“Ислом – тинчлик ва эзгулик дини" мавзусидаги халқаро конференция иштирокчилари бу жиҳатларни алоҳида эътироф этмоқда.
Бу ҳақда Дорул-улум Карачи ислом университети (Покистон) профессори Шайх Муҳаммад Тақий Усмоний ўз фикрларини билдирди:
–Улуғ алломалар юртида ўтказилаётган халқаро анжуманда маъруза билан иштирок этганимдан бағоят мамнунман.
Ўзбекистон асрлар оша бутун жаҳонга буюк ва забардаст уламоларни етиштириб берган муборак заминдир. Бу заминда туғилиб, вояга етган улуғлар шунчалик кўпки, улар бутун оламни илм-маърифатга, нурга тўлдирганлар. Ислом илмларининг барча соҳалари, Қуръон ва тафсир, ҳадис, фиқҳ каби йўналишларда энг юксак мақомга эришганлар. Бу юртдан етишиб чиққан алломаларнинг илм-фаннинг турли соҳаларида қўлга киритган ютуқлари нақадар юксак даражада экани ҳеч кимга сир эмас. Буни бутун олам билади.
Болалик вақтимда қулоғимга чалинган дастлабки сўзлардан бири Бухорий номи бўлган. Ўшандан буён Имом Бухорий дунёга келган табаррук диёрга келишни орзу қилганман. Неча асрлар ўтибдики, бу улуғ зот қаршисида бутун дунё уламолари таъзим қилиб келадилар. Бу заминдан етишиб чиққан алломаларнинг саноғига етиш жуда қийин. Ўзбекистонга 5 йил муқаддам келган эдим. Шу йиллар мобайнида мамлакатда жуда катта бунёдкорлик ишлари, катта ўзгаришлар бўлганига гувоҳ бўлиб турибман.
Н.Усмонова, ЎзА
1. Олимнинг тўлиқ исми шарифи Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий Ансорий.
2. Камолиддин Баёзийнинг таҳқиқига кўра бу зотнинг насаби улуғ саҳобий Абу Айюб Ансорийга бориб тақалади.
3. Абу Мансур Мотуридийнинг қайси йилда туғилгани аниқ маълум эмас. Аммо устози Муҳаммад ибн Муқотил Розий ҳижрий 248 (милодий 862) йилда вафот этгани айтилган. Шунга кўра, Абу Мансур Мотуридий ҳижрий 240 (милодий 854) йилдан олдин туғилгани тахмин қилинади.
4. Имом Мотуридий кўплаб устозлардан таълим олган. Қуйидагилар уларнинг энг машҳурлари:
5. Ушбу олимлар Имом Мотуридийни Имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳгача бўлган санадини боғловчи устозлар ҳисобланади.
6. Имом Мотуридийнинг шогирдлари унинг илимй меросини давом эттириб, бу таълимотни ривожлантирганлар. Масалан:
7. Абу Мансур Мотуридий тафсир, усулул фиқҳ ва ақоид каби шаръий илмларнинг турли йўналишлари бўйича асарлар таълиф этган.
8. Тафсир йўналиши бўйича “Таъвилоту аҳли сунна” номли тафсир ёзган.
9. Усулул фиқҳ йўналишида “Маъхозуш шароиъ” (Шаръий ҳукмлар манбаси) ва “Жадал” (Илмий баҳслар) номли иккита китоб ёзган.
10. Уламолар Абу Мансур Мотуридий ақоид илми бўйича ёзган асарларини ўрганиб чиқиб, уларни уч турга ажратганлар:
11. Абдулҳай Лакнавий “ал-Фавоидул-баҳия” асарида Имом Абу Мансур Мотуридийни мутакаллимлар имоми ва мусулмонларнинг тўғри ақидасини асослаб берган буюк аллома сифатида тавсифлайди. Унинг таъкидлашича, Имом Мотуридий беназир асарлар яратиб, ботил ақида вакилларининг бузғунчи ғояларига раддиялар берган.
12. Уламолар айтадиларки, Ҳужжатул Ислом (Ислом дини ҳужжати) дейилганда фақат Имом Ғазолий тушунилганидек, Имомул ҳудо (тўғри йўлга бошловчи) дейилганда ҳам фақат Имом Мотуридий тушунилади.
13. Бутун ҳаётини илм маърифат ўрганиш ва уни ёйиш билан ўтказган Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ ҳижрий 333 (милодий 945) йилда тахминан тўқсон беш ёшида Самарқандда вафот этган ва Чокардиза қабристонига дафн этилган.
14. 2020 йил Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузурида “Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази” ташкил этилган.
15. Шунингдек, 2025 йил март ойида Давлатимиз раҳбари томонидан буюк олимга юксак ҳурмат ифодаси ўлароқ “Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарор қабул қилинди.