“Дунёдаги энг бой одам ким?” деган саволга “Билл Гейтс” деб жавоб бериш мумкин. Аммо бу жавоб унчалик ишончли эмас. Чунки бойлигининг ҳисобини яшириб юрганларнинг кўпчилиги бу одамдан бадавлат эканини тахмин қилиш мумкин... Модомики, шундай экан, “компьютер қироли”нинг биринчи рақамли бой экани шартли бўлиб қолади.
Бу – масаланинг бир томони, иккинчи жиҳати шуки, бойлик ўзи нима билан ўлчанади – нарсанинг кўплиги биланми, назарнинг тўқлиги биланми?..
Руҳиятшунослар инсон яхши ютуқларга эришиб бахтиёр бўлмоғи учун ижобий фикр юритмоғи аҳамиятли дейдилар. Ҳаётда катта мувафаққиятларни қўлга киритган одамларнинг хотираларини тинглаганда уларнинг ҳам ҳаёти бошида фаровон бўлмаганини, жиддий синовларга юзлашган ҳолда қийинчиликлар қошида тушкунликка тушмасдан тиришиб-тирмашиб вазиятдан чиқиб олганига гувоҳ бўламиз. Омадли инсонлар билан омадсизлар ўртасидаги фарқ ҳам шу ўзи. Ҳар иккиси бошида ўхшаш шароитда бўлган эса-да, улардан бир муаммоларни ҳал этиш учун Аллоҳ унга берган куч-ғайратни ишга солган, иккинчиси эса тушкунликка тушиб ҳар доим ўзининг ҳолига ачиниб, ҳолидан шикоят этиб ўзини-ўзи омадсизликка маҳкум этган.
Парвардигорнинг тақдирига инонмаган, ўзига нисбатан ҳақсизлик қилинди дея ўйлаган кишининг ҳаёти ғавғо ичида кечади. Ҳар доим салбий ҳиссиёт таъсирида бўлгани боис ишларини тўғри ташкил қила олмайди.
Инсон ўз насибасига рози бўлса, қўлидан келадиган ишларни гўзал суратда бажарса, Аллоҳга энг гўзал шукр этган бўлади. Чунки ҳақиқий шукр Аллоҳнинг неъматининг қийматини билиб, уларни Унинг ризоси учун қўлламоқдир.
Ижобий фикрламоқ ҳаётни қадрламоқни, турли воқеа-ҳодисалар қаршисида собит тура билмоқни таъмин этади. Насибасига рози бўлмоқ кишини пишитади, қайғу-аламлардан қочишига ёрдам беради. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилган бир ҳадисда Пайғамбар алайҳиссалом: “Аллоҳнинг берганига рози бўл, инсонларнинг энг бадавлати бўл!” деб марҳамат қилганлар (ИмомТермизий ривояти).
Дунёда ҳеч бир инсон йўқки, ҳар бир неъматнинг, ютуқнинг ўзиники бўлишини истамасин. Ўз нафси учун ҳар нарсанинг энг яхшисини исташи инсоннинг бошқалар насибасига чанг солишига сабаб бўлади. Аммо Парвардигори олам бандаларининг насибаларини ўзи истагандек яратган. Баъзиларга ҳусн, баъзиларга қобилият, яна бирига моддий имконият, бошқа бирига эса уни тушунадиган, қўллаб-қувватлайдиган яхши бир жуфти ҳалол ато қилган. Баъзи бандаларига катта имкониятлар эшигини очиб қўяр экан, бошқаларини торлик ва мушкулотларга дучор қилган.
Бу тақдир сабабидан сиқилиш банданинг одобига тўғри келмайди. Чунки иймонли инсон биладики, Робби унинг тақдирини тайин қилган экан, унга бўйинсунмоқ бурчидир.
Аллоҳ таоло бандаларини турли суратда имтиҳон қилади. “Нега уни бундай имтиҳон қилдинг, мени бундай имтиҳон қилдинг” дейилмайди. Аксинча, у ўз имтиҳонидан сўралади, мен ўз имтиҳонимдан, аҳамиятлиси – имтиҳондан ёруғ юз билан чиқмоғимдир” дейилади.
Ношукрлик – бахтсизлик сабаби. Зеро, насибасига рози бўлмаслик ва етишмовчиликдан шикоят қилиш ҳеч нарсани ўзгартирмайди, аксинча, нолиётган кимсанинг дардини икки баробар оширади. Шукр қилиш, қўлидаги неъматлар сабаби ила ижобий туйғуларга соҳиб бўлиш инсоннинг бу дунёси ва охирати учун ниҳоятда фойдалидир. Масалан, моддий бойлиги бўлмаган, аммо соғлиги яхши бўлган одам: “Шукрки, соғлигим яхши” деб қўлидан келганча меҳнат қилиб моддий қийинчиликдан қутулиб олади.
Бунинг аксини қилиб, киши ҳар доим бошқаларга қараб, ўзини улар билан муқояса қилиб, “Нега фалон кишилар мўл-мўл харажатлар қилади-ю, мен қила олмайман? Мен ҳам улар каби харжлашни истайман!” деса ўзининг аҳволини оғирлаштиради. фарзандларининг ризқини қияди, ҳатто қарзга ботиб қолади.
“Ҳеч вақойим йўқ”, деган одамлар ҳам жуда кўп неъмат эгасидир. Агар соғлик, бўш вақт, ёшлик каби ҳеч ўйламаган неъматларимизга бажара олганимиз қадар шукр қилсак Аллоҳ таоло ризқимизни янада кенг қилиб қўяди. Бинобарин, Қуръони каримда: “Ким бир яхшилик қилса, биз унга ўша ишида яхшиликни зиёда қилурмиз. Албатта, Аллоҳ ўта мағфиратли, Шакурдир” (Шўро сурасининг 23-ояти), дея марҳамат қилингандир.
Дамин ЖУМАҚУЛ,
Журналист
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ اللهِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي النَّاسِ فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ ذَكَرَ الدَّجَّالَ، فَقَالَ: «إِنِّي َلَأُنْذِرُكُمُوهُ وَمَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ، وَلَكِنِّي سَأَقُولُ لَكُمْ فِيهِ قَوْلًا لَمْ يَقُلْهُ نَبِيٌّ لِقَوْمِهِ، إِنَّهُ أَعْوَرُ، وَإِنَّ اللهَ لَيْسَ بِأَعْوَرَ».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
عَنْ أَنَسٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ أَنْذَرَ أُمَّتَهُ الْأَعْوَرَ الْكَذَّابَ أَلَا وَإِنَّهُ أَعْوَرُ وَإِنَّ رَبَّكُمْ لَيْسَ بِأَعْوَرَ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ «ك ف ر» أَيْ كَافِرٌ يَقْرَؤُهُ كُلُّ مُسْلِمٍ». رَوَاهُمَا الْأَرْبَعَةُ.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Тўртовлари ривоят қилганлар.
Шарҳ: Аллоҳ таоло одамларни синаш учун Дажжолга турли имкониятлар бериб қўяди. Жумладан, Аллоҳ таолонинг изни ила у ўликни тирилтириш, ёмғир ёғдириш, ерни ҳосилдор қилиш ва шунга ўхшаш ишларга имкон топади. Сўнгра ўзидан кетиб, худолик даъвосини қилади. Шунда Аллоҳ таоло унинг ожизлик тарафларини зоҳир қилиб қўйгани иш беради. Унинг бир кўзи йўқлиги, пешонасига «кофир» деб ёзиб қўйилгани, Дажжол бу нарсаларни ўзидан кетказа олмаслиги уни фош қилади.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ اللهِ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُنِي أَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ سَبْطُ الشَّعَرِ يَنْطُفُ أَوْ يُهْرَاقُ رَأْسُهُ مَاءً قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: ابْنُ مَرْيَمَ ثُمَّ ذَهَبْتُ أَلْتَفِتُ فَإِذَا رَجُلٌ جَسِيمٌ أَحْمَرُ جَعْدُ الرَّأْسِ أَعْوَرُ الْعَيْنِ كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ قَالُوا: هَذَا الدَّجَّالُ أَقْرَبُ النَّاسِ بِهِ شَبَهًا ابْنُ قَطَنٍ»، وَابْنُ قَطَنٍ رَجُلٌ مِنْ خُزَاعَةَ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Икки шайх ривоят қилганлар.
Шарҳ: Ибн Қатан – жоҳилият даврида ўлиб кетган одам эди.
وَلِمُسْلِمٍ: «الدَّجَّالُ أَعْوَرُ الْعَيْنِ الْيُسْرَى، جُفَالُ الشَّعَرِ، مَعَهُ جَنَّةٌ وَنَارٌ فَنَارُهُ جَنَّةٌ وَجَنَّتُهُ نَارٌ».
