28 Апрел, 2025, 30 Шаввол, 1446
28 Апрел, 2025, 30 Шаввол, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Расулуллоҳнинг ﷺ оламларга раҳмат экани бир жиҳатдан у зотнинг ҳар бир ишларида инсоният учун улкан фойда борлигини англатади. Ибрат назари билан боқажак одам Ислом уммати вакили бўлса, у учун Расулуллоҳ ﷺ тамомила ўрнак бўлади. Зеро, иймоннинг тақазоси ҳам шу!
Расуллуллоҳни ﷺ ўзи учун юксак намуна дея бу гапини иймон билан тасдиқ этган киши учун у зотнинг уйқудан уйғонишларидан тортиб барча кунлик ишларида ҳам буюк ҳикмат бўлади. Расулуллоҳнинг ﷺ феъллари шаръан эътиборли эканидан шариатда унга алоҳида суннат деган ҳукм жорий бўлди. Тўғри, биз кунлик такрорланадиган ишларни баъзида суннат ёки мустаҳаб эканини билмаган ҳолда ё унутиб қилишимиз мумкин. Айни вақтда бу ишларни фойдали деб ҳисоблагани учун қиладиган кишилар ҳам йўқ эмас. Аслини олганда мусулмон қандай йўл тутиши керак?! Қандай ният қилса, амалига ажр олади?! Бу икки саволга бериладиган ягона жавоб: Аллоҳ ва Расулига иймон келтирган мўъмин Расулуллоҳга иқтидо қилиши зарур. Чунки бу Аллоҳга бўлган муҳаббатнинг шарти ҳамда нажот калитидир. Расулуллоҳга ﷺ иқтидо қилиш замон ва макон танламайди. У зот вафот этган бўлсалар ҳам Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига амал қилиш, суннатларига астойдил эргашиш орқали иқтидо маъноси юзага чиқаверади.
Одатда, одам кунини уйқудан уйғониш билан бошлайди. Турган заҳоти юзни ювиб, оғизни чайиб ва шу каби бошқа ишларни эл қатори бажариш ҳам мумкин. Лекин! Келинг, Ислом аталмиш шарафли байроқ остида турган шахс сифатида фикр юритиб кўрамиз: шу вақтда Расулуллоҳ ﷺ нималар қилган эканлар:
- Уйқу дангасалиги ва уйқу асоратини қўл билан ююздан артмоқ
Бу орқали уйқунинг таъсирини кетказишни ният қилардилар
Имом Нававий ва ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ бунинг суннат эканига қуйидаги ҳадисни келтирганлар:
«Расулуллоҳ ﷺ уйғониб, ўтирдилар ва юзларини ишқалаб уйқуни артдилар». (Имом Муслим ривояти).
Демак, бу жараён уйқу таъсири тезроқ тарқалишига ёрдам берар экан. Уйқудан уйғонган одам қўли билан юзларини артиб, баданини ишқаласа, тананинг фаоллиги ортиб, ётоқдан туриши осон кечади. Биз биринчи рақам остида келтирганимиз мазкур ҳадис сиртдан уйқудан турган одам қўлини уч маротаба ювмасдан туриб, идишга қўл урмаслиги борасидаги ҳадис билан ўзаро зиддек кўринади. Аммо аслида ундай хулоса қилишга шошилмаслик зарур! Чунки мутақаддим ва мутааххир уламолар идишга ювиқсиз қўлни солишдан қайтариқ ривоят қилинган ҳадисдаги наҳйга амал қилмасликка макруҳи танзиҳий ҳукмини берганлар. Соддароқ қилиб айтганда, уйқудан турган кишининг қўлида нажосат бўлмаса, унинг қўлидаги бир нав нопоклик нажосат ҳисобланмайди. Шунинг учун ҳам уйқудан уйғонган киши биринчи ҳадисга амал қилиб, юз-кўзларини ишқашининг зарари йўқ.
- Дуо қилиш. «Бизларга руҳимизни олганидан кейин қайта ҳаёт бахш этган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. Қайта тирилиб бориш унинг ҳузуригадир» (Имом Бухорий ривояти).
