адашувга олиб боради. Бу каби салбий оқибатларни келтириб чиқарувчи ихтилофларнинг олдини олиш биринчи навбатда ислом марказлари ва уламоларнинг муҳим вазифаларидан ҳисобланади.
Аллоҳ таоло барчамизни турли ихтилоф ва фитналардан асраб, барчамизни мамлакатимизда минг йиллардан бери амал қилиб келинаётган ҳанафий мазҳабимизга мувофиқ ибодатларини адо этиб, завқли ҳаёт кечириш бахтига насиб этсин!
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 