Муслимнинг ривоятида:
«Дажжолнинг чап кўзи йўқ, ўзи серсоч бўлади. Унинг жаннати ва дўзахи бўлади. Унинг дўзахи – жаннатдир, жаннати – дўзахдир», дейилган.
وَلِأَبِي دَاوُدَ: «إِنَّ مَسِيحَ الدَّجَّالَ رَجُلٌ قَصِيرٌ أَفْحَجُ جَعْدٌ أَعْوَرُ مَطْمُوسُ الْعَيْنِ لَيْسَ بِنَاتِئَةٍ وَلَا جَحْرَاءَ فَإِنِ الْتَبَسَ عَلَيْكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ رَبَّكُمْ لَيْسَ بِأَعْوَرَ».
Абу Довуднинг ривоятида:
«Дажжол пакана, маймоқ, жингалаксочдир, унинг бир кўзи йўқ, кўзи теп-текис – бўртиб ҳам чиқмаган, ичкарига ҳам кирмаган. Агар иккиланиб қолсангиз, билингки, Роббингиз ундай эмас», дейилган.
Шарҳ: Мана шу сифатлардан уни таниб олаверинглар, тағин унинг худолик даъво қилаётганига алданиб қолманглар.
عَنِ الْمُغِيرَةِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: مَا سَأَلَ أَحَدٌ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الدَّجَّالِ مَا سَأَلْتُهُ وَإِنَّهُ قَالَ لِي: «مَا يَضُرُّكَ مِنْهُ»، قُلْتُ: لِأَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ مَعَهُ جَبَلَ خُبْزٍ وَنَهَرَ مَاءٍ، قَالَ: «هُوَ أَهْوَنُ عَلَى اللهِ مِنْ ذَلِكَ». رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.
Муғийра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Икки шайх ривоят қилганлар.
Шарҳ: Аллоҳ таоло унга мўъжиза каби нарсаларни жуда ҳам ошириб бериб қўйган эмас.
عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا مَعَ الدَّجَّالِ مِنْهُ، مَعَهُ نَهَرَانِ يَجْرِيَانِ أَحَدُهُمَا رَأْيَ الْعَيْنِ مَاءٌ أَبْيَضُ وَالْآخَرُ رَأْيَ الْعَيْنِ نَارٌ تَأَجَّجُ فَإِمَّا أَدْرَكَنَّ أَحَدٌ فَلْيَأْتِ النَّهَرَ الَّذِي يَرَاهُ نَارًا وَلْيُغْمِّضْ ثُمَّ لِيُطَأْطِئْ رَأْسَهُ فَيَشْرَبَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مَاءٌ بَارِدٌ وَإِنَّ الدَّجَّالَ مَمْسُوحُ الْعَيْنِ عَلَيْهَا ظَفَرَةٌ غَلِيظَةٌ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ يَقْرَأُهُ كُلُّ مُؤْمِنٍ كَاتِبٍ وَغَيْرُ كَاتِبٍ».
Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мен Дажжолда нималар бўлишини унинг ўзидан ҳам яхши биламан. Унинг иккита оқиб турган анҳори бўлади, бири кўзга кўриниб турган оқ сув, бири – кўзга кўриниб турган алангали олов бўлади. Кимдир унга етишса, ўзига олов бўлиб кўринган анҳорга шўнғисин. Сўнгра бошини эгиб, ундан ичсин, чунки ўша совуқ сув бўлади. Дажжолнинг кўзи текис, устини қалин эт қоплаган. Унинг икки кўзи орасига «кофир» деб ёзилган бўлиб, ёзишни билгану билмаган ҳар бир мўмин уни ўқий олади».
Шарҳ: Дажжолнинг чап кўзи қалин эт билан қопланган бўлиб, теп-текис ҳолда бўлади. Шунинг учун у «масийҳ» – текисланган деб ҳам аталади.
وَعَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الدَّجَّالَ يَخْرُجُ وَإِنَّ مَعَهُ مَاءً وَنَارًا فَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ مَاءً فَنَارٌ تُحْرِقُ وَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ نَارًا فَمَاءٌ بَارِدٌ عَذْبٌ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذِي يَرَاهُ نَارًا فَإِنَّهُ مَاءٌ عَذْبٌ طَيِّبٌ». رَوَاهُمَا الثَّلَاثَةُ.
Яна ўша кишидан ривоят қилинади:
Иккисини учовлари ривоят қилганлар.
(Давоми бор)
«Фитналар ва Қиёмат аломатлари» китобидан