17 Май, 2025, 19 Зулқаъда, 1446
17 Май, 2025, 19 Зулқаъда, 1446
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ
Эй, имон келтирганлар! Ўзларингизни ва оила аъзоларингизни ёқилғиси одамлар ва тошлар бўлмиш дўзахдан сақлангизки, унда дағал ва қаттиққўл, Аллоҳ буюрган нарсага итоатсизлик қилмайдиган, фақат буюрилган ишни қиладиган фаришталар (хизмат қилурлар). (Таҳрим 6)
Ҳикоя қилинишича, кунлардан бир куни тариқат ва каромат соҳиби Шайх Ҳиравийнинг ҳузурига бир кекса аёл қўлида мактуб билан кириб келди. Мактубда “марҳамат қилиб ўғлимни ҳидоят топиши учун Аллоҳ таолога дуо қилиб берсангиз, чунки у ёмон ишларни қилиб юрибди”, деб ёзилган эди. Шунда Шайх: “ота-онасининг дуоси ислоҳ қилмасдан, шайхнинг дуосига муҳтож бўладиган боланинг ҳолига вой бўлсин. Бундай болага шайхнинг дуоси фақатгина жазони зиёда қилади”, дедилар. Сўнгра эй онахон, сиз бориб бу кеча намоз ўқинг ва ортидан ўғлингизни ҳидоят топишини сўраб, Аллоҳ таолога дуо қилинг, дедилар. Онахон кетди ва шайхнинг айтганларини қилди. Аммо ўғлида бирор ўзгариш кўрмади, у ўша-ўша ичкилигу ёмон ишларини қилишда давом этарди. Онахон яна шайхнинг ёнига қайтди ва ўзгариш бўлмаганини айтиб йиғлаб, шундай деди: “уни жуда яхши кўраман, уни ўйлаб юрагим эзилиб кетмоқда, қилмишлари туфайли қиёмат кунида дўзахга гирифтор бўлишидан қўрқаман, мен унинг фироқига чидай олмайман. Ҳазрат унга дуо ва насиҳат қилинг, унга бу азоблардан халос бўладиган йўлни кўрсатинг, мен ортиқ чидай олмайман”. У ўзини йиғидан тўхтата олмасдан бу гапларини қайта-қайта такрорларди. Шайхнинг унга раҳми келди ва у ҳам йиғлаб маҳзун бўлди. Сўнгра унга: “эй онажон, яна бу кеча ҳам жойнамозни ёзинг, Аллоҳ ҳузурида тоат билан туринг, тазарруъ билан дуо қилинг, мен ҳам шундай қиламан, шояд Аллоҳ унга тавбани насиб қилса”, деди. Онахон уйига кетди ва ибодатда қоим бўлди ва йиғлаб: “Аллоҳим, боламга ҳидоят бергин, Аллоҳим, боламни бадбахт қилмагин”, дея муножот қилди. Шайх ҳам уйида худди шундай дуо қилиб турарди. Бу пайтда онахоннинг ўғли маст, қўлида қадаҳ, ароқхўрлик билан машғул эди. Шу аснода қўлидаги қадаҳдан: агар бу кеча онангни рози қилмасанг, кофир бўлиб ўлгин, деган овозни эшитди. У буни эшитиб қўлидаги қадаҳни улоқтирди ва ҳўнграб йиғлаб юборди. Сўнг ўрнидан туриб йиғлаганча уйига кетди. У ҳали ҳам маст эди. Онахон ўғлини кўриб: вой ўғилгинам, вой кўзимнинг оқу-қораси дея йиғларди. Ўғил онасининг йиғисини эшитиб, ўзини онасининг оёқлари остига ташлади Она йиғлаб боласини қучоғига олди. Шунда бола қалбининг туб-тубидан чиқариб: Ё Аллоҳ, деди-ю ҳушдан кетиб йиқилди. Шу ётишда тонг отганда ҳам ўзига келмади. Онахон тинмай йиғларди, сўнг у ўрнидан туриб яна шайх ёнига келди, унга ўғлининг ҳолатини гапириб берди. Шайх унга: ўғлингизни бир уловга юкланг ва уни Каъбага олиб боринг, шояд, Байтуллоҳнинг баракоти билан ўзига келса, қайтишда эса Лубнон тоғи орқали қайтинг, деди. Сўнгра онахон ўғлини бир уловнинг устига ортиб Каъбага олиб борди. Кейин Лубнан тоғи орқали қайтди. Онахон у ерда қўлларида ичида маййити бор тобутни олиб туришган олти кишини кўрди. Онахон улардан: “бу қандай тобут”, деб сўради. Улар: бу шайхимизнинг тобути, у зот вафот этдилар, биз эса жаноза ўқиб берадиган имомни кутиб ўтирибмиз, уни ўзимизга шайх қилиб оламиз, у шайхимиз ўринларига ўтиради, дейишди. Онахон таажжубланиб: “ким у имом?”, деб сўради. Улар: ўғлингиз, чунки у дуоингиз сабабли валийлар даражасига эришди, дейишди. Шу пайт онахоннинг ўғли ўзига келиб, уловдан тушди ва таҳорат олди. Сўнг жаноза намозини ўқишга киришиб: “Аллоҳу акбар” деган эди, санаб саноғига етиб бўлмайдиган даражадаги кўпчиликнинг “Аллоҳу акбар” деганларини эшитди. Уларнинг овозларини эшитди-ю, бироқ ўзларини кўра олмади. Намоз ўқиб бўлишгач: онажон боринг, энди кўришиш қиёматга қолди, деди. Онахоннинг ўғли ҳам, унинг ёнидаги ҳалиги олти киши ҳам шу ерда қолди. Онахон ақл ҳушидан айрилгандек йиғлаб ҳайрон бўлиб қолди.
Боласи иймонидан ажралиб қолиш хавфини қилган кишининг ҳолати шу даражада бўлса, иймондан Исломдан ажралиб қолиш хавфидаги кишининг ҳолати қай даражада бўлар экан? Эй Аллоҳим, Ўз раҳматинг билан бизларни ўлим чоғида ҳам, ҳаётда ҳам Исломда, иймонда собитқадам қилгин, эй меҳрибонлар меҳрибони.
ЎМИ кутубхонаси
Муҳаммад Саид ибн Рамазон ибн Умар ибн Мурод ал-Бутий 1929 йилда Усмонийлар империяси таркибида бўлган, бугунги кунда Туркия Республикаси ҳудудига кирувчи Жизре (арабча: Жазират ибн ‘Умар, курдча: Cizîrê Botan) вилоятига қарашли Жалка қишлоғида таваллуд топган. Ушбу ҳудуд тарихан бой илмий ва маданий меросга эга бўлиб, кўплаб етук шахслар, айниқса ислом олимлари билан машҳур бўлган. Жизре ҳудуди ўзининг узоқ йиллик илм-фан ва маърифат анъаналари билан ажралиб туради. Тарихий манбаларда бу ерда яшаб ўтган кўплаб олимларнинг исмлари тилга олинади. Жумладан, буюк мусулмон тарихчиси ва "ал-Камил фīът-Тарих" асари муаллифи Ибнул-Асир (1160–1233), машҳур қироат олими Абул-Хойр Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Жазарий, механика ва техника соҳасида кашшоф сифатида танилган, "ал-Жамиʻ байнаал-ʻилм вал-ʻамал ан-нафиʻ фī ṣинаʻат ал-ḥиял" асари муаллифи Абул-‘Изз ибн Исма‘ил ар-Роззаз ал-Жазарий (вафоти 1206-йил) шулар жумласидандир.
Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутий ана шундай юксак мартабали олимлардан биридир. У Ислом оламида асосан фиқҳ, даъватчилик фаолияти, асарлари ва сиёсат билан алоқаси сабабли машҳур бўлган. Унинг илмий мероси, асарлари ва илгари сурган ғоялари кўпинча Ғазолий билан қиёсланади [1].
Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутий 1934-йилда оиласи билан Суриянинг Дамашқ шаҳрига ҳижрат қилган. Улар асосан курдлар истиқомат қиладиган Рукнуддин маҳалласига жойлашадилар. Бутий болалигидан Қуръон таълимини бошлайди ва атиги олти ой ичида Қуръонни тўлиқ хатм қилади. Кейинчалик отаси бош-қошлигида турли мадрасаларда диний илмлар билан шуғулланади. 1953-йилгача Шайх Ҳасан Ҳабанка ал-Майдоний бошчилигидаги "Ат-тавжиҳ ал-исломий" коллежида наҳв, мантиқ, балоғат, усул ва бошқа диний фанларни ўрганади.
1953-йилда Мисрнинг Азҳар университети Шариат факултетига ўқишга кириб, 1956-йилда тамомлайди. 1957-йилда Ҳумус шаҳрида диний маданият ўқитувчиси сифатида фаолият бошлайди. 1960-йилда Дамашқ университетининг Шариат факултетида ёрдамчи лавозимига тайинланади. 1965-йилда Азҳар университетида "Ислом ҳуқуқида "Маслаҳа" мавзусида докторлик диссертатсиясини "Мумтаз" (жуда а‘ло) баҳоси билан ҳимоя қилади. Шундан сўнг у Дамашқ университетида профессор унвонига эришиб, ислом ҳуқуқи, фиқҳ, ақида ва сийрат фанларидан сабоқ беради.
1970-йилда дотсент, 1975-йилда профессор, 1977-йилда эса Шариат факультети декани лавозимига тайинланиб, 1993-йилгача бу лавозимда ишлайди. У араб, курд, турк ва инглиз тилларини яхши билган. Академик фаолияти давомида у китоблари, телевидения, радио ва интернет орқали кенг оммага диний таълим етказган. Унинг Дамашқдаги йирик масжидлардаги ваъзлари кўп сонли кишиларни жамлаган.
Европалик тадқиқотчи Андреас Чристманн таъкидлаганидек, диний амалларга риоя қилмайдиган ҳатто мусулмон бўлмаган кишилар ҳам унинг маърузаларига қизиқиш билдирган [2]. 2005-йилда Дубай Қуръон Хизмат Кенгаши уни "Намунали Ислом Олими" деб эътироф этган. 2012-йилда эса Иордания Қироллик Академияси томонидан тузилган энг нуфузли 500 мусулмон рўйхатида 22-ўринни эгаллаган.
Бутий ақидада Ашъарий калом мактабига эргашган бўлиб, салафийлик оқимига танқидий ёндашуви билан машҳур эди. Фиқҳий йўналишда эса Шофиъий мазҳабига мансуб бўлган.
Бутийнинг илмий фаолиятида биринчи йирик ютуғи сифатида "ад-Давабитуъл-Маслаҳа фиъш-Шари‘атиъл-Исламийя" номли докторлик диссертатсияси бўлиб, бу асар Ислом ҳуқуқидаги "Маслаҳа" масаласини чуқур таҳлил қилгани сабабли тадқиқотчилар томонидан муҳим манба сифатида қадрланади.
Унинг асл шуҳрати эса "Фиқҳус-сийра" асари орқали кенг тарқалган. Ушбу китобда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари асосида шаръий ва фиқҳий хулосалар чиқарилиб, янгича илмий услубда тақдим этилган.
Tahrirchi Bot, [16.05.2025 12:30]
Бутий 70 га яқин китоб ва кўплаб мақолалар муаллифи бўлиб, Ислом уммати муаммоларига бағишланган "Абҳас фиъл-Кимме" номли ўнта рисоладан иборат тўплами ҳам эътибор қозонган. Бу рисолаларда у муаммоларга ечимларнинг ўзини эмас, балки уларнинг асл сабаблари, хусусан, Ғарб қаршисида мусулмонларнинг ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан орқада қолиш омилларини очиб беришга интилган.
У бутун умри давомида исломий фикр, ахлоқ ва маърифатни тарғиб этишда фидокорона хизмат қилган. Афсуски, бу юксак илм ва тақво соҳиби 2013 йил 21 март куни Дамашқдаги Имом масжидида дарс бераётган пайтида шаҳид бўлди. Унинг вафоти нафақат Сурияда, балки бутун Ислом оламида чуқур изтироб билан қабул қилинди. Шу тариқа Рамазон Бутий ўзининг бой илмий мероси ва мардонавор хизматлари билан мусулмон умматининг қалбида чуқур из қолдирди.
Муҳаммаддиёр МЎМИНОВ,
Тошкент Ислом институти 402-гуруҳ талабаси.
[1] Mahsum Aslan. Muhammed Said Ramazan el-Bûtî’nin hayatı, eserleri, ilmî kişiliği ve fıkıhçılığı "Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутийнинг Ҳаёти, Асарлари, Илмий Шахсияти ва Фиқҳчилиғи" номли магистрлик диссертациясидан. Дижла Университети, Социал фанлар институти, Диярбакир, қисқартирма, 2014.– Ж.1. — Б.1.
[2] Andreas Christmann. Islamic scholar and religious leader: A portrait of Shaykh Muhammad Sa’id Ramadan al-Būti “Musulmon Olim va Diniy Yetakchi: Shayx Muhammad Said Ramazon al-Butiy”, tarj. Muammer İskenderoğlu, Усул исломий тадқиқотлар журнали, Сон: 2, Июль-Декабрь, 2004. – 129-154, - Б.130.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа