30 январь – Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримов таваллуд топган кунга бағишланади
Қуръони карим – маънавиятимиз асоси
Мустақиллик туфайли миллатимизга насиб этган улуғ неъматлардан бири динга, жумладан ислом динига ҳамда унинг асосий манбаси Қуръони каримни ўрганишга бўлган муносабатнинг тубдан ўзгариши бўлди.
“Қуръони каримни яхши билган киши бу илоҳий китобда инсонпарварлик, тинчлик, осойишталик ва бошқа динларга муроса билан қараш тарғиб қилинишини жуда яхши билади”, – деб таъкидлаган эди Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримов.
Шунингдек, давлатимизнинг илк асосчиси айтиб ўтганларидек: “Бугунги кунда ислом динига нисбатан бутун дунёда қизиқиш ва интилиш кучайиб, унинг хайрихоҳ тарафдорлари кўпайиб бораётгани ҳеч кимга сир эмас. Бунинг асосий сабаби муқаддас динимизнинг ҳаққонийлиги ва поклиги, инсонпарварлиги ва бағрикенглиги, одамзотни доимо эзгуликка чорлаши, ҳаёт синовларида ўзини оқлаган қадрият ва анъаналарни аждодлардан авлодларга етказишдаги беқиёс ўрни ва аҳамияти билан боғлиқ. Халқимизнинг маънавиятини шакллантиришга, ҳар қайси инсоннинг Аллоҳ марҳамат қилган бу ҳаётда тўғри йўл танлаши, умрнинг мазмунини англаши, авваламбор, руҳий покланиш, яхшилик ва эзгуликка интилиб яшашида унинг таъсирини бошқа ҳеч қандай куч билан қиёслаб бўлмайди. Шу нуқтаи назардан қараганда, муқаддас ислом динимизни пок сақлаш, уни турли хил ғаразли хуруж ва ҳамлалардан, туҳмат ва бўҳтонлардан ҳимоя қилиш, динимизнинг асл моҳиятини униб-ўсиб келаётган ёш авлодларимизга тўғри тушунтириш, ислом маданиятининг эзгу ғояларини кенг тарғиб этиш вазифаси ҳамон долзарб бўлиб қолмоқда”.
Ҳеч шубҳа йўқки, юқорида таъкидланганидек, ўзбек халқининг яхши фазилатларга эга бўлишида ислом дини ва унинг асосий манбаси бўлган Қуръони карим беқиёс аҳамият касб этади.
Мустақилликдан аввал юртимизда диний таълим-тарбия сустлашиб, унинг ўрнига халқимиз онгига даҳрийлик эътиқодини зўрлик билан сингдириш сиёсати йўлга қўйилди. Натижада ўзбек халқи маънавий жиҳатдан заифлашди. Бир неча авлод диний билимлардан бебаҳра қолди. Миллий маънавиятимиз ва қадриятларимиз ўз асосларидан тамомила узилди. Бунинг замирида бир томондан тарихимизни сохталаштириш, иккинчи томондан диний саводсизлик ва буюк алломаларимизнинг улкан илмий меросидан бехабарлик, кейинчалик эса баъзи-бир ёшларнинг турли диний-сиёсий оқимларнинг енгил ўлжасига айланиб қолиш ҳолати юзага келди. Албатта, ўтган асрларда ҳам турли фирқа ва оқимлар томонидан муқаддас ислом динини ўзларининг ғаразли ниятлари тарафига буриб, нотўғри талқин қилиш ҳаракатлари бўлган. Аммо аҳолининг энг зарур диний билимларга эга эканлиги ҳамда уламоларимизнинг мазкур оқимларга ўз вақтида далил-ҳужжатларга таянган ҳолда асосли зарба бериб туришлари халқимизни диндаги бузғунчилар таъсиридан сақлаб қолди. Бу борада буюк алломаларимиз имом Бухорий, Абу Мансур Мотуридий ва бошқа уламоларимизнинг қилган улкан ишлари фикримизнинг яққол далилидир.
“Таассуфки, – деб ёзади ўзининг “Юксак маънавият – енгилмас куч” номли асарида Ислом Каримов, – баъзан Ислом дини ва диний ақидапарастлик тушунчаларини бир-биридан фарқлай олмаслик ёки ғаразли мақсадда уларни тенг қўйиш каби ҳолатлар ҳам кўзга ташланмоқда. Шу билан бирга, Ислом динини ниқоб қилиб, манфур ишларни амалга ошираётган мутаассиб кучлар ҳали онги шаклланиб улгурмаган, тажрибасиз, ғўр ёшларни ўз тузоғига илинтириб, бош-кўзини айлантириб, улардан ўзининг нопок мақсадлари йўлида фойдаланмоқда. Бундай ножўя ҳаракатлар, аввало, муқаддас динимизнинг шаънига доғ бўлишини, охир-оқибатда эса, маънавий ҳаётимизга салбий таъсир кўрсатишини барчамиз чуқур англаб олишимиз ва шундан хулоса чиқаришимиз даркор”.
Мухтасар қилиб айтадиган бўлсак, ҳозирги кунда дунёнинг турли бурчакларида диний экстремистик гуруҳлар пайдо бўлиб, улар ўзларининг ғаразли мақсадларини амалга ошириш, мусулмонларнинг онги ва тушунчасини чалкаштириш мақсадида Қуръони карим оятлари ҳамда Ҳадиси шариф маъноларини ўз фойда ва хоҳишларига буриб, айниқса, Қуръони карим оятларини ўз раъйларича тафсир қилиш билан шуғулланмоқдалар. Бунинг таъсирида Қуръони карим илмидан жиддий хабари бўлмаган баъзи ёшлар орасида ундай ғаламисларнинг бузуқ мақсадларини англамасдан, уларни катта олим деб ҳисоблаб, тўғри йўлдан адашиш ҳоллари юзага келмоқда. Шунинг учун Қуръони карим оятларининг мазмунини изчил ва чуқур ўрганиш, бу илмга улкан ҳисса қўшган мовароуннаҳрлик буюк муфассир олимларимизнинг ўлмас асарлари устида тадқиқотлар олиб бориш айнан Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримов бизга кўрсатиб берган энг тўғри йўл бўлиб қолади. Зеро бундай буюк зотнинг порлоқ хотираси халқимиз қалбида мангу яшайди. Илоҳим жойингиз жаннатда бўлсин!
Аброр АЛИМОВ,
Тошкент шаҳар
“Қатортол” жоме масжиди имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Har bir inson o’zining atrofidagi zamon va muhitning ta’siri ostida ulg’ayadi. Abu Abdulloh yashagan davr hamda muhit olimning hayotiga va ilmiy faoliyatiga katta ta’sir ko’rsatdi. Olim tug’ilgan Jurjon shahri tarixda iqtisodiy markazlardan biri bo’lib, shahar o’rtasidan yuk tashuvchi kemalar harakatlanadigan keng daryo o’tgan. Geografik qulay vodiyda joyda joylashgan Jurjon shahri tarixiy ipak yo’li savdosining quruqlik va daryo transporti uchun muhim o’tish nuqtasi hisoblangan.
Imomning to’liq ismi Imom, hofiz, faqih Abu Abdulloh Husayn ibn Hasan ibn Muhammad ibn Halimiy, Jurjoniy Shofeiy bo’lib, hijriy 338-390-yilda (milodiy 949-950) Kaspiy[1] dengizining janubi-sharqida joylashgan Jurjon shahrida tug’ilgan. Ba’zi manbalarda Buxoroda tug’ilgan deyiladi. Katta bobosiga nisbatan Halimiy, tug’ilgan joyiga nisbatan Jurjoniy deb ataladi. Buxoroda o’sib, mashhur bo’lgani uchun Buxoriy nisbati ham beriladi. Uning otasi mashhur faqih, muhaddis Abu Muhammad ibn Halim ibn Ibrohim ibn Maymun Halimiy, Marvaziy bo’lgan.
Abu Abdulloh bolaligini Jurjonda o’tkazdi. Ammo u bu yerda biroz vaqt turgandan keyin Buxoroga yo’l oladi va u yerda ta’limni davom ettiradi. Yosh olim bu yerda, Asha’riy va Shofeiy ulamolarining suhbatida bo’lib, ulardan tahsil olgan. Halimiy tug’ilgan uy ilm-fan, adabiyot va fiqhning markazi sifatida tanilgan. Faqat otasi emas, balki ukasi Abul-Fazl Hasan ibn Hasan ibn Muhammad ibn Halimiy ham ilm bilan band edi. Otasi bir paytlar Sulton Sanjar saroyida fatvo berish (muftiylik) vazifasini bajargan. Oxirgi paytlarda otasi uyini Qur’on va xayr ahillarining yig’ilish maskani qilgan.
Yoshlik chog’ida Halimiyning otasi uni zamonasining yirik ilm-fan markazlaridan biri bo’lgan Buxoroga olib keladi. O’sha paytda, Buxoro shahri insonlarni o’ziga rom etadigan go’zal tabiati va manzarasi bilan ajralib turardi. Bundan tashqari ko’plab olimlar va adabiyot ahillari, faylasuf va kalomchilar, muhaddis va faqihlarni o’zida jamlagandi. Savdo-sotiq rivojlangan, davlat amirlari olimlar bilan uchrashadigan ilm o’chog’i edi. Shahar masjidlarida mutafakkir olimlar uzoq davom etadigan ilmiy bahs va munozaralar qilishar, ba’zida buunday bahs va munozaralarga ko’chalarda ham duch kelish mumkin edi. Halimiy ham shunday ilmiy muhitda o’sdi.
Movarounnahr mintaqasining katta olimlaridan dars olgan Halimiy, Ash’ariyya muhim olimlaridan Abu Bakr al-Qaffol Shoshiy va Abu Bakr al-Uvdaniy darslariga qatnashib kalom va fiqh ilmlarini o’rgangan. Halimiy hadis ilmiga oid dars olgan yana bir ustozi Sayrafiy bo’lgan. U zot Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad ibn Hanbal va Abu Ahmad Bakr ibn Muhammad as-Sayrafiydan hadis eshitib, ularni rivoyat qilgan.
Mashhur muhaddis Hakim an-Naysaburiy va Abu Zakariya Abdurrahim ibn Muhammad al-Buxoriy u zotdan hadis rivoyat qilganlar.
Halimiy tahsilni tugatgach, dastlab Buxoroda, so’ng boshqa joylarda qozilik qildi. Hukmdorlar va viloyat rahbarlarining oldidagi olimning nufuzi baland bo’lgan, shu sababli, vaqti-vaqti bilan elchilik vazifasini unga topshirishgan. Samoniylar hukmdori Nasr ibn Nasr tomonidan Nishopurga (385/995) va Xuroson hukmdorining iltimosi bilan Jurjon amirligiga elchi qilib (389/999) yuborilgan.
Halimiyning hayotini va ilmiy merosini o‘rganilgan manbalarda uning ko‘plab asarlari mavjudligi qayd etilgan bo‘lsa-da, bizgacha yetib kelgan, ma’lum bo‘lgan yagona asari – “al-Minhaj fi shu’abil iymon” hisoblanadi. Bu yirik asar aqoid (e’tiqod), fiqh (islom huquqi) va axloq masalalarini o‘z ichiga oladi va Hilmi Muhammad Fuda tomonidan tahqiq qilinib, uch jildda nashr etilgan (Bayrut, 1399/1979). Ibn Imod “Shajaratu az-Zahab"da, Hoji Xalifa “Kashfuz-zunun”da “Ayatus-sa’a va Ahvalul-qiyama” asari Halimiyga nisbat berganlar, lekin Halimiyning hayotini tadqiq qilgan Metin Yurdagur esa, bu asarlarni “al-Minhaj”ning bo’limlarni ifoda qiluvchi tushunchalar deb aytgan.
Halimiy hijriy 403-yil Robi’ul-avval (1012-yil oktyabr) yoki Jumadil-avval (1012-yil dekabr) oyida Buxoroda vafot etgan.
TII 4-kurs talabasi Luqmonjonov Absulbosit
[1] Jurjon dengizi ham deyiladi.