23 Октябр, 2025, 1 Жумадул аввал, 1447
23 Октябр, 2025, 1 Жумадул аввал, 1447
Азиз ва қадрли ватандошлар!
Аввало, сизларни, бутун Ўзбекистон халқини Халқлар дўстлиги куни билан чин қалбимдан самимий табриклайман.
Биз Янги Ўзбекистонни барпо этиш мақсадида бошлаган ислоҳотларимиз жараёнида жамиятимизда миллатлараро тотувлик ва бағрикенглик муҳитини янада мустаҳкамлашни энг устувор вазифаларимиздан бири этиб белгиладик.
Дунёда Халқаро дўстлик куни деб қабул қилинган 30 июль санасини мамлакатимизда Халқлар дўстлиги куни деб эълон қилганимиз ва ўзига хос байрам сифатида кенг нишонлашни анъанага айлантирганимиз ҳам шундан далолат беради.
Дунё миқёсида бағрикенг юрт сифатида эътироф этиладиган жонажон Ватанимизда бугунги кунда 130 дан ортиқ миллат ва элат ҳамда 16 та диний конфессия вакиллари тинч-тотув, аҳил-иноқ, ҳамжиҳат бўлиб яшамоқда. 157 та миллий маданий марказ ва 38 та дўстлик жамияти фаолият кўрсатмоқда.
Мамлакатимиздаги таълим муассасаларида ўқув-тарбия жараёнлари ўзбек, қорақалпоқ, рус, тожик, қозоқ, қирғиз ва туркман тилларида олиб борилмоқда, қардош тилли мактабларда ўқиётган фарзандларимиз давлат ҳисобидан дарслик ва бадиий адабиётлар билан таъминланмоқда.
Қорақалпоғистон Республикаси ҳамда вилоятларда ташкил этилган “Дўстлик уйлари” фаолияти ҳар тарафлама қўллаб-қувватланмоқда. Хусусан, Олий Мажлис ҳузуридаги жамоат фонди томонидан ушбу мақсадлар учун зарур маблағлар йўналтирилмоқда, турли субсидия ва грантлар ажратилмоқда.
Миллий маданий марказларнинг моддий-техник базасини яхшилаш мақсадида улар давлат томонидан замонавий техник ускуналар, мусиқий асбоблар, мебель жиҳозлари, миллий либослар билан таъминланди.
Миллий маданий марказлар фаолияти учун энг кўркам бинолар ажратиб берилди. Бу масканларда мунтазам равишда умуммиллий байрамлар, фестиваллар, концерт ва учрашувлар, таниқли маданият арбобларининг чиқишлари, семинар ва конференциялар ўтказилмоқда.
“Ўзбекистон – умумий уйимиз” деган эзгу ғоя барча миллий маданий марказларнинг шиорига айлангани диққатга сазовор. Бу жамиятимизда ҳукм сураётган миллатлараро тотувлик ва бағрикенглик муҳити, тинчлик ва осойишталикнинг амалий ифодасидир.
Ўтган йиллар мобайнида юртимизда Халқлар дўстлиги фестиваллари доирасида ўтказилган давра суҳбатлари, ижодий мулоқотлар, турли миллат вакилларининг китоб кўргазмалари, фотокўргазмалар, халқаро конференция ва бошқа маданий-маърифий тадбирлар миллатлар ва элатлар ўртасидаги дўстлик алоқаларининг мустаҳкамланишида яна бир муҳим босқич бўлди.
Чет элларда истиқомат қилаётган ватандошларимиз билан алоқалар мустаҳкамланиб бормоқда.
“2022-2026 йилларда Янги Ўзбекистонни ривожлантириш стратегияси тўғрисида”ги фармонда миллий маданий марказларни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини янада такомиллаштириш белгилангани ҳам мазкур йўналишдаги ишларимизнинг бардавом эканини кўрсатади.
“Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да турли миллат ёшлари учун қўшимча қулай шароитлар яратиш, уларнинг фуқаролик бурчини ҳис этиши ва англаши, ватанпарварлик ҳиссини кучайтириш, бағрикенгликка асосланган миллатлараро мулоқот маданиятини ошириш каби хайрли ишлар олиб борилмоқда.
