17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
Салом бериш азал-азалдан давом этиб келаётган инсоний қадриятларимиздандир. Одатда бешикка гўдакни белаш олдида кўп тилаклар қилинади. Жумладан, “Ассалому алайкум” сўзлари қайта-қайта такрорланади. Айни шу кундан бошлаб фарзандга салом сўзи тез-тез эслатилади. Улар оиладаги кексаларга, ота-оналарига, оила аъзоларининг барчасига салом беришга ундалади. Боғча, мактаб ва олий ўқув юртларида ҳам устоз-мураббийларга салом берилиб, бу муқаддас таълим ҳаётда давом этиб бораверади. Салом – халқимизнинг ҳурмат-эҳтиромини билдирадиган, дилни дилга улайдиган, меҳр-оқибат кўприги бўлиб, одоб-ахлоқнинг асоси ҳисобланади.
Турли вазиятда ҳам юракдан берилган салом киши юзида табассум уйғотади. Салом бериш инсоний бурч – у ёш ва тил танламайди. Саломлашиш жараёнида қўлланиладиган сўзларнинг маъно ва мазмунида нақадар эзгу ниятлар ифодаланади. Бир эътибор беринг-а! Саломлашиш эсон-омон бўлмоқ, сақланмоқ, безарар юрмоқ, тинчлик, ҳавфсизлик, хусусан соғлик-саломатлик тилаш каби одамийликнинг олийжаноб рамзидир. Бу ҳақда Юсуф Хос Хожиб “Салом беришдан асл мақсад салом берувчининг алик олувчига омонлик бераётгани, унга аминлик ато этаётгани, унга нисбатан ёмон нияти йўқ экани, айни пайтда ҳурмат-эҳтиром кўрсатишдан иборатдир”, деган экан.
Ҳақиқатан, салом бериш – қарз. Салом билан киши бой бўлмайди ёки қорни тўймайди. Лекин “Ассалому алайкум” деган сўзингиз, сизнинг одамийлигингиз, инсонийлигингиз эътиқодингизни ҳамда қаршингиздаги кишига нисбатан ҳурматингизни билдиради.
Салом бериш халқимизниг турмуш-тарзига сингиб кетган. Шунинг учун ҳам қаерда ва қандай ҳолатда бўлишдан қатъи назар: отлиқ пиёдага, йўловчи ўтирганга, бир киши кўп кишига, кичик каттага салом беради. Бу эса эзгуликнинг бир рамзи бўлиб ҳисобланади.
Ўзгаларга нисбатан яхши ният ва яхши муомалада бўлиш киши камоли учун аҳамиятлидир.
Бурҳониддин Марғиноний ҳазратлари “Одоб-ахлоқ, тарбия” рисоласида “катталар қўл чўзгандан кейин кичиклар таъзим қилиб, катталарнинг ҳурматини жойига қўйиб қўл бериши керак”, деб ёзган.
Кексаларни эъзоз қилиш учун ҳам ҳурмат воситаси сифатида уларга ёшлар салом беради. Ҳар бир юрт аҳли салом беришни ўзига хос равишда адо этади. Зеро, салом бериш одоби инсон табиатидаги ахлоқий ҳусусиятлардан бири ҳисобланади. Бу маъно Қуръони каримда “Эй, имон келтирганлар! Ўз уйларингиздан ўзга уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирмангиз! Мана шу сизлар учун яхшидир. Зора, (бу гапдан) эслатма олсангиз” (Нур, 27), дея таъкидланган.
Ҳаётнинг ижтимоий одобларидан саналадиган салом бериш одоби асосий алоқа воситасидир. Шу муносабат билан ўртадаги узоқликни яқинлаштирувчи меъёрлардан бири ҳамда муноабатларнинг дўстона тус олишининг сабабчиси, бир-бирига хайрихоҳ бўлишлари учун таниш ва нотаниш инсонлар ўртасида салом-алик анъанасининг аҳамияти жуда буюк. Саломлашиш ҳикматининг қирралари бошқа ўзаро муносабатларга нисбатан алоҳида эътиборга моликдир. Шу маънода Қуръони карим “... Бас, қачонки, уйларга кирсангиз, бир-бирларингизга Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак, покиза саломни айтингиз....” (Нур, 61) дейилди. Яъни, Аллоҳ таоло “Ассалому алайкум” деб, “покиза саломингизни айтингиз” деган сўзи билан салом беришга амр этмоқда. Демак, салом беришни Қуръони карим оятлари билан таъкидламоқда. Саломнинг жавоби тўғрисида ҳам қуйидаги ояти каримада: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора) ни қайтарингиз...” (Нисо, 86), деб буюрилган.
Ушбу икки ояти карима жамиятнинг ўзаро муносабатини яхшилик билан тўлдирувчи мақталган ахлоққа чорламоқда. Айни шу маънода Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам атрофдагиларга салом ҳақида таълим ва тарбия бердилар. Бу давргача жоҳилият асорати сабабли саломга аҳамият берилган эмас эди. Абдуллоҳ ибн Амрдан ривоят қилинади: “Бир киши: Ё Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам)! Исломнинг қайси хислати яхши?” деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Таом беринг ва таниган-танимаган кишига салом беринг” (Имом Бухорий ривояти), деб саломни динимизнинг энг гўзал хислатларидан бири сифатида айтдилар.
Саломлашиш нотаниш кишилар билан бўлган мулоқотда ёки танишув жараёнида бўлса қалбдан қалбга ўзаро меҳр риштаси пайдо бўлиб, кўзланган мақсадга ўтиш осон кечади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Токи имон келтириб мўмин бўлмагунингизча, харгиз жаннатга кирмайсизлар. Бир-бирларингизга нисбатан меҳру-муҳаббат ҳосил қилмагунингизча, мўмин бўла олмайсизлар. Мен сизларга бир амални ўргатаман, агар уни қилсаларингиз бир-бирларингизга нисбатан меҳр-оқибат пайдо бўлади: Ўзаро ўрталарингизда саломни ошкора қилингиз!” деб марҳамат қилдилар. (Имом Суютийнинг “Жомиул Кабир” китобида келтирилган ҳадис). Абу Ҳурайра розияллоҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бир-бирларингиз билан саломлашиб юринглар. Шунда ўрталарингда меҳру муҳаббат уйғонур”, деб марҳамат қилган (Имом Аҳмад ривояти)
Дарҳақиқат, инсон салом берган кишига бағрикенглик билан муомалада бўлади. Юқоридаги ҳадиси шарифда айтилганидек салом меҳр-мурувват риштаси боғланишига сабаб бўлади.
Муҳаммадали Каттабоев,
“Ҳидоя” ўрта махсус ислом билим юрти АРМ мудири
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Ибн Муборак айтади: «Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдларига келди ва: «Эй Расулуллоҳ, қиёмат кунида Аллоҳ таоло билан ҳамсуҳбат бўлувчилар ҳақида хабар беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улар Аллоҳдан қўрқувчилар, Аллоҳга бўйсунувчилар, ўзларини камтар олувчилар, Аллоҳ таолони кўп зикр қилувчилар», дедилар. У киши: «Эй Расулуллоҳ, жаннатга биринчи кирувчилар ҳам ўшаларми?» деб сўради. У зот: «Йўқ», дедилар. У кейин: «Унда, жаннатга биринчи кирадиганлар кимлар?» дея сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Фақирлар жаннатга киришда бошқалардан ўзиб кетади. Шунда уларнинг олдидан фаришталар чиқиб: «Ҳисоб-китобга қайтинглар!» дейди. Фақирлар: «Нимамизга ҳисоб-китоб қилинамиз? Аллоҳга қасамки, бизларда мол-давлат бўлмаган бўлса, уни баъзилардан қизғаниб, баъзиларга исрофларча сарф қилмаган бўлсак. Шунингдек, бизлар амир ҳам эмасдик, баъзиларга адолат қилиб, баъзиларга зулм этган бўлсак. Бироқ бизларга Аллоҳнинг амри келди, биз Унга ибодат қилдик ва то ҳузурига келгунимизга қадар Унга тоатда бўлдик», дейди. Шунда уларга: «Жаннатга киринглар, амал қилувчиларнинг ажр-мукофоти нақадар яхши!» дейилади».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Фақирлар ҳақида Аллоҳ таолодан қўрқинглар! Чунки Аллоҳ таоло қиёмат кунида: «Бандаларим ичидан танлаганларим қани?» дейди. Фаришталар: «Эй Парвардигор, улар кимлар?» деб сўрайди. Шунда Аллоҳ таоло айтади: «Улар қадаримга рози бўлган, сабр қилган фақирлардир, уларни жаннатга киргизинглар!» Бас, улар жаннатга киритилади. Фақирлар еб-ичиб турганида, бойлар ҳали ҳисоб қилинаётган бўлади».