Дуо ибодат бўлиб, банда Раббисига нақадар муҳтож, нотавон эканини изҳор қилади. Дуо баъзилар тушунгани каби фақат сўровларни тақдим қилиш эмас. Бу жараён талаб деб аталади. Унда на руҳ бўлади ва на зорланиш. Дуо эса ихлос, тазарруъ, ожизлик изҳори каби муҳим нуқталарни ўз ичига қамраб олиши баробарида дуо қилаётган мўъмин киши дуосининг қабул бўлишидан умидвор ҳамда рад этилишидан қўрқиб. Уйқудан эсон-омон туриб олган киши ҳам, тавба қилиш учун берилган яна бир имконият, солиҳ амалларни қўлга киритиш фурсатини тақдим этгани учун Раббисига ҳар қанча ҳамд айтса ҳам кам. Қандай дуо қилишни эса Расулуллоҳнинг ﷺ суннатларидан ўрганиб оламиз:
- Мисвок тутиш. «Расулуллоҳ тунда уйқудан турганларида оғизларини мисвок билан тозалар эдилар» (Муттафақун алайҳ).
Инсон уйқудан турган пайти оғиз бўшлиғидан ноҳуш ҳид тарқалиши кузатилади. Бу эса одамнинг дилини ҳира қиладиган ҳолатдир. Бу муаммога ечим ўлароқ шариатда мисвок таклиф қилинмоқда. Ҳозирги кунда тиш пасталаридан фойдаланиш оммалашди. Бироқ, бу мисвакни қўйиб, фақат тиш пасталаридан фойдаланиш керак жегани эмас. Сабаби мисвок табиий восита ва унинг таркибида кўплаб фойдали кимёвий моддалар борки, уларнинг ҳаммасини инсон қўли билан бир ўринда жамлаш имкониз. Аллоҳ таоло бандаларига раҳмат злароқ табиат бағрида арок дарахтини яратди. Унинг томирлари мисвок сифатида ишлатиладиган бўлди. Расулуллоҳга ﷺ суюкли бўлган амаллар орасида машҳури мисвок ишлатишдир. Мисвокнинг аҳамияти камайиб кетмаслиги учун ундан мунтазам фойдаланиб туришимиз ҳамда фарзандларимизни ҳам бунга одатлантиришимиз керак. Шу тариқа ҳам суннатга эргашган ҳам суннатнинг барҳаётлигига ҳисса қўшган бўламиз. Бу иккиси ҳам улкан иноятдир!
- Бурунни қоқиш. У зот ﷺ айтадилар: «Сизлардан бирортангиз уйқудан турса, бурнини уч марта қоқиб ташласин, зеро шайтон унинг димоғи тунаган бўлади» (Муттафақун алайҳ).
Шайтон қандай қилиб инсоннинг бурнида тунаб қолишини билиш, Одам боласининг тоқати ва ақли етмайдиган масаладир. Расулуллоҳ айтдиларми, демак, мўъмин одам бу хабарни сўзсиз қабул қилади. Бу жиҳати тушунарли бўлди. Энди бошқа бир тарафдан олиб қаралса, шайтоннинг душман экани Қуръон ва ҳадисда келган. Унинг ҳам ўз лашкари бор. Биз уларни кўрмасак ҳам уларда бизни кўра олиш хусусияти мавжуд. Ҳаётда душманингиз бўлса, у нима қилади? Пайт пойлайди! Албатта, уйқу ҳам душман учун қулай фурсат ҳисобланади. Демак, душманнинг бу сафарги найрангги бизнинг бурнимизда тунаши экан.
- Қўлларни уч марта ювиш. У зот ﷺ айтадилар: «Сизлардан бирингиз уйқудан турса, идишга қўл солмасдан қўлларини 3 марта ювсин»
Бу ҳадисга доир мубоҳасани мухтасар тарзда юқорида тақдим этдик.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, биз мусулмон ўлароқ Расулуллоҳнинг ﷺ суннатларига мукаммал ҳолда амал қиладиган бўлсак, У зотнинг итобларига қолмай, аксинча нажот топганлардан бўламиз.