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, сўнгги етти йилда Ўзбекистоннинг ички ва ташқи сиёсатида улкан ўзгаришлар рўй бермоқда. Буни жаҳон ҳамжамияти, халқаро экспертлар, таниқли давлат ва сиёсат арбоблари ҳам эътироф этмоқда.
Марказий Осиё минтақасидаги қўшни давлатлар билан дўстона алоқалар қайта тиклангани, азалий ришталар янгича мазмунда давом эттирилаётгани халқимизнинг хоҳиш ва истаклари, орзу-интилишларини яққол ифода этмоқда.
Муҳтарам дўстлар!
Ҳеч кимга сир эмас, бугун дунёда беқарор вазият ҳукм сурмоқда. Халқаро майдонда давлатларнинг бир-бирига ўзаро ишончи сусайиб бормоқда. Бундай мураккаб шароитда ҳаётнинг ўзи биздан мамлакатимизда ҳукм сураётган ўзаро ҳурмат, меҳр-оқибат, тотувлик ва бирдамлик муҳитини янада мустаҳкамлаш, ёшларни бузғунчи ёт ғоя ва оқимлар, ташқи таъсирлардан асрашга қаратилган ишларимизни янги босқичга кўтаришни талаб этмоқда.
Кўпмиллатли ва кўпмаданиятли жамиятни оқилона бошқариш соҳасида Ўзбекистон муҳим тажриба тўплади. Бизнинг бу борадаги фаолиятимиз дунё миқёсида катта қизиқиш уйғотмоқда.
Биз бундан буён ҳам нодавлат ташкилотларнинг ролини кучайтириш, уларнинг ҳуқуқларини кафолатлаш орқали фуқаролик жамияти институтларини ривожлантиришга, миллати, тили, дини ва ижтимоий келиб чиқишидан қатъи назар, ҳар бир фуқаронинг виждон эркинлигини таъминлашга алоҳида эътибор қаратамиз. Мамлакатимизда миллатлар ва конфессиялар ўртасидаги тотувлик ва ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш сиёсатини изчил давом эттирамиз.
Бу олижаноб мақсад йўлида юртимиз бўйлаб бир ҳафта давомида ўтказиладиган Дўстлик фестиваллари халқимизни янада бирлаштиради, минтақамиздаги тинчлик ва осойишталик, миллатлараро ҳамжиҳатлик ва диний бағрикенглик муҳитини янада мустаҳкамлашга хизмат қилади, деб ишонаман.
Азиз юртдошлар!
Фурсатдан фойдаланиб, сизларни, бутун халқимизни Халқлар дўстлиги куни билан яна бир бор чин кўнгилдан муборакбод этаман.
Жонажон Ватанимизда доимо тинчлик-осойишталик ва фаровонлик ҳукм сурсин, кўпмиллатли Ўзбекистон халқига ҳамиша бахту саодат ёр бўлсин!
Шавкат Мирзиёев,
Ўзбекистон Республикаси Президенти
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ўтган мавзуларда ҳадисларни сақлаш учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари томонидан йўлга қўйилган турли услубларни ўрганиб чиқдик. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, ҳадисларни ёзиб олиш уларни сақлашнинг ягона усули бўлмаса-да, аммо бу жараён ҳеч қачон эътибордан четда қолмаган.
Ҳадисларни тўплаш борасида саҳобаларнинг уринишларига назар солсак, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг тўрт улуғ халифалари вақтларида минглаб ҳадисларнинг ёзилганини кўришимиз мумкин.
Навбатдаги мавзуларда айнан шу эрта даврда энг машҳур бўлган ҳадис тўпламларининг тавсифи ҳақида қисқача тўхталиб ўтамиз. Бу маълумотлар ҳеч бўлмаганда ҳадислар дастлабки уч аср мобайнида тўпланмаган деган нотўғри тасаввурни рад этади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг буйруқларига биноан ёзилган ҳадислар
Аввало шу ҳақиқатни англаб олишим керакки, кўпгина ҳадислар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари томонидан ёздирилган ва ёзилган ҳолатда сақланилишига буюрилган. Уни қуйидагилар орқали билиш мумкин:
Садақа (закот) китоби
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам закот борасидаги шаръий ҳукмларни ўзида жамлаган, закот чиқарилиши керак бўлган турли мол-мулклар билан боғлиқ бўлган закот нисоби ва унинг закот чиқариш миқдорларини белгилаб берган мукаммал ҳужжатлар ёздирдилар. Бу ҳужжат “Китобу-с-садақа” (Садақа китоби) дея номланган.
Бу ҳақда Абдуллоҳ ибн Умар бундай дейди: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Садақа (закот) китобини ёздирдилар ва уни вафот этадиган вақтларида волийларга юбордилар. У Зот буларни қиличига осиб қўйган эди. У зотнинг вафотларидан зўнг Абу Бакр ҳам вафотларига қадар бунга амал қилди. Сўнгра Умар ҳам ўлимига қадар бунга кўра иш тутди. Бу китобда қуйидагилар қайт этилган эди: Беш туядан бир эчки олинади…. ”
Бу ҳужжатнинг матни “Сунан Абу Довуд” китобида келтирилган. Машҳур муҳадддис Имом Зуҳрий бу ҳужжатни ўқувчиларига ўргатар эди. У бундай ёзади: “Бу закот аҳкомлари ҳақидаги Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам томонидан ёздирилган ҳужжат матни бўлиб, Ҳазрат Умарнинг фарзандларидан топилган асл қўлёзмадир. Бу матнни менга Ҳазрат Умарнинг набираси Салим таълим берди ва мен уни ўргандим. Умар ибн Абдулазиз бу матннинг бир нусхасини Ҳазрат Умарнинг набиралари Салим ва Абдуллоҳдан олган эди. Худди шу матннинг бир нусхасидан менда ҳам бор”.
Амр ибн Ҳазм розияллоҳу анҳунинг нусхаси. Ҳижрий 10 йили Нажрон мусулмонлар томонидан фатҳ қилингандан сўнг, Амр ибн Ҳазм Яман вилоятининг волийси этиб тайинланди. Шу вақтда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Убай ибн Каъбга муфассал бир мактуб ёздириб, уни Амр ибн Ҳазмга бердилар. Бу мактуб баъзи бир умумий тавсиялар билан бирга таҳорат, намоз, закот, ушр, ҳаж, умра, жиҳод, ўлжалар, солиқлар, ҳун (қон) ҳаққи, бошқарув, таълим-тарбия каби мавзулардаги шаръий ҳукмларни ўз ичига олган эди.
Амр ибн Ҳазм Яман волийси сифатидаги ўз вазифаларини ушбу мактуб асосида бажарди. Унинг вафотидан сўнг ушбу ҳужжат унинг набираси Абу Бакрда қолди. Имом Зуҳрий ундан ўрганиб, бир нусха кўчириб олди, талабаларига ундан таълим берди.
Бошқа ҳукмдорларга ёзма кўрсатмалар
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларини турли вилоятларга волий ёки қози қилиб тайинлаганларида, уларга ўз вазифаларини адо этишда бажарилиши керак бўлган кўрсатмалари акс этган ҳужжатларни ёздириб берардилар.
Абу Ҳурайра ва Аъла ибн Ҳазрамийни Ҳажар зардуштийларига элчи этиб тайинлаганларида, уларга закот ва ушр ҳақидаги шаръий ҳукмларни ўз ичига олган кўрсатмалар ёздириб берганлар.
Худди шунингдек, Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу (ваф.18/639) ва Молик ибн Мурараҳларни Яманга юбораётганларида уларга ҳам шаръий ҳукмларни ўз ичига олган ҳужжат ёздириб берганлар.
Қабила вакилларига ёзма кўрсатма
Мадинадан олис масофаларда жойлашган ўлкаларда яшовчи машҳур араб қабилалари Ислом дини қабул қилгандан сўнг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ўз вакилларини юборишар эди. Бу вакиллар Мадинада бир муддат қолиб, Ислом таълимотларини, Қуръон тиловатини ўрганишар ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларини тинглашарди. Қавмларига қайтаётган вақтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўзлари ва қабилалари учун баъзи таълимотларни ёзиб беришларини илтимос қилишарди. Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васаллам уларга энг муҳим бўлган шаръий ҳукумларни ёздириб берар эдилар.
1. Воил ибн Ҳужр Ямандан келган ва ўз қавмига қайтишдан олдин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан:
اكتب لي إلى قومي كتابا
“Менга қавмим учун бир мактуб ёзиб беринг”, деб илтимос қилди. Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Муовия розияллоҳу анҳуга уч дона ҳужжат ёздирдилар. Уларнинг биттаси Воил ибн Ҳужрнинг шахсий муаммоларига бағишланган эди, қолган иккитаси эса намоз, закот, ҳаром қилинган ичимликлар ичиш, судхўрлик ва бошқа айрим масалалар билан боғлиқ умумий қоидаларни қамраб олганди.
2. Абдулқайс қабиласидан бўлган Мункиз ибн Ҳайян Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келиб Исломни қабул қилди. Қабиласига қайтаётганида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам унга бир ҳужжат бердилар. Уйига қайтганида уни хеч кимга кўрсатмади. Унинг даъвати билан қайнотаси мусулмон бўлгандан сўнг, бу ҳужжатларни унга берди ва уларни қабиласига ўқиб бергач инсонлар Исломни қабул қила бошлашди.
Ушбу ҳадиснинг батафсил тафсилотларини Имом Буҳорий ва Имом Муслим китобларидан топиш мумкин.
3. Ғомид қабиласидан бир гуруҳ одамлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузуларига келиб Исломни қабул қилишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга Қуръон таълим бериш учун Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳуни юбордилар. Убай розияллоҳу анҳу айтади:
و كتب لهم رسول الله ﷺ كتابا فيه شرائع الإسلام
"Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга Исломнинг шаърий ҳукмларини ифода этган бир мактуб ёздириб бердилар"[1].
4. Хасьам қабиласи вакиллари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келишди. Бу ҳақда Ибн Саъд турли ишончли ровийларга асосланиб бундай маълум қилади:
فقالوا آمنا بالله و رسوله و ما جاء من عند الله فاكتب لنا كتابا نتبع ما فيه فكتب لهم كتابا شهد فيه جرير بن عبد الله و من حضر
“Улар: “Биз Аллоҳга ва Унинг Расулига ҳамда Аллоҳдан келган (нарса)ларга иймон келдирдик. Бир ҳужжат ёзиб берсангиз, ундаги ёзилган нарсаларга эргашар эдик”, дедилар”. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам улар учун бир ҳужжат ёздирдилар. Бунга Жарир ибн Абдуллоҳ ва ўша ерда ҳозир бўлганлар гувоҳ бўлишди”.
5. Сумала ва Ҳуддан қабилалари вакиллари Макка фатҳидан сўнг келдилар. Исломни қабул қилдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам улар учун закот билан боғлиқ бўлган таълимотларни ўз ичига олган бир ҳужжат ёздириб бердилар. Ҳужжатни Собит ибн Қайс ёзди ва Саъд ибн Убода билан Муҳаммад ибн Муслим гувоҳ бўлдилар.
6. Собит ибн Қайс розияллоҳу анҳу Эслам қабиласи вакиллари учун ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтиб турган ҳужжатни ёзди. Бунга Абу Убайда ибн Жарроҳ ва Умар ибн Ҳаттоб гувоҳ бўлдилар.
Албатта, бу айрим қисқа мисоллардир, холос. Бунга ўхшаш мисолларга бағишланган алоҳида (Ибн Саъднинг "Табоқат" номли китоби сингари) китоблар ёзилган.
Юқоридаги мисоллардан Пайғамабаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам фақатгина исломнинг умумий ҳукмлари баён этилган ҳужжатларни ёздирганларини кўриш мумкин. У зот бошқа ҳолатлар билан боғлиқ ҳужжатлар ҳам ёздирганлар. Бу мавзудаги ҳужжатларнинг кўплиги сабабли уларнинг барчасини қисқа бир бобда ёритишнинг имкони йўқ. Бу ҳужжатларнинг ҳаммаси Суннатнинг бир қисмини ташкил қилади ва улардан Исломнинг аксарият ҳукмлари олинган.
Қисқача қилиб айтганда, биз фақат доктор Муҳаммад Ҳамидуллоҳнинг "Ал-Васаиқ ас-Сиёсийя" номли тадқиқотига мурожаат қилдик, унда жуда кўп сонли ҳужжатлар тўплаган.
"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан
Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси
[1] Ибн Саъд. Табақот. Ж.1. – Б. 34.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 