04 Апрел, 2025, 6 Шаввол, 1446
04 Апрел, 2025, 6 Шаввол, 1446
Яратган Роббимизга шукрларимиз бўлсинки, мана Қуръон ойи бўлган Рамозон ойи ўз поёнига етиб бормоқда. Бу муборак ойда қўлларимиздан келганича эзгу савоб ишларга интилдик ва Аллоҳ тақдир қилганича муяссар бўлдик. Ана шундай гўзал амаллардан бири Қуръони карим тиловатидир. Ким Қуръони карим тиловатини кўпайтирган бўлса, улар учун қиёмат кунидаги шафоат муборак бўлсин, барокатли бўлсин деймиз!!! Чунки улар рўза ва Қуръон орасини жамлаган бўладилар. Зотан Қуръон ва рўза қиёмат куни мўмин кишини шафоат қилишади. У кун камчилик ва нуқсонга йўл қўйган банда учун ҳасрат ва надомат кунидир. Жидди-жаҳд ва қўл шимарган кишилар учун эса саодат ва шафоат кунидир.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الصِّيَامُ وَالْقُرْآنُ يَشْفَعَانِ لِلْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يَقُولُ الصِّيَامُ : أَيْ رَبِّ، مَنَعْتُهُ الطَّعَامَ وَالشَّهَوَاتِ بِالنَّهَارِ، فَشَفِّعْنِي فِيهِ، وَيَقُولُ الْقُرْآنُ : مَنَعْتُهُ النَّوْمَ بِاللَّيْلِ، فَشَفِّعْنِي فِيهِ. قَالَ : فَيُشَفَّعَانِ). أخرجه أحمد بسند صحيح
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рўза ва Қуръон қиёмат кунида бандани шафоат қилишади. Рўза айтади: Эй, Раббим! Мен уни кундузи таом ва шаҳватлардан тийдим, мени унга шафоатчи қилгин. Қуръон айтади: Мен уни кечаси уйқудан тийдим, мени унга шафоатчи қилгин. Шунда уларни шафотчи қилишади”, дедилар. (Бу ҳадисни имом Аҳмад (роҳматуллоҳи алайҳ) саҳиҳ санад билан ривоят қилган).
Яна бошқа ривоятда:
عن أبي أمامه - رضي الله عنه - قال: سمعت رسول الله - صلى الله عليه وسلم - يقول: (اقرؤوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعاً لأصحابه، اقرؤوا الزهراوين: البقرة وسورة آل عمران، فإنهما تأتيان يوم القيامة كأنهما غمامتان أو كأنهما غيايتان أو كأنهما فرقان من طير صواف تحاجان عن أصحابهما، اقرؤوا سورة البقرة فإن أخذها بركة، وتركها حسرة، ولا يستطيعها البطلة)، والبطلة هم الشياطين والسحرة. رواه مسلم.
Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан “Қуръонни қироат қилинглар, чунки у қиёмат кунида ўз соҳибини шафоат қилиш учун келади. Қуръондан Заҳровайн- (яъни) Бақара ва Оли Имрон сураларини қироат қилинглар, чунки улар қиёмат кунида худди иккита соя соладиган булут ёки ўз соҳибини ҳимоя қиладиган бир тўп қушлар каби келадилар. Бақара сурасини қироат қилинглар, чунки уни олиш барака ва уни тарк этиш ҳасратдир. Унга батала – (яъни шайтонлар ва сеҳргарлар)нинг кучи етмайди”, деганларини эшитдим, деди (Имом Муслим ривояти).
Зеро, биз рўза ойида энг яхши фойда оладиган нарса Қуръон қироати ва у ҳақда тадаббур қилиш ҳисобланади. Шундай экан Қуръонга бепарво бўлмайлик! Зеро, бошимизга Рамозон ойи келди, бу эса биз учун Аллоҳ таолонинг китобига қайтиш фурсатидир. Қандай қилиб шафоатга бепарво бўлган кишидан яхшилик умид қилиш мумкин.
Эй, рўзадор ва ибодатда қоим бўлувчи азизлар! Балки сизу биз ўтказаётган бу Рамозон ойи мусулмон уммати Аллоҳ таолонинг улуғ китобига ишончли қайтиш заруратини эслаётган кунлар бўлса не ажаб! Аллоҳ таоло бу ойни Қуръон нозил қилиш ила шарафи қилди. Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 185-оятида:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَان... البقرة-185.
“Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир”, дея марҳамат қилган.
Аллоҳ таоло Ўзининг азиз китобини инсоният эргашиши ва уни мустаҳкам тутиши учун нозил қилган. Чунки у қувват ва азизлик манбаи, хотиржамлик ва мартаба асосидир. Унда ҳидоят ва нур бўлиб, ким унга ҳақиқий иймон келтирса, ишонса ва тўғри ихлос қилса, Аллоҳ таоло уни ҳидоятга бошлайди, унга Ўз фазлидан ато қилади ва унга барча яхшиликларда кўмак беради. Ким халқлар орасида мартаба, шараф ва эсланишни истаса, ўзига Қуръонни лозим тутсин! Бу борада Аллоҳ таоло Зухруф сурасининг 44-оятида:
وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ
Албатта, у (Қуръон) Сиз учун ҳам, қавмингиз (умматингиз) учун ҳам шарафдир ва яқинда (қиёматда ҳаммангиз) сўралурсиз”, деб марҳамат қилади.