Зокир Алихон,
Тошкент ислом институти талабаси
Қуръон нозил бўлган пайтда одамларга энг яқин ҳайвон туя бўлган, шунинг учун уларнинг эътибори туяга тортиляпти. Ҳақиқатда туя бир мўъжиза: унинг тузилиши-қулоқ, бурун, кўз, оёқ, туёқлари саҳро учун мослашган. Шунинг учун ҳам уни араблар саҳро кемаси, дейишади. Туя иссиқ ҳавода юришга мослашган, сув ичмай бир неча кунлаб юриши мумкин ва ҳоказо.
Энди, “саҳро кемаси”нинг яратилишидаги баъзи бир ажойиботларга қисқача бўлса ҳам назар солайлик. Туянинг кўзлари бошнинг юқори қисмига жойлашган бўлиб, ортга қараш имконини беради. Унинг қовоқлари эса қумни тўсишга мослашгандир.
Шунингдек, туянинг бурун катаклари ва қулоқлари ҳам қум киришини тўсадиган жунлар билан жиҳозлангандирлар. Саҳрода шамол туриши билан туянинг тумшуқлари ҳам, қулоқлари ҳам жисмига тортилиб, қумдан зарар кўрмайдиган ҳолатга келиб олади.
Туянинг туёқлари ҳам алоҳида шаклдаги суякларга кийгизилган гўшт ва теридан иборат қўлқоп бўлиб, қумда бундан бошқа туёқ билан юкли равишда юриш мумкин эмас.
Туя саҳрода оч қолганда, қуруқ ёғочни, ҳатто тиконни ҳам еб кетаверади.
Туянинг ўркачи ўзига хос озуқа омборидир. Агар туя саҳрода оч қолса, ўша ўркачидаги “омбор”дан озуқа олаверади.
Саҳрода энг зарурий нарса сув ҳисобланади. Туяни Аллоҳ таоло бу эҳтиёжига ҳам мослаб яратган. Аввало туя тер чиқмайдиган қилиб яратилган. Яъни, у жисмидаги сувни ўзида сақлаб туради.
Қолаверса, туянинг бурни оғзига уланган. Шунинг учун унинг нафас олиши туфайли чиққан буғҳам яна оғзи орқали ичига қайтади. Шу билан бирга туя бирдан кўп сув ичиб олиш қобилиятига эга. У олтмиш литргача сув ичиши мумкин. Бу эса унга саҳрода олти кундан ўн кунгача сув ичмай юриш имконини беради.
Ушбу зикр қилинган нарсалар Аллоҳ таолонинг, ўша туяни яратган Зотнинг қудратига далил эмасми?
Ҳа, туянинг ва ҳар бир жонзотнинг яратилишига ибрат назари билан ақлни ишлатиб қараган инсон Аллоҳнинг қудратига тан бермай иложи йўқ.
Улар туянинг қандай яратилганига назар солмайдиларми? (Ғошия сураси, 17-оят).
1. Туя ҳайвонот олами тарихида энг эски ҳайвон турларидан биридир. Эволюциячилар назариясига кўра, туя ҳам динозаврлар билан бирга йўқ бўлиб кетиши керак эди, лекин ҳеч бир табиат ҳодисаси уни йўқ қилиб юборолмаган.
2. Туя фақат целлюлоза (чўл ва даштларда дағал ўт ва хашаклар, янтоқ, саксовул) билан озиқланиб, витаминларни ва ҳаёт учун керакли барча кимёвий моддаларнинг кўпини ишлаб чиқарувчи ва шу тариқа ҳаётини давом эттирувчи бирдан-бир ҳайвондир.
3. Туя бир неча минг йиллардан ҳозирга қадар одамзотга ташувчилик хизматини қилаётган ягона жонивордир. Ўрта Осиё ҳудудида бундан 100 йил аввал ҳам туялар почтаси мавжуд бўлган.
4. Туялар ўз вазнининг ярмига тенг — 250-300 кг юкни кўтара олади, вазнига нисбатан 10-12% оғирликдаги юкни тортиш кучига эга. Соатига ўртача 4 км тезликда, кунига 35-40 км масофани босиб ўтади. Агар устида юки бўлмаса, тўхтовсиз 100 километр йўл боса олади.
5. Туя бир ичишда 200 литрга яқин сув ичади. Шўр сувни ҳам ичаверади. 100 литр сувни 10 дақиқада ичиб тугатади. Туя бир ҳафтагача емай, 34 кунгача сув ичмасдан юриши мумкин. Сув бор жойни 50-60 километр узоқликдан ҳис этади.
6. Туя сути таркибида калций, магний, темир, фосфор, C, D витаминлари, фойдали минерал ва микроэлементлар кўп бўлиб, у сигир сутидан бир неча карра фойдалироқ. Туя сути – парҳез маҳсулот. Унда ёғ ва шакар миқдори сигирникидан анча кам. Туя сути сутэмизувчилар ичида инсон сутига энг яқинидир.
7. Туянинг тана ҳарорати тунда, саҳро совиганда +34°C гача пасаяди. Кундузи 41°C даражагача кўтарилади. Бу боис теварак-атрофдаги ҳаво ҳарорати ўзгарганда туя деярли терламайди ва сув йўқотилишининг олди олинади. Туя жуни қуёшда 70-80 градусгача қизиса-да, унинг тана ҳарорати 40 градусда бўлади.
8. Туянинг ўркачида сув эмас, ёғ сақланади. Ўркач туя учун озуқа захираси ҳисобланади. Туя ўркачи қаттиқ озуқани ейишни бошлаганидан кейин пайдо бўлади, шунинг учун бўталоқларнинг ўркачи бўлмайди.
9. Туялар сувни ўркачлардаги ёғлардан олади, 100 грамм ёғнинг оксидланишидан 107 грамм сув ҳосил бўлади. Ўркачдаги ёғ ҳаддан зиёд иссиқ ҳавода тана ҳароратини меъёрда ушлаб туради.
10. Туя гавдасининг ерга тегиб турадиган қисмларида, кўкраги, тирсаги ва тиззасида қадоқли тузилмалар бор. Шу туфайли иссиқ (70°C гача қизиган) ерда ҳам ёта олади.
11. Туянинг кўзи фавқулодда кўриш қобилиятига эга бўлиб, 3-4 километрдан таҳдидларни аниқлай олади. Учта кўз қовоғи, икки қатор узун киприклар кўзга қум киришининг олдини олади. Қалин қошлар, зич ва қалин сочлар кўз ва бошни қуёш нурларидан ҳимоя қилишга ёрдам беради.
12. Туялар бурнига қум кириб кетишининг олдини олиш учун бурун тешиклари очилиб-ёпилади.
13. Туянинг иккита лаби бўлади, улар мустақил равишда ҳаракатланиб, тиканли чўл буталарини зарарсиз ея олади.
14. Туянинг қулоқлари ўткир эшитиш қобилиятига эга. Қулоқлар ичкаридан ва ташқаридан тук билан қопланган бўлиб, қумдан ҳимояланган. Чанг бўронлари пайтида туялар қулоқларини айлантира олади.
15. Туянинг туёқлари узун бўлиб, уларни қумга бир текис тақсимлайди ва чўкиб кетмайди. Туя отлар каби олдинга ва орқагагина эмас, тўрт томондаги одам ё ҳайвонни тепа олади. Туёқларидаги эластиклик даражаси юқори.
16. Туялар нафақат иссиқ ҳароратли минтақаларда, жуда паст ҳароратли жойларда ҳам яшай олади. Уларда қишда совуққа бардошли узун ва қалин ҳимоя жунлари ўсади, ёз ойларида эса тўкилади.
17. Урғочи туяларнинг ҳомиладорлик даври 12 ойдан 14 ойгача. Туяларнинг эгиз туғиш ҳолати деярли кузатилмаган. Янги туғилган бўталоқнинг вазни 34 килограммгача бўлади. У туғилгандан ярим соат ўтибоқ юришни бошлайди.
18. Туя — дунёда энг қайсар жонивор. Агар у ётиб дам олишни хоҳласа, уни ўрнидан қўзғатиш жуда қийин. Унинг жаҳлини чиқарсангиз, туфлаб ташлайди. У жуда аниқ туфлайди ва тупуги жуда сассиқ бўлади. Чунки у оддий сўлак эмас, нақ ошқозондан отилиб чиқади.
19. Туя денгиз ёки дарёда суза олади.
20. Туя арабчада “жамал” — “гўзаллик” маъносини билдиради. Бу сўз аввал юнонларга “kamēlos” шаклида ўтиб, ундан инглизларга “camel” тарзида ўтган.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа