23 Январ, 2025, 23 Ражаб, 1446
23 Январ, 2025, 23 Ражаб, 1446
Ота-онанинг муҳим вазифаларидан бири – вояга етган фарзанди ўғил бўлса уйлантириш, қиз бўлса турмушга узатиш. Халқимизда “Тенгини топсанг текин бер”, деган мақол бор. Ҳамма шу мақолга амал қилишни истайди. Аммо ана шу тенгликка ҳар хил ёндошади. Масалан, биров бўлажак қудаларнинг бойликдаги баробарлигини тушунса, бошқа бири йигит ва қизнинг чиройини, яна бири уларнинг бўйи-бўйига мослигини назарда тутади...
Бу борада боболарнинг фикри қандай бўлган?
“Ахлоқи муҳсиний”да ёзилишича: “Уламолардан бирининг соҳибжамол қизи бор эди. Шаҳарнинг ҳамма улуғлари қизнинг кўнглини олиш илинжида эди. Бу уламо қизини кимга берарга ҳайрон эди. Унинг бир ғайридин ҳамсояси бор экан. Уни чақириб, деди: “Эй ҳамсоя, менинг бир қизим бор, кўпчилик унинг кўнглини олиш илинжида, уларнинг қайси бирига розилик беришга ҳайронман. Сен нима маслаҳат берасан?”. Ғайридин деди: “Мен ислом динидан бегона кишиман, нечун бу сўзни мендан сўрайсан?”. Уламо деди: “Сен гарчи ислом динидан бегона бўлсанг-да, ҳар ишда тадбиркор инсонсан. Улуғлар кенгаш тўғрисида муболаға қилиб бундай деганлар: тўғри, донишманд киши билан кенгашиш керак. Ҳадисда ёзилганки: “Ал-мусташору муътаминун” (Шундай киши билан кенгашиш керакки, одам унга ишона олсин). Шундай экан, ҳозир сен қандай маслаҳат берсанг, мен шунга амал қиламан”. Ғайридин деди: “Никоҳдаги кифоят эру хотиннинг баробарлигидир. Кифоят мусулмонлар мазҳабида дин ва миллат билан бўлади, бизнинг одатимизда аслу насаб билан ва замона аҳли наздида мулк ва улуғлик биландир. Энди ўйлаб кўр, агар ўз динингга риоя қилсанг, дин йўлини ихтиёр қил, агар бизнинг расмимизга келсанг, насабга эътибор қил, агар замона аҳли одатига амал қилсанг, молу жоҳ талаб қил!””
Уламога бу жавоб хуш келди ва деди: “Дин ҳаммага баробар. Динни ихтиёр қилдим”. Унинг Муборак исмли ғоят олим ва диндор қули бор эди. У, мен Муборакдек иймонли диндорни билмайман. Демак, қизимни унга никоҳ қилиб берай, деб чақиртириб, қизини унга берди.
Ҳақ (пок ва олий) Муборакка у қиздан бир фарзанд бердики, у ислом аҳлини пешвоси ва диндорларнинг имоми, зоҳидлар ўртасида ягона ва орифлар ўртасида тенги йўқ Абдуллоҳ ибн Муборакдир”.
Буни қарангки, ота-она фарзандларини уйлантириш ёки узатиш билан уларнинг бахтиёр яшаб кетишини, авлодининг давомийлигини таъминлаш баробарида ўғли ва қизининг кўплаб жиддий касалликларга чалиниб қолишининг ҳам олдини олишга сабабчи бўлар экан.
Ёлғизлик ҳалокатли!
АҚШнинг марказий онлайн “Slate” журнали ёлғизлик сабабли пайдо бўладиган таҳликаларга оид бир мақола эълон қилди. Унда ёзилишича, изланишлар натижасида ёлғиз кишиларнинг хасталикларга қарши чидамсиз бўлиши аниқланди. Кейинги тадқиқотлар эса ёлғизликнинг фақат касаллик чақирувчи эмас, ўлимга сабаб бўлишини ҳам кўрсатди.
Тадқиқот натижалари ёлғизликнинг семириб кетиш ва тамаки чекишдан-да хатарли эканини кўрсатди. Аниқроғи, ёлғизлик сабабли ўлим хавфи тамаки чекиш билан баробар экан-у, бироқ семизликдан икки баробар ортиқроқ экан...
Илгарироқ Калифорния институти олимлари рак касаллигининг олдини олиш борасида олиб борган изланишлари натижасида оила ҳаёти онкологик касалликка чалинган беморнинг узоқроқ яшашига ёрдам қилишини аниқлаган эди.
Олимлар ижтимоий яккаланиб қолиш инсоннинг иммунитет тизими фаолиятига жиддий зарар етказиб, унда яллиғланувчи касалликлар кучайишини аниқлади. Ревматизм, қандли диабет ва юрак касалликлари ёлғиз инсонларда тез ривожланади. Шунингдек, тадқиқотлар ёлғизликни интернет воситасида бартараф этиб бўлмаслигини кўрсатмоқда. Мичиган университети олимлари Facebookдан фойдаланувчилар орасида виртуал алоқа кўпайишига қарамай, улар ўзларини бахтли ҳис этмаганини айтган. Ўша одамлар бошқалар билан тўғридан тўғри боғланганда бахтиёр бўлганини маълум қилган.
“Ё” ҳарфига ишорат каби...
Чикаго университети психологи Жон Т.Какиоппо: “Ёлғиз эканингизни ўзингизга ўзингиз эътироф этишингиз манглайингизнинг ўртасига катта қилиб “Ё” ҳарфини ёзиб қўйганга ўхшайди“, дер экан, инсонларнинг бу туйғу билан ўтаётган кунларининг машаққатли эканига эътибор қаратади. Мутахассиснинг фикрича, инсонга атрофида қанча кўп одам жамланишининг унчалик эътибори йўқ. Инсон ёлғизликни ҳис этмаслиги учун жилла қурса бир кишига эҳтиёжи бор. Шуни ҳисобга олиб Европадаги Англия ва Донимарка каби ўлкаларда кекса ёшдаги ёлғиз кишилар учун турли хил профилактика ишлари олиб борилмоқда.
Никоҳ ичкиликбозликдан асрайди
“American Journal of Psychiatry” журналида эълон қилинган мақолада турмуш қурган одамлар ичкиликбозликка ёлғизларга нисбатан камроқ берилиши ёзилган. Бироқ, тадқиқотлардан аён бўлишича, майхўр кимса билан турмуш қуриш ичкиликбознинг янада кўпроқ ичишига ёки унинг турмуш ўртоғининг ҳам ичкиликка ўрганишига сабаб бўлар экан.
– Биз ичкиликбоз билан турмуш қурган кишига унинг қанчалик таъсири бўлишини ўрганишга ҳаракат қилдик, – дея тадқиқот ишининг мақсадини ифода этди муаллифлардан бири, Виржиния ҳамкорлик университети тиббиёт мактаби профессори, психиатр Кеннет Кендлер. – Жавоб шундай чиқди: ҳа, жуда ҳам кучли.
Таҳлиллар кўрсатишича, турмуш қуриш ичкиликбозликка ружу қўйишни эркакларда 59 фоизга, аёлларда эса 73 фоизга камайтиради. Айниқса, вақтида оила қуриш наслида ичкиликбозлик бўлган одамларга жуда ҳам фойдали. Шунингдек, эр ёки аёлнинг тўйдан олдинги вақтларда ичкиликка мойиллиги бўлган эса келажакда иккинчисида ушбу муаммо тезлик билан юксалади. Хусусан, ана шу аҳмақона одатга ичкиликбознинг аёли гирифтор бўлади. Демак, ичкиликбоз билан оила қуриш ёлғиз яшашдан ҳам ёмон экан.
Кеннет Кендлер: “Ҳозир олимлар ичкиликбозликнинг ажралишга мойиллик туғдиришини ўрганишмоқда. Уларнинг тахминича, ажралиш ичкиликбозликка мойилликнинг ошишига сабаб бўлар экан”, дейди.
Оила пароканда бўлса...
Оиланинг бузилиши эркакка ҳам, аёлга ҳам, оиланинг бошқа аъзоларига ҳам қаттиқ руҳий зарба. Шунинг учун ҳам оилавий ажрим барча дин, таълимот ва давлатларда нохуш ҳодиса саналади. Жумладан, Ислом динида ажралишни ифода этувчи “талоқ” сўзи тилга олинганда Аллоҳнинг Арши ларзага келиши таъкидланади. Лекин жами динлар, таълимотлар, давлат қонунлари маъқулламагани ҳолда ажралишни тақиқламайди. Негаки, агар ажралиш тақиқланса, одамлар ўртасида ўз жонига қасд қилишлар кўпайиб кетади.
Маълумотларга кўра, 50-йилларда ажралишлар собиқ Иттифоқ бўйича атиги уч фоизни ташкил қилган. 60-йилларга келиб ўн фоизга чиққан. 80-йилларда 33 фоизга етган, бугунги кунда эса Ўзбекистонда 15 фоизни, Россия федерациясида 45 фоизни ташкил қилмоқда.
Ажралишнинг асосий сабаблари: ёшларнинг турмушига ота-онанинг аралашуви, хиёнат, етишмовчилик, муросага кела олмаслик, жанжал, зарарли одатлар – ичкиликбозлик, гиёҳвандлик; характерларнинг тўғри келмаслиги; тирикчилик муаммолари; туйғуларнинг сусайиши; масъулиятсизлик ва рашк асоратларидир.
Ёшларнинг оила шароитига кўника олмаслигининг сабаблари жуда ҳам кўп.
Эр-хотин ўртасидаги муомалада бир-бирини тушунмасликлари сабабли оилада биргаликда ҳаракат қилиш, бир-бирига ёрдам қилиш, ўзаро ишонч ва яхши-ёмон одатларга сабр қилиш бўлмайди. Келин-куёвнинг ота-оналарининг тутумлари тўғри келмаслиги ҳам келишмовчиликлар келиб чиқишига сабаб бўлади. Яна эндигина турмуш қурган ёшлар оила бошқарувини қўлга олиш учун талашади.
Ёшларнинг тўйгача яхши танишиб олмасликлари ажралишларнинг сабабларидан биридир. Баъзида йигит ва қизнинг интилишлари ва қарашлари бир хил чиқади. Шундай ҳолатда уларнинг бахти кулади. Ёшлар бир-бирига суянади, бир-бирига мослашади. Аммо бунинг учун инсонга сабр, хоҳиш ва уқув керак.
Россия жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази бир тадқиқот ўтказган. Иккита оила. Биринчи ва иккинчи оиладаги эркаклар ва аёллар талантли ёшлар. Икки оиладагилар ҳам бир-бирини севади. Лекин биринчи оила бузилади. Иккинчиси сақланиб қолади. Хўш, биринчи оиланинг бузилишнинг сабаби нимада? Бу оиладаги аёл эрининг сиймосида оила бошини эмас, дўстни кўради. У турмуш ўртоғини ҳаётдаги ўсиб-ўнишлар жараёнида рақиб ўрнида билгани боис уй ишлари ва болаларни – эри ундан илгарилаб кетиш учун ўйлаб топган тузоқ деб ўйлайди. Шу боис эри университетни битириб аспирантурага топширганда ажралишга ариза беради. Иккинчи оила эса бир-бирига қўлдош бўлади. Аёл эри билан пойгалашмайди. Эри доктор бўлган чоқда хотини номзодлик билан кифояланиб қўя қолади. Унинг сабабини сўрашганида оилани сақлаб қолиш учун шундай қилганини айтган. Хотини қўллаб турган эркак номдор олимга айланади. Натижада бундан оила ютиб чиқади. Айниқса, эрига мададкор бўлган аёл.
Ана шу тадқиқот хулосасини ўқир эканман, раҳматли устозимиз, профессор Бегали Қосимовнинг турмуш ўртоғи билан кечган бир суҳбат ёдимга тушди. Матлуба опадаги катта билимни, кучли мантиқни кўрган суҳбатдошлардан бири: “Шунча билимингиз билан нега илм қилмагансиз?” деб сўраганда. Матлуб опа: “Мен ҳар доим оилани биринчи ўринга қўйганман”, деб жавоб берган эди. Опанинг ана шу тушунчаси, сайъ-ҳаракатлари натижасида Бегали ака дунёга танилган олим бўлди, фарзандлари ақлли, тарбияли инсонлар бўлиб вояга етди.
Ажралишларнинг аксари йирик ва бой шаҳарларда юз беради. Бундай мегаполисларда қариндошлар, келин-куёвнинг ота-оналари, қўни-қўшнилар, таниш-билишларнинг оила устидан ўрнатадиган ижтимоий назорати бирмунча заиф бўлади. Ёшлар шошқалоқлик билан никоҳдан ўтади. Баъзи никоҳлар тамагирлик ва қалбакилик асосига тузилади ва кўп ўтмай бузилиб кетади.
Республика хотин-қизлар қўмитаси раиси, Элмира Боситхонова “Оила даврасида” газетасига берган интервьюсида мамлакатимиз бўйича ажрашишлар кўрсаткичи ўртача 15 фоиз атрофида бўлгани ҳолда бу кўрсаткич Тошкент шаҳрида 32 фоизни ташкил этганини айтгани ушбу фикрни тасдиқлайди.
Ажралишнинг яна бир сабаби, ҳаммага таниш бўлган ҳисоб-китоб асосида турмуш қуриш. Бундай оила муҳаббат асосида эмас, келин куёвдан ёки куёв келиндан нимадир кутиш эвазига пайдо бўлади. Бу каби оилаларда тўйдан бир йил, ҳатто бир ой ўтар-ўтмас ўзаро ҳурмат-эҳтиромнинг, ахлоқий тамойилларнинг энг оддийсига ҳам риоя қилмаслик бошланади ва у кун сайин ривожланиб боради. Тамагирлик асосида барпо бўлган оилалар моддий жиҳатдан тўла таъминлангани билан маънавий томондан қашшоқ бўлгани сабабли барбод бўлади.
Туркия статистика қўмитаси ўтказган бир тадқиқотда оила қурган 95 фоиз аёллар эркакларга ўзини бекаму кўст таъминлайдиган ишчи кучи сифатида эътибор қаратар экан, 60 фоиз атрофидаги эркак эса қизларнинг гўзаллигига учаркан. Уларнинг иккисида ҳам инсон маънавиятига, руҳиятига дахлдор назар йўқлигидан турмуши узоққа бормаслигини тахмин этса бўлади.
Модомики, ажралишни бирорта дин ва давлат ёқламас экан, модомики, оиласи бузилган эркак ва аёл ҳамда фарзандлар бундан қаттиқ руҳий зарба олар экан, модомики, ёлғизлик одамнинг ҳалокатига, ичкиликка ружу қўйишига сабабчи бўлар экан, унда турмушни бузмасликнинг чорасини қидириш, оилани энг сўнгги илинж қолгунга қадар ҳимоя қилиш ҳар бир инсоннинг ўзи учун яхши эмасмикан!..
Дамин ЖУМАҚУЛ, журналист
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ўз уйида яқинлари, қўшнилари, ёру-дўстлари ёки шулардан бошқа бирор кишига зиёфат бермайдиган инсон бўлмаса керак. Меҳмондорчилик одоблари муқаддас динимизда энг аҳамиятли ислом одобларидан ҳисобланади. Ва динимиз меҳмондорчиликда ҳар икки тараф учун, яъни меҳмон ва мезбон учун лозим бўладиган одобларни шариатга киритган. Меҳмон ва мезбонга зиёфат ўз самарасини бериши учун, ушбу одобларга риоя қилиш лозим бўлади. Биз аввало, мезбонга таалуқли бўладиган одоб ҳақида сўз юритамиз.
Мезбонга таалуқли бўладиган одоблардан биринчиси – яхши ният қилиш:
Ушбу одоб, зиёфат соҳибининг ўз ёру-дўстларига берган зиёфатида, уларга берган таомида ва чиройли кутиб олишлигида ажр олишни ният қилиш билан бўлади. Шунингдек, меҳмон ҳам мезбоннинг чақириғига лаббай деб, ўз дўстини зиёрат қилишда ажр олишни ният қилади. Натижада, уларнинг ҳар бири ушбу қилган амалларига ажр оладилар.
Иккинчи одоб – меҳмонни чиройли кутиб олиш:
Зиёфат соҳибига ўз меҳмонини табассум, очиқ чеҳралилик, шунингдек, хурсандчилик ва хушхабар иборалари билан кутиб олишлиги лозим бўлади. Бу эса, уларнинг қалбларини хушнуд қиладиган амаллардан ҳисобланади. Зиёфат соҳиби дўстлари ҳузурида, улар ўзларини ўз уйларидагидек ҳис қилишлари учун муносиб жой ҳозирламоқлиги хам лозим бўлади.
Зеро, Абу Зарр (розияллоҳу анҳу)дан қилинган ривоятда: Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Дўстингни юзига табассум қилишинг ҳам, сен учун садақадур”, деб марҳамат қилганлар.
Дарҳақиқат, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг ҳузурларига келган қавмларни чиройли кутиб олардилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдул Қайс қавмига: “Марҳабо! Хафаликсиз ва надоматсиз келган қавм, хуш келибсиз!”, дер эдилар. Термизий ривояти.
Шунингдек, Оиша (розияллоҳу анҳо)дан қилинган ривоятда: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фотима (розияллоҳу анҳо)га “Марҳабо! Хуш келибсиз! қизалоғим” деб марҳамат қилганлар. Бухорий ва Муслим ривояти.
Учинчи одоб – меҳмонни муносиб ўринга ўтқизиш:
Бу эса, хонадон соҳиби ўз меҳмонларини муносиб бир маконга ўтқазишлиги меҳмондорчиликнинг ҳурматидир. Ана шунда, улар мажлисда хотиржам ўтирадилар. Ўша жой мезбоннинг аҳли байтларини очиқ кўрсатиб турадиган макон бўлмаслиги ёки у ер меҳмонга нохуш ҳидлар келадиган ва шунга ўхшаш ноқулайлик келтирадиган жой бўлмаслиги керак. Ва ҳоказо, уларни ифлослик бўлган маконга ёки нолойиқ бир шаклдаги маконга ўтқазмаслик лозим бўлади. бу эса, меҳмондорчиликнинг ҳурмати эмас, албатта.
Тўртинчи одоб – зиёфатнинг мажбуриятларига риоя қилиш ва меҳмонни ҳурмат қилиш:
Хонадон соҳибига меҳмоннинг ҳаққини ўз ўрнига қўйишлиги лозим бўлади. Масалан, ичимлик, егулик ва шунга ўхшаш нарсалар ила бўлади. Ва ана шу нарсаларни кечиктирмаслиги ёки секин ҳаракат қилиб, меҳмонни қайтиб кетишликка ўйлантириб қўймаслиги лозим бўлади. Қуръони карим мана шу нарсаларни бизларга ўргатади. Аллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссалом ҳақларида баён қилиб, Ўзининг сўзида;
“24. (Эй Муҳаммад), сизга Иброҳимнинг иззат-икромли меҳмонлари ҳақидаги хабар келдими? 25. Ўшанда улар (Иброҳимнинг) ҳузурига кириб, «Салом», дейишган эди, у ҳам: «Салом, (Булар) нотаниш қавм-ку?», деди. 26-27. Сўнг у аста оиласи олдига чиқиб, (қовурилган) бир семиз бузоқни келтирди-да, уни уларга яқин қилиб, «(Таомдан) емайсизларми?» деди. ”, деган.
“Зарият сурасининг 24-27-оятлари ”
Бу ерда маълум бўлишича, Иброҳим алайҳиссалом меҳмонларни огоҳлантирмасдан махфийгина бориб, уларга лойиқ таомни тайёрлаб, тезда уни улар ўтирган жойга келтирдилар. Бу эса, меҳмоннинг ҳақларидан ҳисобланади. Меҳмонни ҳурмат қилишлик, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрган вожиб ишлардандир. Динимизда унга иймоннинг аломатларидан деб, эътибор берилади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонини ҳурмат қилсин”, деб марҳамат қилганлар. Бухорий ва Муслим ривояти.
Бешинчи одоб – меҳмони учун ортиқча машаққатни ўз зиммасига олмаслик:
Хонадон соҳибига меҳмонларга тоқатидан ортиғини қилмаслиги ёки меҳмонини ҳурмати учун кўп нарсаларни ўзига юклаб олмаслиги керак. Балки, уларни ҳурмат қилиш билан бирга уларга ўзида бор нарсаларни имконият чегарасида тақдим қилиши лозим бўлади. Чунки, Иброҳим алайҳиссалом ҳам ўз меҳмонларига семиз бузоқни сўйдилар ва пишириб, уларнинг олдиларига қўйдилар. У зот ўзларида бор энг яхши нарсани келтирдилар.
Олтинчи одоб – меҳмоннинг ҳаққини бериш:
Меҳмон бўлиш суннатга кўра бир кеча кундуз, меҳмон кутиш уч кеча кундуз бўлиши жоиз бўлади. Ундан ортиқ бўлиши мажбурий эмас. Аммо, ундан ортиқ бўлиши мезбонга садақа бўлиб ёзилади.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам меҳмонни ҳам, мезбонни ҳам ҳаққини жорий қилиб, Абдуллоҳ ибн Амрга; “Албатта, меҳмондорчилигингни сенинг зиммангда ҳақлари бор” деб, марҳамат қилдилар.
Яъни, меҳмондорчилик ҳақларидан мурод – меҳмонлик ва мезбонликнинг ҳақларидир.
Абдуллоҳ ибн Амрдан қилинган ривоятда; Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонини ҳурмат қилсин. Меҳмон бўлиш бир кеча кундуз, меҳмон кутиш уч кеча кундуз бўлиши жоиз бўлади. Ундан ортиқ (меҳмондорчиликни) бўлиши мажбурий эмас. Балки, ортиқ бўлиши садақа бўлиб ёзилади. То уни чиқариб юбормагунича унинг ҳузурида яшамоқлиги унга ҳалол бўлмайди” дедилар. Бухорий ва Муслим ривояти.
Ибн Ҳажар: “Ибн Баттол шундай деди; “Молик розияллоҳу анҳу меҳмоннинг ҳаққи ҳақида сўралганда, у зот: “Уни бир кеча кундуз икром қилади ва унга туҳфа беради ва уч кун зиёфат қилади.” дедилар.”
Мен: “Биринчи кундан ташқари уч кун ҳисобланадими ёки ундан ҳисобланадими?”, дедим.
Абу Убайд жавобан: “Унга биринчи кунда яхшилик ва илтифотларни қилишлик мажбурий бўлади. Иккинчи ва учинчи кунда олдидаги ҳозир бўлган нарсаларни унга тақдим қилади, холос. Одатдагидан ташқари зиёда қилмайди. Сўнгра унга бир кеча кундуз масофага етадиган нарса беради. У мусофир бир жойдан бошқа жойга боришига етадиган нарса миқдорича бўлиб, “жийза – манзил чегараси” дейилади.” Деди.