Шунингдек, У зот Анбиё сурасининг 10-оятида:
نْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
Дарҳақиқат, сизларга Китоб (Қуръон) нозил қилдик. Унда сизларнинг зикрингиз бордир. (Буни) англамайсизми?!”, деган. Яъни унда ким ер юзида халифа (Аллоҳ таолонинг ердаги ўринбосари) бўлиш, хотиржам яшаш ва душманларга ғолиб бўлишни хоҳласа, ўзига Қуръонни лозим тутади, уни тиловат қилади, тадаббур қилади ва унга қўлидан келганча амал қилади. Чунки унинг ҳукмлари дунё ва охиратда мартабадир. Бу қандай улуғ икромдир!
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръонга моҳир бўлган киши мукаррам ва ўта яхши фаришталар билан бирга бўлади. Қуръонни қийналиб ўқиган киши учун икки ажр бўлади”, дедилар (Имом Термизий ривояти).
Иймоннинг нури тоатлар билан зиёда бўлганидек, гуноҳлар сабаб камаяди. Иймон нурининг зиёда бўлишида энг афзал сабаб Қуръон карим тиловатидир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Анфол сурасининг 2-оятида:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آَيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
Мўминлар – Аллоҳ (номи) зикр этилганида – дилларида қўрқув бўладиган, оятлари уларга тиловат қилинганида – имонлари зиёда бўладиган, Парвардигорларигагина (барча ишларида) таваккул қиладиган”, деган.
Шу билан биргаликда, Қуръон қалб касалликларининг энг самарали давосидир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Юнус сурасининг 57-оятида:
“ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ
“Эй, одамлар! Сизларга Раббингиздан ваъз (насиҳат), диллардаги нарса (ширк ва бошқа иллатлар)га шифо ва мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди”, деб марҳамат қилган.
Албатта, Қуръони карим Аллоҳ таоло томонидан берилган мавъизадир. Дунёда Қуръон оятларидан ҳам балоғатлироқ ваъз борми, ўзи? Қуръонда Аллоҳ таоло томон юриш йўл-йўриқлари очиқ-ойдин кўрсатиб берилган. Кимда-ким, Аллоҳ таоло томон ишончли ва тўғри йўлдан юришни истаса, ўзига Қуръонни лозим тутади. Бу борада Аллоҳ таоло Таквир сурасининг 27-28-оятларида:
“ لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ,إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ
У (Қуръон), ҳақиқатан, бутун олам (халқи) учун эслатмадир. Орангиздаги тўғри йўлда бўлишни хоҳлаган кишилар учун (албатта)”, деган.
Қуръони карим унинг йўлидан юрувчилар учун шак-зулумат йўлларидан ҳақ-ҳидоят йўлини ажратиб берувчи, нурафшон йўлдир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Моида сурасининг 15-16-оятларида:
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ
Эй, аҳли китоблар! Сизларга расулимиз (Муҳаммад) келиб, Китобдаги кўпгина сиз яширган (оятлар)ни сизларга баён қилмоқда ва (хатоларингизнинг) аксариятини афв этмоқда. Аллоҳдан сизларга Нур ва равшан Китоб келдики,
يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ
у билан Аллоҳ ризосини топишга интилганларни (У) тинчлик ва саломатлик йўлларига йўллаб, Ўз изни билан уларни зулматлардан нурга чиқарур ва тўғри йўлга ҳидоят қилур, деб марҳамат қилган.
Шунингдек, банданинг Аллоҳ таоло томон йўл топиши Аъроф сурасининг 203-оятида:
هَذَا بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُون
َ “Бу (Қуръон) иймон келтирадиган қавм учун Раббингиздан кўрсатмалар, ҳидоят ва раҳмат (манбаи)дир”, деб баён этилган.
Кимда-ким, Қуръон йўлидан юрса, сироти мустақимни лозим топган бўлади, бу борада Аллоҳ таоло Нисо сурасининг 174-оятида:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُبِينًا
“Эй, одамлар! Сизларга Раббингиздан ҳужжат (Пайғамбар ва мўъжизалар) келди. Сизларга яна равшан нур (Қуръон)ни ҳам нозил этдик”, деб марҳамат қилган.
Албатта, Қуръон улуғ неъматдир. Аллоҳ таоло Анкабут сурасининг 51-оятида:
أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
“Ахир, уларга тиловат қилинаётган (шу) Китобни Биз Сизга нозил қилганимиз улар учун етарли эмасми?! Албатта, бу (Китоб)да имон келтирадиган қавм учун раҳмат (мўъжиза) ва эслатма бордир”, деган.
Хаббоб ибн Арат розияллоҳу анҳу айтади: “Ким имкони борича, Аллоҳ таолога яқинлашмоқчи бўлса, албатта, У зотга ҳаргиз Ўз каломичалик бошқа бирор нарса билан яқинлаштира олмайди”.
Қуръон карим энг афзал ваъз ва энг буюк эслатмадир. Бу нарсалар ким учун ўзи? Аллоҳ таоло Аъло сурасининг 10-оятида:
سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَى
“(Аллоҳдан) қўрқадиган киши эслатма олар”, деган. Яна, Аллоҳ таоло Ҳуд сурасининг 103-оятида:
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِمَنْ خَافَ عَذَابَ الْآَخِرَةِ ذَلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَذَلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ
“Албатта, бунда охират азобидан кўрққанлар учун ибрат бордир. Бу кун одамлар тўпланадиган ва ҳозир бўлинадиган кундир”, деган. Қўрқадиганлар Қуръондан манфааат олиб, у сабаб хавф ва қўрқинчи зиёда бўладиган кишилардир.
Аллоҳ таолонинг Қуръон учун хос танлаб олган, уни чуқур биладиган ва унинг ҳукм ва кўрсатмаларига тўлиқ амал қиладиган Қуръон аҳли бўлган бандалари бор. Аллоҳ таоло сиз-бизни ўшандай зотлардан қилсин!
Аллоҳ таоло шоҳидки, унга Қуръон карим муҳаббати кирмаган бирор банданинг қалби йўқки, унинг ортидан уни ҳаётга татбиқ қилиш жараёни кечмаган бўлса. Агар инсон қалбига унинг муҳаббати кирар экан, у бу билан қаттиқ таъсирланади. Инсоннинг саодатли ва ҳақиқий иймонли эканининг аломати ҳам Қуръонни севиш, уни эшитиш, тиловат қилишни ёқтириш, у билан ҳаёт кечириш ва яшаш демакдир. Қуръон билан салафи-солиҳларимиз бахтли бўлишган, зафар қучишган ва мукаррамликка эришишган. Аллоҳ таоло уларга иймон ҳаловатини шундай татитган эдики, натижада улар Қуръондан зикр, шукр, тўғри сўз, асосли иш каби жараёнларда фойдаланиб, пок, ёқимли ва розий ҳаёт кечиришган. Буларнинг ҳаммаси улар Қуръон билан бирга бўлишганида рўёбга чиққан.
Кимда-ким Қуръон билан бирга бўлса, Аллоҳ таоло ўша банда билан бирга бўлади. Кимда-ким Қуръон билан бирга яшаса, Аллоҳ таоло унинг қалбини Қуръон билан тирилтириб қўяди. Инсон қалбини Қуръони каримчалик бошқа бирор нарса жонлантира олмайди. Инсон қалбини Роҳманнинг каломидан бошқа бирор нарса нурофшон ва чароғон қила олмайди. Агар қалблар Қуръон билан бахтни ҳис қилмаса, ундан ўзга яна нима билан роҳатланиши мумкин?! Агар қалблар Қуръон билан ҳидоятланмаса, ундан бошқа яна нималар билан ҳидоятланиши мумкин?! Бу борада Аллоҳ таоло Аъроф сурасининг 185-оятида;
فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ
“Ундан (Қуръон инкоридан) кейин (яна) қайси гапга ишонар ҳам эдилар?!”, деб марҳамат қилган.
Шунингдек, Аллоҳ таоло Жасия сурасининг 6-оятида:
فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّه وَآَيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ
“Бас, улар (Макка кофирлари) Аллоҳ ва Унинг оятларини қўйиб, қайси сўзга иймон келтирмоқдалар ўзи?!”, деган.
Бу ўзи “қайси сўз”?, бу улуғ оят бўлган, етук ҳидоят бўлган ва Аллоҳ таоло томонидан улуғ мукофот сифатида берилган ҳидоят асоси бўлган Қуръони каримдир.
Бу ўзи “қандай ҳидоят”?, бу-ким у билан бирга яшаса, саодат лаззатини топадиган, барокотли, ёқимли ҳаёт кечирадиган ва уни ҳаётда татбиқ этилган ва тиловатини ёдда сақлаб келинган Қуръони каримдир.
Қуръон ўқувчи киши қалб қоралиги нималигини билмайди. Кечаларни Қуръон қироати билан қойим қилиш қалбни мулойим қилади. Аввалида қалбда озгина қоралик бўлиши мумкин, лекин озгина фурсатдан кейин эса инсон қалби юмшайди. Қуръон бор қалбда қоралик қолмайди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Зумар сурасининг 23-оятида;
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ
“Аллоҳ гўзал Сўзни (оятлари балоғатда) бир-бирига ўхшаган, (ҳукмлари) такрор-такрор келувчи бир Китоб (Қуръон) қилиб нозил қилдики, ундан (ўқилганда) Парвардигоридан қўрқадиган зотларнинг терилари (баданлари) титраб кетар, сўнгра терилари ва диллари Аллоҳнинг зикрига юмшар (мойил бўлур)”, деб марҳамат қилган. Агар сиз Қуръон билан яшасангиз ва ҳаёт ўтказсангиз, ёқимли ҳаётни қўлга киритасиз!
Аллоҳим бизни Қуръонни ҳақиқий улуғлайдиган, муташобиҳларига иймон келтирадиган, ҳукмларига амал қиладиган, у ҳалол деганини ҳалол, ҳаром деганини ҳаром дейдиган аҳли Қуръонлардан қилсин!
Аллоҳ таоло Исро сурасининг 9-оятида;
إِنَّ هَذَا الْقُرْآَنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا
“Албатта, бу Қуръон энг тўғри йўлга ҳидоят этур ва эзгу ишларни қиладиган мўминларга катта мукофот борлиги ҳақида башорат берур”, деб марҳамат қилган.
Хулоса ўринида бизнинг табаррук Юртимиз аҳли Аллоҳнинг каломига жуда муҳаббатли халқ ҳисобланади. Мана бир ой мобайнида тунлари бедор бўлиб таровеҳ намозларида Қуръони каримни тилавотларини тингладик, ҳузур қилдик. Бу олган малакамиз келаси Рамазонгача қувват ва дарс бўлишида Аллоҳ ҳимматларимизни баланд қилсин. Эшитган ва ўқиган Қуръонларимиз ўтганларимизга нур, ҳаётларимизга сурур ва Ватанимизга барака бўлишини ҳам насиб этсин. Яратган барчаларимизни келаси Рамазон ойига соғу саломат етказсин. Бундай муборак кунларни кўпига шоҳид қилсин!
Жалолиддин Ҳамроқулов
ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Ҳурматли хонимлар ва жаноблар!
Сизларни “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” биринчи саммитида қутлашдан ғоят мамнунман.
Европа Кенгаши Президенти Антониу Кошта Жаноби Олийларига, Европа Комиссияси Президенти Урсула фон дер Ляйен Хоним Олияларига, менинг барча ҳамкасбларим – минтақа мамлакатлари етакчиларига саммитни айнан шу заминда, қадимий Самарқанд шаҳрида ўтказиш борасидаги ташаббусимизни қўллаб-қувватлаганлари учун миннатдорлик билдираман.
Кўп асрлар давомида Буюк Ипак йўлининг асосий йўллари чорраҳасида жойлашган ушбу шонли шаҳар цивилизациялар мулоқоти ҳамда Шарқ ва Ғарб ўртасидаги дипломатия, савдо ва маданий алмашувларнинг муҳим маркази бўлган.
Бу ҳақда кўплаб тарихий далиллар мавжуд. Масалан, Мовароуннаҳр ҳукмдори Амир Темур бундан олти асрдан зиёд вақт олдин айнан шу заминда туриб эркин ва хавфсиз савдони таъминлаш мақсадида Европа ҳукмдорлари билан фаол мулоқотларни йўлга қўйган.
Бизнинг Муҳаммад Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Ибн Сино, Мирзо Улуғбек ва бошқа буюк аллома ва мутафаккирларимиз жаҳон, жумладан, Европа илм-фани ва фалсафаси ривожига беқиёс ҳисса қўшганини албатта қайд этмасдан ўтолмаймиз.
Бугун мен мамнуният билан таъкидлашни истардимки, бизнинг чуқур тарихий илдизларга эга бўлган муносабатларимиз ҳозирги замон шароитида жадал ривожланмоқда ва мустаҳкамланмоқда.
Шу кунларда бўлиб ўтган очиқ, конструктив ва самарали учрашувлар мамлакатларимиз ва минтақаларимиз манфаатлари йўлида шериклик ва амалий ҳамкорликни чуқурлаштиришга бўлган сиёсий иродамиз ва қатъиятимизни яна бир бор намоён этди.
Европа Иттифоқи асосий институтлари раҳбарларига ўзаро англашув ва Марказий Осиёда интеграция ва барқарор тараққиёт жараёнларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаётгани учун яна бир бор миннатдорлик билдираман.
Мен бу залда анъанавий шерикларимиз – Европа тикланиш ва тараққиёт банки президенти Рено-Басо ва Европа инвестиция банки вакилларини кўриб турганимдан ҳам хурсандман. Ушбу молия институтларининг “Келажакка сармоялар” шиори остида ўтаётган бугунги саммитимизнинг вазифа ва қарорларини илгари суришдаги роли ўта муҳим, деб ҳисоблайман.
Шу ўринда бундан саккиз йил олдин Ўзбекистон билан Европа тикланиш ва тараққиёт банки муносабатлари тўхтаб ётганини қайд этишни истар эдим. Бугун эса биз банкнинг энг йирик бенефициарларидан биримиз.
Ҳурматли ҳамкасблар!
Ашхободдаги учрашувлар якунлари бўйича бизнинг вазирлар ва экспертларимиз кўп томонлама ҳамкорликнинг барча асосий йўналишларини қамраб олган саммит кун тартибини тайёрлашди.
Шунингдек, биз бугун Марказий Осиё дуч келаётган замонавий экологик таҳдидларга бағишланган Самарқанд иқлим форуми ялпи сессиясида ҳам биргаликда иштирок этамиз.
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Бизнинг учрашувимиз жадал ва олдиндан башорат қилиб бўлмайдиган глобал жараёнлар шароитида ўтмоқда.
Биз геосиёсий зиддиятлар, хавфсизлик муаммолари, йирик минтақавий можароларнинг ҳамда барқарор тараққиётга нисбатан ижтимоий ва иқтисодий таҳдидларнинг кучайишига гувоҳ бўлмоқдамиз.
Аёнки, ҳеч бир минтақа кенг халқаро ҳамкорликсиз бу қадар мураккаб масалаларни мустақил ҳолда ҳал этишга қодир эмас.
Шу муносабат билан таъкидлашни истардимки, Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи анъанавий шериклар бўлиб, ўзаро яқин ҳамкорлик учун талаб фақат ўсиб бормоқда. Биз ҳам Европа томони каби халқаро ҳуқуқнинг тамойил ва меъёрларига содиқлигимизни билдирамиз.
Украина атрофидаги вазиятни тинч йўл билан ҳал этиш бўйича музокаралар жараёнлари бошланганини олқишлаймиз ва тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Олдинда жуда мураккаб ва ечими осон бўлмаган масалалар турганини тушунамиз.
Бироқ дипломатик саъй-ҳаракатлар ва сиёсий қарорлар қабул қилишдан бошқа муқобил йўлни биз кўрмаяпмиз.
Ҳурматли ҳамкасблар!
Умумий сиёсий иродамиз туфайли барқарор ва ортга қайтмас тус олган Марказий Осиёдаги чуқур трансформация жараёнлари кўпқиррали ҳамкорлигимизни ривожлантиришга хизмат қилмоқда.
Минтақа мамлакатлари ўртасида ишонч ва яхши қўшничилик мустаҳкамланмоқда, кенг кўламли ҳамкорлик ва кооперация алоқалари кенгаймоқда. Бундан етти-саккиз йил аввал бунинг учун ҳатто шароит ҳам йўқ эди. Баъзи мамлакатлар ўртасидаги чегаралар ёпиқ эди. На савдо, на транзит, на бизнес, ҳеч қандай гуманитар алмашувлар йўқ эди. Муносабатлар шунчаки музлатиб қўйилганди. Ўшанда ҳеч ким яқин келажакда биз Европа етакчилари билан музокараларда минтақамизни биргаликда намоён этишимизни тасаввур ҳам қила олмас эди.
Марказий Осиёнинг очиқлиги ва барча шериклар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликка тайёр экани минтақада хавфсизлик ва фаровонликни таъминлашнинг энг муҳим шартига айланди.
Шу йил сентябрь ойида биз Тошкентда минтақадаги давлат раҳбарларининг еттинчи Маслаҳат учрашувини ўтказамиз ва унинг доирасида умумий кун тартибидаги барча долзарб вазифаларни очиқ ва конструктив ҳал қиламиз.
Бугунги саммитимиз арафасида тарихий воқеалар бўлиб ўтганини алоҳида қайд этишни истардим. Бу ўринда гап Қирғизистон ва Тожикистон ўртасида давлат чегаралари масаласи тўлиқ ҳал этилгани ва делимитация қилиш бўйича келишувлар имзолангани ҳақида бормоқда.
Яна бир бор ҳурматли ҳамкасбларим Эмомали Шарипович Раҳмон ва Садир Нурғожоевич Жапаровни самимий табриклайман.
Биз биргаликда минтақада йирик инвестиция ва инфратузилма лойиҳаларини амалга ошираётганимизни таъкидлаш жоиз. Бундай лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш учун қўшма инвестиция жамғармалари ва компаниялари фаолият кўрсатмоқда. Минтақада ички савдо ҳажми ошиб бормоқда. Уларни рағбатлантириш учун чегараолди савдо зоналари яратилмоқда. Буларнинг барчаси мамлакатларимиз ва бутун минтақамизнинг барқарор иқтисодий тараққиётига имкон яратаётганини таъкидлашни истар эдим.
Европа тикланиш ва тараққиёт банки экспертлари ҳисоб-китобларига кўра, минтақавий ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши бу йил олти фоизгача етади ва бу бошқа минтақалардаги ўртача кўрсаткичдан сезиларли даражада юқоридир. Жумладан, Ўзбекистонда саноатлаштириш, инфратузилмаларга сармоялар киритиш, иқтисодиётни либераллаштириш ва бизнесни қўллаб-қувватлаш ҳисобидан барқарор иқтисодий ўсиш таъминланмоқда.
Умумминтақавий ўзига хосликни шакллантириш, шунингдек, маданий-гуманитар ва таълим бўйича алмашувларни қўллаб-қувватлашга қаратилган ҳамкорликдаги ишларимизни алоҳида таъкидламоқчиман.
Биз мамлакатларимизда етакчи миллий ўқув муассасаларининг филиалларини очяпмиз. Хорижий сайёҳлар учун ягона Марказий Осиё визаси лойиҳасини илгари суряпмиз.
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Бизнинг илк саммитимиз Қозоғистон ва Қирғизистонда муваффақиятли ўтган Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи етакчиларининг иккита учрашувининг мантиқий давомидир. Ушбу мулоқотлар ҳар икки томоннинг манфаатларини тушуниш ва шерикликнинг умумий йўналишларини белгилаб олиш учун фойдали бўлди. Сўнгги йилларда Европа Иттифоқи билан ўзаро ҳамкорлик сезиларли фаоллашгани кузатилаётганини қайд этмоқчиман.
Кейинги етти йилда Марказий Осиё мамлакатларининг Европа Иттифоқи билан ўзаро товар айланмаси ҳажми бир неча баробар ўсиб, 54 миллиард еврога етди. Ҳамкорликнинг самарали платформалари ишга туширилди. Барча муҳим йўналишларда вазирлар иштирокида мажлислар, форумлар, саммитлар ва конференциялар доимий ўтказиб келинмоқда.
Шу билан бирга, ушбу учрашув кўпқиррали муносабатларимиз ривожида янги босқичнинг ўзига хос бошланиш нуқтаси бўлиши лозим, деб ҳисоблайман.
Шу муносабат билан, ўрта ва узоқ муддатли истиқболда ҳамкорликдаги ишларимизнинг биз учун устувор йўналишларини кўрсатиб ўтишни истар эдим.
Биринчи. Бу – сиёсий мулоқотларни мустаҳкамлаш йўлидаги саъй-ҳаракатлар ва инвестициялар, кўп томонлама ҳамкорликнинг ҳуқуқий ва институционал асослари.
Саммит якунлари бўйича Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасида стратегик шериклик ўрнатиш ҳақида тарихий қарор қабул қилинади. Қабул қилинадиган ҳужжатнинг қоидаларини амалга оширишга қаратилган комплекс чора-тадбирларни биргаликда ишлаб чиқиш ва қабул қилиш зарур, деб ҳисоблаймиз.
Ишончим комилки, бизнинг стратегик шериклигимиз аниқ қарорлар, лойиҳа ва дастурлар билан бойитилиши керак. Шу муносабат билан, бизнинг икки минтақамиз ўртасида шериклик ва ҳамкорлик бўйича тўлақонли Битимни имзолаш масаласини кўриб чиқишни таклиф этамиз.
Биз, шунингдек, халқаро ва минтақавий кун тартибидаги муҳим масалалар бўйича умумий позицияларни ишлаб чиқиш учун ташқи сиёсат идоралари раҳбарлари учрашувларини доимий ўтказиб бориш, парламентлараро алоқаларни фаоллаштириш ва “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” парламентлараро ҳамкорлик форумини таъсис этиш ҳамда унинг илк тадбирини шу йил кузда Ўзбекистонда ўтказиш, етакчи таҳлил марказлари ҳамкорлигини кенгайтиришни таклиф этамиз.
Саммитимизни ҳар икки йилда бир марта ўтказиш бўйича таклифни тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Келишувларимизни ўз вақтида амалга оширишни таъминлаш бўйича тизимли ишлаш мақсадида навбатдаги йиғилишимизга қадар саммит котибияти функциясини ўз зиммамизга олишга тайёрмиз.
Иккинчи. Иқтисодиёт ва технологик модернизацияга инвестициялар киритиш ўзаро ҳамкорлигимизнинг устувор мезони бўлиши лозим.
Биз июнь ойининг бошида Европа тикланиш ва тараққиёт банки билан шерикликда Тошкент халқаро инвестиция форумини ўтказамиз. Ушбу тадбирда Европанинг етакчи компания ва банклари билан умумий қиймати 30 миллиард евродан ортиқ бўлган жорий лойиҳалар портфелини тақдим этиш ниятидамиз.
Таъкидлаш ўринлики, бугунги кунда Европанинг барча бизнес “капитанлари”, саноат ва инновация соҳалари етакчилари Ўзбекистон ва минтақамиздаги бошқа мамлакатларда муваффақиятли иш олиб бормоқда. Улар орасида “TOTAL”, “Siemens”, “Linde”, “Airbus”, “BASF”, “IDF”, “Orano”, “OTP Group” ва бошқа кўплаб корпорациялар бор.
Форум жараёнида икки минтақанинг инвестициявий имкониятларига бағишланган алоҳида сессияни ўтказишни таклиф этаман. Ўзбекистонда Европа компаниялари учун Минтақавий саноат парки концепцияси тақдимотини ҳам ана шу сессияда ўтказишни режа қиляпмиз.
Шу кунларда Тошкентда Европа инвестиция банки офисини очиш тўғрисида имзоланган битим Европа Иттифоқи мамлакатларидан Марказий Осиёга тўғридан-тўғри инвестициялар оқимини рағбатлантиради.
Европалик шерикларимиз яна бир ташаббусимизни – “яшил” энергетика, инновациялар, транспорт, инфратузилма соҳаларида ва аграр секторда йирик минтақавий лойиҳаларни илгари суриш учун Инвестиция платформасини ишга тушириш бўйича таклифимизни қўллаб-қувватлашига умид қиламиз.
Бундан ташқари, мамлакатларимизнинг иқтисодий манфаатларини яқинлаштириш бўйича қатор янги таклифларни билдирмоқчимиз. Бу, энг аввало, инвестицияларни ҳимоя қилиш ва рағбатлантириш тўғрисидаги кўптомонлама битимни имзолаш, хусусий сектор вакилларини кенг жалб этган ҳолда, “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” қўшма савдо палатасини ишга тушириш, кичик ва ўрта бизнес лойиҳаларини, биринчи галда, хотин-қизлар тадбиркорлигини қўллаб-қувватлаш бўйича қўшма минтақавий дастурларни қабул қилишга қаратилгандир.
Ўзбекистонда ўзаро транспорт боғлиқлиги бўйича навбатдаги Иқтисодий форум ва Инвесторлар форумини қабул қилишга тайёрмиз.
Шунингдек, экспорт қилувчиларимиз салоҳиятини ошириш, лабораториялар, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш марказларини яратиш учун Европа Иттифоқининг техник кўмагини кенгайтириш муҳимдир.
Учинчи. Саммит давомида стратегик минерал ресурслар соҳасида ҳамкорлик ва инвестицияларни чуқурлаштириш бўйича қарор қабул қилинади.
Таъкидлаш ўринлики, Ўзбекистон геология-разведка, стратегик хомашё материаллари конларини ўзлаштириш ва уларни чуқур қайта ишлаш соҳасида юқори технологик ишлаб чиқариш тармоқларини яратиш борасида Европадаги етакчи компаниялар билан ҳамкорлик қилиш бўйича катта ижобий тажрибага эга. Биз бу йўналишда Европа Иттифоқи билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни чуқурлаштиришни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ниятидамиз.
Ушбу маҳсулотларни, шунингдек, тайёр саноат ва қишлоқ хўжалиги товарларини Европа бозорларига етказиб бериш учун самарали транспорт йўлакларининг йўқлиги бунда асосий тўсиқ ҳисобланади. Жумладан, Транскаспий транспорт коридорини кенгайтириш ва юк билан таъминлаш учун ўзаро мувофиқлаштирилган чора-тадбирларни ва бизнес учун манфаатли шароитларни ишлаб чиқиш зарур. Ишонаман, ушбу вазифалар “Глобал дарвоза” умумевропа дастурининг мақсадларига тўлиқ мос келади.
Шу муносабат билан, келишилган ёндашувларни ишлаб чиқиш учун Европа Иттифоқи шафелигида ушбу йўналишда жойлашган мамлакатларнинг транспорт вазирлари учрашувини чақиришни таклиф этамиз.
Тўртинчи. “Яшил” энергетика ва экологик барқарорликка йўналтирилган инвестициялар стратегик аҳамиятга эга бўлиб бормоқда.
Ўзбекистон Марказий Осиё минтақасидан Европага электр энергиясини етказиб бериш бўйича халқаро лойиҳани тўлиқ қўллаб-қувватлайди. Саммит арафасида ушбу лойиҳани амалга ошириш бўйича тегишли битимни ратификация қилдик.
Таъкидлаш ўринлики, биз 2030 йилга бориб мамлакат энергия балансида қайта тикланадиган энергия улушини 54 фоизга етказишни, 24 минг мегаватт “яшил” қувватларни ишга туширишни режалаштирмоқдамиз.
“Тоза” энергия бўйича “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” шериклигининг йўлга қўйилиши билан ўзаро ҳамкорлигимизнинг муҳим платформаси яратилиши мумкин.
Шунингдек, “углерод кредитлари” лойиҳаларини ишлаб чиқишни молиялаштириш ва уларнинг бозорини ривожлантириш учун турдош вазирликлар раҳбарлари даражасида ишчи гуруҳни таъсис этишни таклиф этамиз. Бўлиб ўтиши кутилаётган Иқлим форуми чоғида минтақанинг “Яшил” тараққиёт концепциясини тақдим этамиз.
Бешинчи. Инсон капиталига инвестициялар таълим ва маданий-гуманитар соҳалардаги алмашувларни кенгайтириш имконини беради.
Юқори малакали мутахассисларни тайёрлаш бўйича “ЭРАЗМУС ПЛЮС” дастурлари доирасида минтақа мамлакатлари учун махсус квоталарни жорий этиш ушбу мақсадга эришишга хизмат қилиши мумкин.
Марказий Осиё мамлакатлари билан илмий-таълим ҳамкорлигини кенгайтириш учун Ўзбекистонда “Уфқ – Европа” дастури офисини очишга тайёрмиз. Бундан ташқари, сунъий интеллект, маълумотлар “катта базалари”, рақамлаштириш, космик тадқиқотлар соҳасида илмий ва технологик алмашувлар бўйича қўшма дастурни ишлаб чиқишни таклиф этамиз.
Ўзбекистон, шунингдек, минтақа мамлакатларини рақамли таълим соҳасида Европа ҳаракатлар дастурига қўшиш, Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи мамлакатлари етакчи университетлари ўртасида шериклик борасида “Йўл харитаси”ни амалга ошириш бўйича ташаббусларни илгари суради.
Европалик мутахассислар иштирокида “Лазги” миллий балетининг саҳналаштирилиши маданият соҳасидаги кооперациянинг яққол мисоли бўлди. Европадаги Лувр, Берлин Янги музейи, Вена Бутунжаҳон музейи каби йирик музейларда Марказий Осиёнинг тарихий меросига бағишланган кўргазмалар муваффақиятли ўтказилди.
Таъкидлаш жоизки, жорий йилнинг кузида ушбу заминда, Самарқандда ўтадиган, сўнгги қирқ йилда Париждан ташқарида илк бор бўладиган ЮНЕСКО Бош конференцияси чоғида барча хорижий шерикларимизни минтақамиз халқларининг бой маданияти ва санъати билан янада кенг таништиришни хоҳлар эдик.
Шунингдек, жорий йилда Бухорода биринчи “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” сайёҳлик форумини ўтказишни режа қиляпмиз.
Европа Иттифоқи мамлакатлари тажрибасини жорий этиш асосида “Бир тур – бутун минтақа” концепциясини амалга ошириш, шунингдек, минтақамиз сайёҳлари учун виза режимини соддалаштириш масаласини кўриб чиқишда европалик шерикларимизнинг кўмагига таянамиз.
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Хавфсизликка нисбатан умумий таҳдидлар, хусусан, терроризм, экстремизм, радикализм, кибержиноятчилик, наркотрафик ва ноқонуний миграцияга қарши курашишда ҳамкорлик тобора долзарб бўлиб бормоқда.
Европалик шерикларимизнинг терроризмга қарши курашиш масалалари бўйича мулоқотни йўлга қўйиш ҳақидаги таклифини қўллаб-қувватлаймиз. “BOMCA” ва “CADAP” дастурлари доирасида ўзаро амалий ҳамкорликни кенгайтириш муҳим, деб ҳисоблаймиз.
Афғонистонни тинч ривожлантириш масалаларида сиёсий маслаҳатлашувларни давом эттиришга тайёрмиз. Минг афсуски, жаҳон ҳамжамияти ушбу мамлакат ҳудудидан келиб чиқадиган барча таҳдидларни етарлича баҳолай олмаяпти.
Афғон томонини минтақавий иқтисодий жараёнларга, жумладан, инвестиция ва инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш, ижтимоий соҳани қайта тиклаш йўли билан фаол жалб этиш зарур, деб ҳисоблаймиз. Қабул қилинган мажбуриятларни бажариш учун халқаро ҳамжамиятнинг амалдаги афғон ҳукумати билан конструктив мулоқот ўрнатиш муҳимлигини тушуниши ва қўллаб-қувватлашига умид қиламиз.
Ҳурматли саммит иштирокчилари!
Сўзимнинг ниҳоясида бизнинг ташаббус ва келишувларимизни амалга ошириш механизмларини жорий этиш муҳимлигини алоҳида қайд этишни истар эдим.
Шу муносабат билан, “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” форматида Бош вазир ўринбосарлари даражасида ҳар йили учрашувлари ўтказиб бориладиган Шериклик қўмитасини таъсис этиш мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблаймиз.
Қадрли дўстлар!
Барчангизга очиқ, ишончли ва конструктив мулоқот учун яна бир бор чуқур ташаккур изҳор этаман.
Ишончим комилки, Европанинг етакчи институтлари ва молия ташкилотлари раҳбарлари Марказий Осиёнинг умумий позицияга эга эканига, ишончли ва масъулиятли шерик сифатида кенг кўламли ҳамкорликка тайёр эканига амин бўлишди.
Барчангизни икки минтақа ўртасида стратегик шериклик ўрнатиш тўғрисида тарихий қарор қабул қилиниши билан табриклайман.
Эришилган барча келишувлар ва илгари сурилган ташаббусларни амалга ошириш учун Саммит котибиятига, экспертлар билан биргаликда, бир ой муддатда, биз ишчи тартибда тасдиқлашимиз мумкин бўлган “Йўл харитаси”ни тайёрлаш таклифини билдираман.
Эътиборингиз учун раҳмат.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 