10 Июн, 2025, 14 Зулҳижжа, 1446
10 Июн, 2025, 14 Зулҳижжа, 1446
Имом Термизий Сунан Термизий номи билан машҳур бўлган жоме китоби мусаннифи, ҳадис ҳофизи Термиз шаҳрида туғилган. Сўнгра ҳадислар тўплаш мақсадида Миср диёридан ташқари Ҳуросон, Ироқ, Шом ва Ҳижоз ўлкаларга илмий сафар қилган. Кўп муҳаддислардан ҳадис ривоят қилган. Бухорода ҳадис илми борасида юксак натижаларга эришган. Кўплаб сафарлар ва китоблар тасниф қилган. Ҳижрий 279 йил ражаб ойининг 13 санасида Термиз шаҳрида вафот этганлар.
-“Сунани Термизий”: Бу асар “Сунани Термизий” ёки “Ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” деб номланиб, Имом Термизийнинг энг машҳур шоҳ асаридир. Мазкур китоб ҳадис китоблари орасида ҳам муҳим ўрин эгаллайди, олти саҳиҳ китобнинг ҳамда тўрт сунаннинг бири ҳисобланади. Китоб ўзида 3956 та ҳадисларни мужассам этган. Ҳадислар боблар, фиқҳ, ҳадиснинг иллатларига кўра тартибланган. Бундан ташқари китобда ҳадиснинг саҳиҳ – сақим (касал)лари баёни, уларнинг ўртасидаги мартабалар, исмлар ва кунялар жарҳ ва таъдил қоидаларга биноан баён қилинган, уларнинг қайсилари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борган ёки бормаганлиги келтирилган.
-“Аш-шамоил ан-набавийя”: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сийратлари ҳақида ёзилган китоб бўлиб унда Темизий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари, хулқлари, одоблари ва амаллари ҳақида баён қилиб берганлар. Бу китобни 55 бобга тақсимлаб, унда 397 та ҳадис келтирган.
-“Илал ат-Термизий ал- Кубро”: Бу китоб Термизий ўзининг иснодлари билан келтирган бир қанча ҳадислардан иборат. Ҳар бир ҳадисдан кейин унинг ҳукми борасида ё ўзининг ёки шайхларининг берган ҳукмларини баён қилган. Мазкур китобдаги ҳадисларга айтилган ҳукмларнинг энг кўп қисми Имом Бухорий ҳукмларига тўғри келади.
-“Ал-илал ас-соғийр”: Мазкур китоб Сунани Термизийга боғлиқ қилиб ёзилган. Имом Термизий бу китобда иллатли ҳадисларни фиқҳий боблар тартибига кўра келтириб ўтган ва ҳар бир ҳадиснинг иллатини баён қилган.
-“Тасмия асҳабур Росулиллаҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам”.
Имом Термизийнинг яна бир қанча бошқа китоблари бўлиб улардан ҳозиргача топилмаганлари қуйидагилар:
Имом Термизий айтадилар: “Имом Бухорий менга шундай дедилар: “Менинг сен туфайли кўрган манфаатларим, сени мен орқали кўрган фойдаларингдан кўра кўпроқдир.”
Имом Самъоний айтади: “Термизий-замонасининг ҳақиқий имоми эди”.
Абу Саъд Идрисий :”Ҳадис илмида унга эргашиладиган имомлардан биридир. Жомеъ, тарих ва ҳадис борасида ёзган ктиоблари энг ишончли олимлар ёзган китоблар сирасига киради. Зеҳни ўткирлик борасида бу зот зарбул масал қилинади”-деган.
Имом Ҳоким айтади: “Умар ибн Илакнинг шундай деганини эшитдим: “Имом Бухорий вафот этгач Хуросонда илм, ҳифз, тақво ва зуҳд борасида Абу Исога тенг келадиган киши қолмади. Жуда кўп йиғлаганлари сабабли кўзлари кўрмай қолди ва бир неча йил кўзлари ожиз холда яшадилар”.
Абу Яъло Халилий: “Абу Исо сиқа, муттафақун алайҳ ва омонат ва илмда машҳур эди”-деган.
Ибн Асир айтади: “Термизий жуда ҳам гўзал китоблар тасниф қилган ҳадис илмида ҳофиз бўлганлар. Энг машҳур китоблари “Жоме ул- Кабирдир” .
Ибн Имад Ханбалий шундай дейди: “Замондошларига ўрнак, ҳифз ва мукаммалликда намуна эдилар.”
Имом Миззий айтади: “У “Жомеъ” ва бошқа бир қанча китоблар соҳиби бўлиб, машҳур ҳофиз имомлардан бири эдилар”.
Ибн Ҳиббон: “Имом Термизий ҳадис тўплаб ёзиб, ҳифз қилган кишилардан. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларини ҳимоя қилиб, жомеъ ёзган олти имомнинг биридир. Мазкур имомларини китоблари суннат оламида ҳадис борасида суяниладиган китоблардир”.
Ибн Халикон: “Ҳадис илмида унга эргашиладиган имомлардан биридир. Жомеъ, тарих, ҳадис борасида ёзган ктиоблари энг ишончли олимлар ёзган китоблар сирасига киради. Зеҳни ўткирлик борасида бу зот зарбул масал қилинади. Имом Бухорийнинг шогирди ва сафдоши ҳисобланади”.
Исмоил Ҳаравий: “Имом Термизийнинг “Жомеъ”си Бухорий ва Муслимнинг “Жомеъ”ларига қараганда фойдалироқдир. Чунки икки буюк имомнинг жомеъсидан фақат кучли олимларгина манфаат олишга қодир. Ҳолбуки, Термизийнинг “Жомеъ”сини ҳамма ундан манфаат олиши мумкин бўлган китобдир”-деган.
Ибн Касир: “Имом Термизий замонасининг машҳур муҳаддисларидан бири бўлиб кўплаб асарлар тасниф қилганлар. Уларнинг энг машҳурлари “Жомеъ” (Сунан ат –Термизий), “Шамоилу Мухамммадия”, “Асмаус-соҳабати” ва бошқалардир. “Жомеъ” китоби уламолар энг кўп мурожаат қиладиган китоблардандир”.
Мулла Али ал-Қорий: “Темизий ҳадис илмида ҳужжат, сиқа, ҳофиз ва тақво соҳибидир”-деган.
Термизий айтадилар: Мен “Жомеъ” китобимга фақат уламолар унга амал қилган ҳадисларни киритдим. Сўнгра уни Ҳижоз, Ироқ ва Хуросон уламоларига кўрсатдим. Улар рози бўлишди. Мансур ибн Абдуллоҳ Холидий бу китоб ҳақида бундай деган: “Кимнинг уйида мана шу китоб бўлса, гўёки ўша уйда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапираётгандек бўладилар”.
Жалолиддин Ҳамроқулов
ТИИ “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,
“Новза”жоме масжиди имом хатиби
Юртимизда ҳайит байрамлари қадимдан ўзгача шукуҳ, халқимизга хос меҳр-мурувват, бағрикенглик ва саховат ифодаси бўлиб келган. Айниқса, сўнгги йилларда Янги Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Рамазон ва Қурбон ҳайитини кенг миқёсда нишонланиши ва дам олиш куни деб эълон қилиниши муқаддас динимизга бўлган чуқур ҳурмат ва эътиборнинг натижасидир.
Қурбон ҳайити – мусулмонларнинг энг мўътабар байрамларидан бири ҳисобланиб, Зулҳижжа ойининг ўнинчи куни нишонланади. Бу муборак кунларда Аллоҳ таолонинг кўплаб хайру баракаси ер юзидаги бандалари узра ёғилади. Қурбон ҳайити ҳаж ибодатлари тамом бўлганлиги муносабати билан ҳамда Аллоҳ йўлида қурбонлик қилиш палласи бўлган айёмдир. Қурбон ҳайити намози ўқилгач, имкони бор инсонлар қурбонлик қилишлари вожиб амаллардандир.
Қуръони Каримнинг “Кавсар” сурасида: “Бас, Роббингиз учун намоз ўқинг ва (туя) сўйиб, қурбонлик қилинг”- дейилади. (Кавсар сураси, 2-оят).
Қурбонлик ҳақида Баро ибн Озиб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخاري).
яъни: “Дарҳақиқат, бугунги кунда ишимизни аввал ийдул азҳо (қурбон ҳайити) намозини ўқиш, сўнгра (уйларимизга) қайтиб, қурбонлик билан бошлашимиз керак. Кимки, шуларни бажарса, у суннатимизга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким, ҳайит намозидан олдин сўйса, у қурбонлик эмас, балки ўз аҳли учун тақдим қилган гўштдир” (Имом Бухорий ривояти).
Айтиш жоизки, ҳанафий мазҳаби бўйича қурбонлик қилиш – вожибдир. Қурбонлик қилиш ҳур, балоғат ёшига етган, оқил, муқим, яъни сафарда бўлмаган ва гарчи бир йил айланмаган закот нисобига эга бўлган мусулмон шахсга вожиб бўлади. Қурбонликни Зулҳижжа ойининг ўн, ўн бир ва ўн иккинчи куннинг (яъни, ҳайитнинг биринчи, иккинчи ва учинчи куннинг) Шом намози вақти киргунигача амалга оширилади.
Шунингдек, Қурбон ҳайити куни мусулмонлар бир-бирларини қутлаб, сўйилган қурбонликларини ўзаро баҳам кўрадилар, бу эса албатта, меҳр-мурувват ва саховат ҳисларини яна-да орттиради.
Қуръони каримда бу ҳақда: “Яхши кўрган нарсаларингиздан эҳсон қилиб бермагунингизгача, сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар. Ҳар қандай нарсани инфоқ қилсангиз, албатта Аллоҳ уни билур”, дейилган (Оли Имрон сураси, 92-оят).
Инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли ва саховатли бўлишлари ҳақида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “То мўмин бўлмагунингизгача жаннатга киролмайсизлар, то бир-бирларингизга меҳр-мурувватли бўлмагунингизгача комил мўмин бўла олмайсизлар”. (Имом Муслим ривояти)
Мазкур оят ва ҳадислар барчамизни ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиради. Аввало меҳрибон ота-оналаримиз ҳамда ёши улуғ яқинларимизни Ҳайит айёми билан табриклаб дуоларини олиб, сўнгра фарзандларимизни ҳам кўнгилларини шод қилишимиз фазилатлидир.
Қурбон ҳайити кунларида биз эътибор берадиган яна бир жиҳат – меҳрга ташна инсонларга байрам шодлигини ва яхши кайфият улашишдир. Бу борада юртимизда кенг кўламли ишлар амалга оширилади, байрам арафасида кам таъминланган ва кўмакка муҳтож оилалар ҳолидан хабар олинади.
Минг афсуслар бўлсинки, “гуруч курмаксиз бўлмаганидек” ҳайит кунлари бир қатор бидъатлар кўзга кўринади, хусусан, яқинлари вафот этган хондонларда дастурхон тузалиб “янги ҳайит” маросимини ўтказиш, никоҳ тўйлари бўлиб ўтган хонадонларда “ҳайит йўқлови” каби исрофгарлик амалларини ҳалигача давом эттираётган айрим инсонлар топилади. Уларга ҳайит кунларини қандай ўтказиш борасида тушунтиришлар олиб бориш бизнинг зиммамиздаги вазифалардан биридир.
Қурбон ҳайити - улуғ байрамдир. Бу кунларда яна ҳам меҳрибон ва мурувватли бўлиб, етимлар бошини силаб, ёши улуғлар, касалманду муҳтожлардан хабар олинади, уларнинг кўнгилларига ҳам байрам шукуҳини олиб кирамиз. Бу кунда гина-кудратларни унутиб, кечиримли бўлишимиз мақсадга мувофиқдир.
Бу йил ҳам Қурбон ҳайити байрами муносабати билан мамлакатимизнинг барча ҳудудларида алоҳида тайёргарлик ишлари амалга оширилди. Масжидлар, диний марказ ва хонадонларда махсус тадбирлар ўтказилди. Ҳар йили бўлгани каби, бу йил ҳам юртимизда катта шодлик ва фараҳ билан кутиб олинадиган ушбу кун, халқимизнинг бирлиги, меҳр-оқибати ва бағрикенглигининг яна бир бор ёрқин ифодаси бўлди.
Аллоҳ таолодан сўраймизки, Қурбон ҳайити юртимизда тинчлик ва фаровонликда хайру баракали ўтсин!
Абдуқаҳҳор домла Юнусов,
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 