23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
Баъзи одамлар орасида қиз фарзандли бўлганда уяладиган ёки мамнун бўлиш ўрнига ғамгин бўладиган тор фикрли кимсалар ҳам борки, уларни наздида қиз фарзандни қадри пастроқдек эмиш гўё...
Фарзанд Аллоҳ таоло томонидан бериладиган омонатдир. Аллоҳ таоло кимгадир фарзанд бериб имтиҳон қилса, кимгадир бермасдан имтиҳон қилади. У хоҳ қиз бўлсин, хоҳ ўғил бўлсин ҳаммасига баробар тарбия қилиб, ўстириш ота-онанинг вазифасидир. Жоҳилият даврларида, аёл зотини ерга урувчи ахмоқона урф-одатлар бор эди. 4-5 ёшга тўлган қиз болаларни тириклайин кўмиб, у келтирадиган ор-номусдан қутулдим, деб ғурур билан гердайиб юришар эди. Ўша пайтларда тарихнинг гувоҳлик беришича, қиз бола 4-5 ёшга етганда ота уни кўмиб ташламоқчи бўлса, онасига қизингни ясантириб бер, ўйнатиб келай, дер экан. Бечора она “ўйнатиб келиш нима эканини яхши билса ҳам, жоҳилият қонунига қарши чиқа олмас эди. Она юрак-бағри тилка пора бўлган ҳолда, қон ютиб, ўз жигаргўшасини бешафқат эрига ясантириб берарди. Ота эса қизни чеккароқ бир жойга олиб борар, унга ўйинчоқ бериб ўйнатиб қўйиб, ўзи чуқур қазир эди. Чуқур тайёр бўлганда ўйнаб турган гўдакни ўйинчоғи билан бирга шафқатсизларча кўмиб ташлар эди. Бунга ўхшаш аянчли ҳодисалар бошқа миллатларда ҳам бўлган. Лекин бу каби ваҳшиёна одатларга Ислом дини биринчи бўлиб қарши чиқиб, барҳам берди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Қайси бирларига қиз (кўргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазаби келиб, юзлари қорайиб кетади. У (қиз)ни камситган ҳолда олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг «ёмон»лигидан (орият қилиб) одамлардан яшириниб олади. Огоҳ бўлингизки, уларнинг бу ҳукмлари жуда ёмондир», (Наҳл сураси, 58-59-оят).
Ҳазрати Хадича (розияллоҳу анҳо) онамизга қариндош бўлган Ҳаким ибн Ҳизом (розияллоҳу анҳу) олийжаноб, саҳий ва яхшиликни севувчи бир киши бўлиб, жоҳилият даврида қизларини тириклай ерга кўмишга қасд қилган кишилардан қизларини сотиб олиб, уларнинг ҳаётини сақлаб қоларди. Бир куни Ҳаким ибн Ҳизом (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан: “Жоҳилият даврида қилган яхшиликларимнинг менга фойдаси тегадими”, деб сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сенинг бу гўзал амалинг Исломга киришингга сабабчи бўлди”, деб жавоб бердилар.
Жамиятта фарзанд бахтидан мосуво кишилар ҳам борки, ана ўшаларнинг ҳолатидан тўғри хулоса олиб фарзанд кўришга муяссар қилганига шукрона қилиш, фарзанд ўғил-ми қиз-ми унинг ҳақларига риоя қилиб, чиройли тарбия берилиши лозим. Тирноққа зор кимсалар ўзи учун бировни боласини боқиб олмоқда. Уларга берилмаган бахтни берилганини ҳис қилиш учун инсоф кўзи очиқ бўлиши зарур экан.
Қиз болага чиройли тарбия берган, унинг ҳуқуқларига амал қилганлар дунёда ҳам, охиратда ҳам бахтиёр бўладилар. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Кимики икки қизни турмушга чиққунларича вояга етказиб тарбияласа, қиёмат куни мен ва у мана бу иккисига ўхшаб келади”, деб бармоқларини бир-бирига қўшиб кўрсатдилар.
Набий (алайҳиссаллом): “Кимгаки Аллоҳ таоло қиз неъмати билан сийласа, сўнгра уларни чиройли тарбияласа, улар отаси учун дўзахдан парда бўлишади”, дедилар.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Кимнинг учта қизи ёки учта синглиси бўлса ёки иккита қизи ёки иккита синглиси бўлса, сўнгра уларни гўзал ахлоқ ва чиройли муомала билан тарбия қилса, қизлари ёки сингиллари албатта унинг жаннатга киришига сабабчи бўлади”, деганлар.
Юқоридаги ҳадислар нақадар мукаммал, инсонпарвар, адолатли ва олийжаноб дин эканини яна бир бора исботламоқда. Динимизга муносиб бўлишимиз, унинг кўрсатмаларига риоя қилишимиз бизни камолот сари етаклайди.
Оилаларимиздаги, юртимиздаги тинчлик-хотиржамлик, хурсандчилик ва хотиржамлик абадий бўлиб қолишини Аллоҳ таолодан сўраб қоламиз.
Абутолиб ИСАҚОВ
Фарғона вилояти Олтиариқ тумани
“Оқ масжид” жоме масжиди имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бу кашфиётларга сабаб бўлган шарт-шароитлар учта асосий банддан иборат:
1. Европа мамлакатлари Шарқ билан савдо-сотиқ қилишда дуч келган қийинчиликлар.
2. Пул метали сифатида олтин танқислиги.
Европанинг иқтисодий тараққиёти тобора кўпроқ пул талаб қилар эди. Бу тараққиётнинг асосий йўналиши товар хўжалигининг, савдо-сотиқнинг ўсиши эди. Буюк географик кашфиётларга сабаб бўлган яна бир муҳим омил ҳам шунга боғлиқ: Европада шаклланиб бораётган кучли абсолютист (мутлақ) монархияларга дабдабали саройлар, ёлланган армияни таъминлаш учун улкан маблағлар керак бўлаётган эди. Ана шу давлатлар йирик денгиз экспедицияларини ташкил этиши мумкин эди. Бундан ташқари, якка шахсларнинг бу қадар харажатларга имкони йўқ эди. Шунинг учун бу кашфиётларда феодал тарқоқ мамлакатлар эмас, айнан марказлашган давлатлар (Испания, Португалия, Англия) асосий ўрин тутгани тасодиф эмас. Бироқ, бундай экспедициялар учун савдогарлар ҳам маблағ ажратар эди. Шунингдек, католик черкови ҳам қўшимча ерлар, катта даромадлар ва янги қавмларга эга бўлиш истагида бундай истилоларга «оқ фотиҳа» берар эди.
Бундай давр учун муқаррар бўлган феодал мулкларнинг парчаланиш жараёни Европа мамлакатларида ҳар қандай йўл билан узоқ қитъаларда бойлик ва ерларни қўлга киритишга интилувчи кўплаб авантюристларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Булар қарамлик ва қашшоқликдан қутулишни орзу қилиб юрган зодагонлар ва деҳқонлар эди.
3. Фан-техниканинг, айниқса кемасозлик ва денгиз навигациясининг ривожланиши. XV асрда янгича тузилишга эга бўлган кемалар – каравеллалар пайдо бўлди. Унинг тўши (киль, пуштак) бор бўлиб, елканлар билан шундай жиҳозланган эдики, ёнбошдан эсган шамолда ҳам юра олара эди. Шунингдек, ўша даврга келиб компасдан ташқари астролябиялар, яъни кенгликни аниқловчи асбоблар ҳамда анчагина ишончли хариталар – портоланлар ҳам пайдо бўлган.
Буюк географик кашфиётлар охир-оқибатда мустамлака тизимининг вужудга келишига олиб келди. Агар XVI асрда Европада капитализм ривожлана бошлаган бўлса, агар Еровпа иқтисодий жиҳатдан бошқа қитъаларнинг халқларидан ўзиб кетган бўлса, бунга мустамлакаларнинг талон-тарож қилиниши ва аёвсиз эксплуатация қилиниши ҳам сабаб бўлган.
Мустамлакалар дарҳол капиталистик усуллар билан эксплуатация қилина бошламаган, улар дарҳол хом ашё манбаига ва янги бозорларга айланмаган. Аввал улар обдон талон-тарож қилинган, бирламчи капитал (сармоя) тўплаш манбаи бўлиб хизмат қилган. Испания ва Португалия мустамлакаларни феодал усуллар билан эксплуатация қилган биринчи мустамлакачи давлатлар бўлишган.
Бу ерларда зодагонларга одатдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотлари эмас, балки олтин, кумуш ёки ҳеч бўлмаганда Европада қиммат баҳоларга сотиш мумкин бўлган анвойи мевалар керак эди. Улар ҳиндуларни олтин ва кумуш конларда ишлашга мажбурлашар, бўйсунмаганларни бутун-бутун қишлоқлари билан йўқ қилиб юборишар эди. Гувоҳларнинг айтишича, конлар атрофида чириб ётган юзлаб мурдаларнинг бадбўй ҳиди анқиб ётар эди. Шакарқамиш ва қаҳва плантацияларида ҳам ерлик аҳоли ана шундай усулларда эксплуатация қилинар эди.
Ерлик аҳоли бундай оғир меҳнатга бардош бера олмай, ёппасига қирилиб битар эди. Испанлар Эспаньола (Гаити) оролида илк бор пайдо бўлган пайтда у ерда миллионга яқин аҳоли яшар эди, бироқ XVI асрнинг ўрталарига келиб улар битта қўймай қириб ташланди. Испанларнинг ўзи ҳам XVI асрнинг биринчи ярмида америкалик ҳиндуларни қириб ташладик, деб ҳисоблашар эди.
Бироқ, испанлар ишчи кучини йўқ қилиб, ўз мустамлакасининг хўжалик асосига путур етказишди. Етишмаётган ишчи кучини тўлдириш мақсадида Америкага африкалик қоратанлиларни олиб келишга тўғри келди. Шундай қилиб, мустамлакалар пайдо бўлиши билан қулдорлик қайта тикланди.
Испанлар томонидан Америка ерларининг мустамлака қилиниши конларга, шакарқамиш ва тамаки плантацияларига ҳайдаб келинган сон-саноқсиз ерлик аҳолини мажбурлаб ишлатиш йўли билан, бўйсунмаганларни оммавий қирғин қилиш йўли билан амалга оширилди (Ямайка оролида XVI асрнинг биринчи ярмида 50 мингдан ортиқ ерлик аҳоли ҳалок бўлган, Перу ва Чилида эса XVI асрнинг иккинчи ярмида ҳиндуларнинг сони беш баравар камайиб кетган), оқибатда бир неча ўн йилдан сўнг ишчи кучи кескин камайиб кетди. Мустамлакачилар Африкадан қуллар олиб кела бошлашди. Жисмонан чидамлироқ бўлган қоратанлик африкаликлар испан мустамлакаларидаги асосий ишчи кучига айланди.
Қул савдоси сердаромад иш чиқиб қолди: Африкада қабила бошлиқларини ичириб, сув текин тақинчоқлар билан алдаб, қулларни жуда арзонга сотиб олиш ва Америкада уларни 20-30 баравар қимматга сотиш мумкин эди. Баъзан қуллар умуман сотиб олинмас, балки уларни куч ишлатиб, тутиб олиб, кемага юклашар ва Америкага олиб кетишар эди. Испан мустамлакаларига ҳар йили 6-8 минг қоратанли қуллар олиб келинар эди. (Манба: allbest.ru).
(Бу ишларнинг барчаси Европа уйғонишининг гуманизм – инсонпарварлик шиори остида амалга оширилганми?)
Европада динга бўлган муносабатда ҳам кейинроқ ўзгариш юз берди. Бир гуруҳ динсиз бўлиб кетди. Бир гуруҳ динни черковга қамаб олиб, бу ҳар кимсанинг ўз иши дейиш билан кифояланди. Аммо Дарвиннинг асл шогирдлари динни Карл Маркс бошчилигида халқ учун афюн деб эълон қилдилар ва уни батамом йўқ қилиб юборишга бел боғладилар. Карл Маркснинг хаёлини Ленин ва унинг сафдошлари Россияда ва унга қарам бўлган диёрларда ҳаётга татбиқ қилдилар. Ленин тузган давлат дунё тарихида куфрни ўзига шиор қилиб олган биринчи давлат бўлди. Улар дунёнинг ўзларига қарам бўлган барча юртларида «илмий атеизм» асосида динга ва диндорларга қарши қатағон ўтказдилар. Сон-саноқсиз ибодатхоналар ер билан яксон қилинди. Диний ходимлар ва уламолар қатл қилинди, қамалди ва сургун қилинди. Диний китоблар ва динга боғлиқ маданият дурдоналарни оловга ёқилди. Илмий атеизм таълимотлари дунёдаги ягона тўғри эътиқод сифатида барчага мажбурий равишда талқин қилинди.
«Олам ва одам, дин ва илм» китоби асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 