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Мусулмонларнинг фақирлари жаннатга бойларидан ярим кун олдин киради», деганларини эшитдим. Шунда: «Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ярим кун қанча?» деб сўрашди. У зот: «Беш юз йил», дедилар. «Бир йили неча ой?» дейишди. «Беш юз ой», дедилар: «Бир ой неча кун?» дейишди сўнг: «Беш юз кун», дедилар. «Бир куни қанча?» деб сўрашган эди, «Сизлар санайдиган кундан беш юзтаси», дедилар Расулуллоҳ».
Абу Али Даққоқдан: «Қайси сифат афзал: бой-беҳожатликми ёки фақирлик?» деб сўрашди. У киши: «Бой-беҳожатлик, чунки у Аллоҳнинг сифати, фақирлик эса, банданинг. Аллоҳнинг сифати банданинг сифатидан афзал, Аллоҳ таоло: «Эй инсонлар, сизлар Аллоҳга муҳтождирсизлар. Аллоҳнинг Ўзи (барча оламлардан) беҳожат ва (барча) мақтовга лойиқ зотдир» (Фотир, 15), деган», деди.
Банданинг шарафи Аллоҳга муҳтожлиги, Уни улуғлаши, Унга бўйсуниши биландир. Агар бўйин Аллоҳга тавозеъ билан эгилса, шу эгилиш унинг азизлигидир.
Бойлик ҳам, фақирлик ҳам мол-давлатнинг кўп ёки камлигида эмас. Бу ерда энг олий учинчи даража ҳам бор. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўраган «каффоф», яъни, инсонларга муҳтож бўлмайдиган даражадаги ўртача ризкдир. У зот: «Эй Аллоҳим, Муҳаммад оиласининг ризқини етарли қил», деб сўраганлар. Маълумки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамиша ҳолатларнинг афзалини, даража ва амалларнинг олийини сўраганлар.
Шунингдек, ҳамма олимлар ўта фақирлик ҳам, туғёнга олиб борувчи бойликнинг ҳам ёмонлигига иттифоқ қилишган.
Етарли ризқ эса, ночорлик билан беҳожатликнинг ўртасидир.
Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишларнинг яхшиси ўртачасидир», деганлар. Чунки ўртаҳоллик туғёнга олиб борувчи бойлик офатидан ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам паноҳ сўраган ўта ночорликдан ҳам саломат бўлишдир.
Соҳиби каффоф – ўртаҳол одам дунё неъматлари-ю шодликларида дабдаба қилмайди. Унинг ҳолати фақирникига яқин. Унга ҳам сабри учун фақирга бериладиган савоб берилади. Шунга кўра ўрта ҳол кишилар ҳам, иншааллоҳ, жаннатга фақирлар қаторида бойлардан беш юз йил олдин киради. Чунки улар ўртача ҳаёт кечирадилар, бой эмаслар. Ўртачалик эса, айни адолатдир. Аллоҳ таоло:
«Шунингдек, сизларни бошқа одамлар устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта (адолатли) бир миллат қилдик» (Бақара, 143), деган.
Имом Қуртубийнинг «Тазкира»сидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 