Хаттобий шундай деган: “Яъни, агар, меҳмон келиб тушса, унга туҳфа бериш ва ўзида бор имкони етган нарсаларда бир кеча кундуз унга яхшиликни зиёда қилишдир. Кейинги бошқа икки кунда, у меҳмоннинг олдида ҳозир бўлиб турган нарсаларни унга тақдим қилади, холос. Агар учинчи кун ўтса, дарҳақиқат уни ҳаққи тугайди. Кейинги кунларда ҳам, меҳмондорчиликни давом эттирса, унга садақа қилганни савоби бўлади.” деди.” деган.)
Еттинчи одоб – хонадон соҳиби меҳмонларга айнан ўзи хизмат қилиши:
Бу эса, қуръони карим ўша Иброҳим алайҳиссалом қиссасида бизларга ўргатган одобдир. Аллоҳ таоло “Зориёт сурасининг 26-27-оятлари ”да:
"Сўнг у аста оиласи олдига чиқиб, (қовурилган) бир семиз бузоқни келтирди-да, уни уларга яқин қилиб, «(Таомдан) емайсизларми?» деди", деган.
Бу ерда Иброҳим алайҳиссалом айнан ўзлари туриб, меҳмонларига хизмат қилганликлари баён қилинмоқда. Имом Бухорий (раҳматуллоҳи алайҳ) ҳам бу ҳақида ўзларининг саҳиҳ тўпламларида “Меҳмонни ҳурмат қилиш ва унинг хизматини айнан ўзи қилишлик боби” деб, алоҳида боб ажратганлар. Шубҳа йўқки, бу иш меҳмонни ҳурмат қилиш ва унинг хизматини қилишдаги энг яхши амалдир.
Саккизинчи одоб – меҳмонга у меҳмон бўлиб туриш вақтида яхшиликлар қилиш:
Ушбу одоб, меҳмонга ухлаши учун болаларнинг шовқин-суронидан панароқда бўлган тўла-тўкис муносиб бир ўрин тайёрлаб бериш, унга покиза сочиқни тақдим қилиш, унга ёстиқ тутиш, ҳаммомни унга тайёрлаб қўйиш, хушбўйликларни яқин қилиш, ўзига қараб жамолини кўриш учун кўзгуни ва яна шунга ўхшаш нарсаларни тақдим қилиш билан бўлади.
Тўққизинчи одоб – хонадон соҳиби меҳмонни бирга эшиккача кузатиб чиқиши:
Агар, меҳмон кетишликни хоҳласа, хонадон соҳибининг ўзи ҳам ҳовлининг дарвозасигача унга қўшилиб, бирга кузатиб чиқишлиги лозим бўлади. бу эса, меҳмонни улуғлаш ва уни ҳурмат қилишдир. Меҳмон кетишликка изн сўраб турганда, хонадон соҳиби ўз жойидан қимирламай ўтиравермаслиги керак. Балки, уни кузатиб, ортидан ўзи ҳам чиқади.
Абу Убайд имом Аҳмадниинг манзилларига зиёратга борганлари ҳақида: “Мен у зотнинг уйларидан туришликка изн сўраб, ўрнимдан тургандим у зот ҳам мен билан бирга турдилар”.
Шунда мен у зотга: “Эй Абу Абдуллоҳ ундай қилманг” дедим.
У зот: “Шаъбий розияллоҳу анҳу шундай деган: “Зиёрат қилиб келган кишининг зиёратининг энг сўнги ҳаққи, мезбон ҳовлининг дарвозасигача у билан бирга юриб чиқишлиги ва маркабини ушлаб туришлигидир.” Дедилар.” Деб, айтиб берганлар.”
Ўнинчи одоб – меҳмон кетишидан олдин эшикни ёпиб, кириб кетмаслик:
Меҳмонни эшик олдига кузатиб, хонадон соҳиби меҳмон маркабига миниб ёки юриб кетмагунича уйига кириб, эшигини қулфлаб олмайди. Чунки, бу кутиб туришлик меҳмонни улуғлаш, уни ҳурмат қилиш ва унга илтифот кўрсатишдир. Муслмон кишига бу одобларга беэътибор бўлишлик дуруст бўлмайди.
Маҳбуба Абдуҳалилова,
ТИИ 3-курс талабаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа