Мусулмон кишининг бошқа дин вакиллари билан бўладиган муносабати ҳам ўз дини таълимоти асосида бўлади. Бу муносабатлар оят ва ҳадисларда ўз ифодасини топган.

Ислом самовий динларнинг барчасини Аллохдан, деб эълон қилди. Жумладан, Аллоҳ таоло Шуаро сурасида:

«У зот сизга диндан Нуҳга тавсия қилган нарсани ва Сенга
(эй Муҳаммад) ваҳий қилган нарсани, Иброҳимга, Мусо ва Исога тавсия қилган нарсамизни шариат қилиб: «Динни барпо қилинглар ва унда тафриқага тушманглар, дедик», деган (13-оят).

Демак, Нуҳ, Иброҳим, Мусо ва Ийсо алайҳиссаломларга дин юборган Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломга ҳам дин юборган. Уларни Набий қилиш учун танлаб олган. Шу билан бирга, Аллоҳ томонидан юборилган мазкур набийларга бир хил фармон ҳам бўлган. У фармон, «Динни барпо қилинглар, унда тафриқага тушманглар», деган амри илоҳийдир.

Ушбу амр мусулмонларнинг зиммасига қуйидаги вазифаларни эклайди.

1. Мусулмон киши Аллоҳ таоло юборган набийларнинг барчасига, уларга нозил қилинган китоб ва саҳифаларга бирдек иймон келтирмоғи, улардан бирортасини фарқлаб четга чиқариб қўймаслиги лозим.

Аллоҳ таоло бу ҳакда мусулмонларга шундай деб буюрган:

«Айтинглар: «Аллоҳга ва бизга туширилган нарсага, Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқубга туширилган нарсага, Мусо ва Ийсога берилган нарсага ва набийларга Раббиларидан берилган нарсага иймон келтирдик. Уларнинг орасидан бирортасини фарқламаймиз ва биз Унга мусулмонлармиз» (Бақара сураси, 136-оят).

Ушбу ояти каримага биноан, ҳар бир мусулмон одам Аллоҳ таоло юборган набийлардан бирортасига иймон келтирмаслиги ёки уларни беҳурмат қилиши мумкин эмас.  

Яҳудийлар Тавротни ибронийча тиловат қилиб тафсирини арабча қилишарди. Бу хабар Пайғамбаримизга етганда, айтдиларки: “Уларни тасдиқламаймиз, ёлғонга ҳам чиқармаймиз, балки “Аллоҳ нозил қилган нарсага иймон келтирдик”, деймиз”.

2. Мусулмон эркак бошқа диндаги аёл билан турмуш қуриши
   ва улар сўйган ҳалол ҳайвонлар гўштини ейиши мумкин.

Бу ҳакда Аллоҳ таоло шундай деб марҳамат қилади:

«Бугунги кунда сизга пок нарсалар ҳалол қилинди. Китоб берилганларнинг таоми сиз учун ҳалолдир. Сизнинг таомингиз улар учун ҳалолдир. Афийфа мўминалар ва сиздан олдин китоб берилганлардан бўлмиш афийфалар ҳам (ҳалолдир)» (Моида сураси, 5-оят).

3. Мусулмон шахс бошқа динларга эътиқод қилувчи кишиларга ёмонлик қилмаслиги, улар билан яхши муомалада бўлиши, яхши қўшничилик қилиши, зиёфатга чақириши, оилавий алоқалар ўрнатиши мумкин.

Аллоҳ таоло бундай деб марҳамат қилади:

Аллоҳ сизларни диний уруш қилмаган ва диёрларингиздан қувиб чиқармаганларга яхшилик ва адолат қилишдан қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолат қилувчиларни яхши кўрадир» (Мумтаҳана сураси, 8-оят).

Ушбу ҳукм Ислом динининг нақадар инсонпарвар ва бағри кенг дин эканининг ёрқин далилидир. Бу дин бошқа диндагиларга яхшилик ва адолат қилишдан ҳеч кимни манъ қилмайди.

Умар розияллоҳу анҳу элчилардан зиммийларнинг ҳолидан сўрар эдилар. Улар: “Аҳдларимизга вафо қиляпмиз” дердилар. Шунда Умар уларни зиммийларга яхшилик қилиш  аҳдига вафо қилиш ва уларни ҳимоя қилишга буюрарди.

Мусулмонлар зиммийларнинг қонлари ва нафсларининг ҳимоялангани ва уларни ўлдириш ҳаромлигига иттифоқ қилишган.

4. Мусулмон киши бошқа дин вакиларининг ибодатхоналарини ҳурмат қилади, уларнинг диний-ақидавий масалаларига аралашмайди, уларга ноҳақ жабр қилмайди, ораларини яқинлаштиради.

Қосим ибн Мухайрама Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларининг биридан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ким аҳли зиммадан бир кишини ўлдирса, жаннатнинг ҳидини ҳам ҳидламайди. Албатта, унинг ҳиди етмиш йиллик масофадан келиб туради», дедилар».

Насаий ривоят қилган.  Имом Бухорийнинг ривоятида эса:

Яъни: “Қирқ йиллик масофадан жаннат ҳиди келади”,  деганлар

Бошқа бир ҳадисда:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларининг бир неча ўғилларидан, улар оталаридан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ким бир аҳдлашган (ғайридин) кишига зулм қилса ёки унинг ҳаққини поймол этса ёхуд уни тоқати етмайдиган нарсага мажбур қилса ёки ундан ўз розилигисиз бир нарса олса, қиёмат куни мен ўша одамнинг хусуматчиси бўламан», дедилар» (Абу Довуд ривоят қилган).

Набий алайҳиссалом Мадинага ҳижрат қилганларида у ердаги яҳудийлар билан аҳднома тузиб, тинч-тотув ҳаёт кечириш ва жамият манфаати учун ҳамкорлик қилиш асосларини белгилаб, унга амал қилиб яшадилар.

5. Мусулмон одам бошқа дин вакиллари билан яхши алоқада бўлади, уларга ҳадя бериб, улардан ҳадя олиши мумкин.

Муҳаммад алайҳиссалом бошқа дин вакиллари билан яхши алоқада бўлар, уларга гўзал муомала қилар эдилар. Жумладан, уларга ҳадялар бериб, улар қилган ҳадяларни олар эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошқа дин вакиллари ҳадя қилган кийимларни кийганлари маълум ва машҳур.

Саъд ибн Иброҳимдан ривоят қилинади: «Муқавқис Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳадя юборди. Бас, у зот уни қабул қилдилар» (Ибн Абу Шайба ривоят қилган).

Имом Сарахсий «Мабсут»да қуйидаги ривоятни келтирган:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Муқавқис ҳадя қилган чопонлари бор эди. Ул зот уни ҳайит ва жума кунлари ҳамда ҳузурларига элчилар келганида кияр эдилар».

Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳабашистондан келган насроний меҳмонларни ўз масжидларига туширганлар ва: «Улар бизнинг дўстларимизни ҳурмат қилган эдилар. Мен уларни ўзим икром қилишни хуш кўраман», деб шахсан ўзлари уларга хизмат қилганлар.

Шунингдек, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажрон насоролари гуруҳини ҳам ўз масжидларига туширганлар ва у ерда ибодатларини қилишларига рухсат берганлар.

Ўзбекистон дунё бўйлаб бағрикенглик ва ўзаро ҳурматни қарор топтириш, диний эркинликни таъминлаш, эътиқод қилувчиларнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш, уларнинг камситилишига йўл қўймаслик тарафдори. Бу эса юртимиздаги тинчлик, тараққиёт ва фаровонликнинг муҳим омилидир.

Давлатимиз раҳбари эътироф этганидек: “Ўзбекистоннинг бойликлари жуда кўп, лекин бизнинг энг катта бойлигимиз, энг юксак қадриятимиз – жамиятимизда ҳукм сураётган тинчлик, миллатлараро дўстлик ва ҳамжиҳатликдир”.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, юртимизда миллатлараро ва давлатлараро тотувликни янада мустаҳкамлашга қаратилган янги ғоя ва ташаббусларнинг пайдо бўлаётгани дўстлик ҳамжиҳатлик қўрғонининг янада мустаҳкам бўлишига хизмат қилади.   

ВАҲОБИДДИН БОЗОРОВ,

Мир Араб олий мадрасаси талабаси